***
Sol jyly qys Almatyǧa keşeuıldetıp keldı. Tünı boiy japalaqtap qar jauyp, taŋerteŋ tūryp, terezeden qarasam ainalanyŋ bärı körpesın qymtanyp, köşenıŋ boiyndaǧy sap tüzegen aǧaştar aq bökebaiyn jamylyp alypty. Künnıŋ suyǧynda sabaqqa barǧym kelmei tösekte kerılıp-sozylyp bıraz jattym. Keşe tünnıŋ bır uaǧyna şeiın oinap, üi tapsyrmasyn da oryndaudy ūmytyp ketıppın. Mektepke barsam, qatarynan bırneşe ekı alatynymdy anyq bılemın. Sabaqqa barmaudyŋ bır-aq joly bar. Ol- auru. Bıraq denım sau, eş jerım auyryp tūrǧan joq. Bır kezde tüpkı bölmeden «Qanä, tez tūryŋdar, sabaqqa keşıgesıŋder» degen äkemnıŋ qatqyl dauysy estıldı. Däl osy sättı paidalanyp, ışımdı qolymmen ūstap, auyrǧan adamdai bük tüsıp jatyp aldym. Bölmege äkem kırıp keldı de, menıŋ būl jatysymdy körıp: - Ne boldy saǧan? – dep sūrady. - Işım, ışım qatty auyryp tūr. Balanyŋ basqa qulyǧyna asa män bermeitın kez-kelgen ata-ananyŋ auru dese zäre-qūty qalmaityn ädetı. Menıŋ äkem men şeşem de et pen süiekten jaratylǧan pendeler. Şäruanyŋ bärın ūmytyp, ne ışıp, ne jegenımdı sūrap asty-üstıme tüsıp bäiek bola qaldy. Bäiek qaǧulary köŋılıme jaǧyp, odan saiyn auyrǧan adamnyŋ keipıne bar jan-tänımmen berılıp ene tüsemın. Şynymen de auyryp qalǧanyma basqalar tügıl endı özım ilana bastaǧandaimyn. Qoişy, sonymen ne kerek, amalyn tauyp sabaqtan qalyp qoidym. Bır saǧattan soŋ därıger keldı. Ol menı tyŋdap kördı de, emhanaǧa baryp qaralu keregın aityp, qaǧaz jazyp berıp, ketıp qaldy. Äkem de jūmysyna kettı. Üide jalǧyz qaldym. Televizordy qosyp kino kördım. Kino bıtken soŋ ışım pysa bastady. Balkonǧa şyqsam, körşı üide tūratyn Marat aulada oinap jür eken. Menı körıp quanyp kettı. Men de ony ūzaq kütkızbei, auru ekenımdı ūmytyp, tez-tez kiınıp, oinaqtap, dalaǧa atyp şyqtym. Rahatqa batyp, ekeumız ūzaq oinadyq. Bır kezde oiynnan da jalyǧa bastadyq. Endı ne ısteuge bolady? Tüs uaqyty bolyp qaldy. Kenetten Marat bır būzaqylyq oilap tapty. Ekeumız auladaǧy elektr qalqanynyŋ tasasyna tyǧylyp tūryp, mektepten qaityp kele jatqan qyzdarǧa qar laqtyryp, mergendıgımızdı teksermek boldyq. Bırınşı kezek maǧan tidı. Basynda ädemı qūndyz börkı bar bır qyz maiysyp bızdıŋ üidıŋ janynan ötıp barady. Nysanamdy közdep, qūlaştap tūryp, qolymdaǧy qardan jasalǧan oǧymdy oǧan qarai bar pärmenımmen atyp qaldym. Däl osyndai mergen bolarmyn ba? Oǧym qyzdyŋ tura börkıne tiıp, ūşyryp tüsırdı. Marat ekeumız qarq-qarq külıp, mäz-mäiram bolyp jatyrmyz. Al, qyz bolsa jalt būrylyp, ökpelegen keiıppen, qabaǧy tüiılıp, maǧan būrtiyp qarady. Ne ısterın bılmei közı jypylyqtap bıraz aŋtarylyp tūrdy da, sosyn jerde jatqan bas kiımın alyp, qaryn qaǧyp bolǧan soŋ «Balbes» dedı de, basqa eşteŋe aitpai jönımen kete bardy. Töbemnen jai tüskendei men bır ornymda sıleiıp tūryp qaldym. Ömırde mūndai da sūlu qyzdar bolady eken-au! Qasy jıŋışke aiǧa ūqsaidy. Janary jas botanyŋ közındei süikımdı, ärı moiyldai qap-qara. Jypylyq-jypylyq etken ūzyn kırpıkterı ädemı jüzın odan saiyn şyrailandyryp tūr. Qabaǧynyŋ tüiılgenı, būrtiǧany da özıne äibat jarasady. Men bır körgennen-aq oǧan ǧaşyq bolyp qalǧanymdy ūqtym. Oiyndy ärı jalǧastyrǧym kelmei, üige qaittym. Bölmemde jalǧyz jatyrmyn. Tamaq ışuge de, televizor köruge de, dalaǧa şyǧyp oinauǧa da zauqym soqpaidy. Işıme tüsıp ketken ottyŋ şoǧy, jalynǧa ainalyp, endı tūla-boiymdy örtep barady. Būryn-soŋdy mūndai sezım erkımdı bilep körgen emes. Bırte-bırte erkımdı bilep alǧany da az bolǧandai ol sezım endı menıŋ oi-sanama üstemdık ete bastady. Jatsam da, tūrsam da onyŋ būrtiyp qaraǧan kelbetı köz-aldymnan ketpei qoidy. Ainanyŋ aldyna kelıp ūsqynyma qarasam, şynynda da myna türım adamnan görı, «balbeske» köbırek ūqsaityn siiaqty. Mendei «balbestıŋ» ondai ai dese auzy, kün dese közı bar aruǧa keregı qanşa?***
Sūrastyryp jürıp, men onyŋ üiımızge jaqyn ornalasqan orys mektebınde oqitynyn anyqtadym. Ūzyn būrymy bar, közderı ylǧi da külımdep tūratyn perıştedei sūlu qyzdyŋ aty – Mahabbat eken. Äsırese, jymiǧan kezde onyŋ betı bal-būl jainap, erekşe qūlpyryp ketetın. Ǧaşyqtyq dertı ömırıme özgerıs engızıp, az uaqyttyŋ ışınde eseitıp jıberdı. Būrynǧydai emes, endı eresek jıgıtterdei kiım kiısıme erekşe män beretın boldym. Ädemı şäş qoiyp, ony dūrystap tarap, üstı-basyma äkemnıŋ iıssuyn seuıp, eŋ jaqsy kiımderımdı kiıp, Mahabbatqa qyryndai bastadym. Äzırşe jüzın bır körgım kelıp aŋsap, ötırık bıreudı kütkendei bolyp ony tosyp, jolynda tūrǧannan basqa äreketke bara qoiǧanym şamaly. Bıraq Mahabbat tük körmegendei maŋǧazdanyp aiaǧyn nyq-nyq basyp qasymnan öte şyǧady. O, toba! Eŋ bolmaǧanda men jaqqa közınıŋ qiyǧyn da salǧysy joq. Onyŋ osy bır täkappar mınezı menıŋ dıŋkemdı qūrtyp, şarşap, tıptı, jüdep kettım. Üide jürsem de, tüzde jürsem de tek Mahabbatty oilap, ışken asym boiyma sıŋbei qoidy. Onyŋ üstıne soŋǧy kezderı Mahabbatty üiıne şyǧaryp salatyn bozbalalar da tabylyp, ışımde alai-dülei boran soqqandai bolyp, janym küizeldı. Ne ısterımdı bılmei, kündız-tünı neşe türlı oidyŋ qamsauynda qalyp, qiialǧa batamyn… Mahabbatqa emeksıp jürıp bır jyl da öte şyqty. Toǧyzynşy synypqa köşetın jyly men oǧan «ekeumız dos bolaiyq» degen maǧynada hat jazdym. Bır apta emes, baqandai bır ai ötse de Mahabbattan jauap kelmedı. Menıŋ sabaqtan keiıngı şarualarymnyŋ bırı – mektepten üiıne qaitatyn kezde sol qyzdy toruyldau boldy. Bır künı men aulamyzda tūratyn Mahabbattyŋ jaqyn qūrbysynan onyŋ poeziia kıtaptaryn erekşe süiıp oqitynyn estıp-bıldım. Men būl jaŋalyqqa jerdıŋ tartylys zaŋyn aşqan Niutonnan da beter quanǧan şyǧarmyn. Ura! Evrika! Taptym! Mahabbattyŋ jüregın jaulap aluǧa bolatyn bır-aq jol bar. Ol – poeziia. Poeziiany süietın qyzdardyŋ aqynǧa ǧaşyq bolmauy mümkın emes. Men tez arada aqyn boluym kerek. Osylaişa, men Mahabbatty süietınımdı öleŋ arqyly bıldırıp, hat jazudy ūiǧardym. Mahabbat qazaqşany asa jaqsy bılmeitın şyǧar, sondyqtan mındettı türde öleŋ-hatty oǧan orysşa jazuym kerek. Jäne düniede eşbır aqyn şyǧara almaǧan teŋdessız öleŋ jazuǧa tiıspın. Aituǧa jeŋıl bolǧanymen, şyn mänısınde būl oŋai şarua emes edı. Orysşany bır adamdai jetık bılgenımmen, qanşa tyryssam da özge bır eldıŋ tılınde öleŋ şyǧaru maşaqat jūmys bolyp şyqty. Düniede öleŋ jazudan ötken maşaqat jūmys joq pa dep qaldym. Köŋılıŋde sairaǧan oilaryŋnyŋ bärı qaǧaz betıne tüskende, män-maǧynasy joq byljyraǧan bır taqpaqqa ainalady. Mahabbat sekıldı öleŋnıŋ qadyr-qasietın bıletın qyz menıŋ ondai öleŋıme külıp, tıptı mazaq qylsa şe? Mūndaidy körmek tügılı, oiyma aludyŋ özı maǧan auyr. Şırkın-ai, mahabbat turaly şabyttanyp jyr jazǧan Puşkin qandai baqytty edı. «Iа vas liubil» sekıldı öleŋdı qyzdardyŋ padişasyna oqysaŋ da talyp tüsetın şyǧar. Älde Puşkin, Lermontov nemese Eseninnıŋ öleŋderınıŋ bırın özım jazǧandai etıp joldap jıbereiın be? Ūly aqyndardyŋ jazǧan öleŋı maǧan bır qyzmet jasasa – onyŋ nesı aiyp? Joq, olai ısteuge de bolmaidy. Bılıp qoisa, ūrlyǧymnyŋ üstınen tüsıp, masqaram şyǧady. Sol jyldary menıŋ kıtaphanamda qalanyŋ syrtyndaǧy bazardan, evrei kempırınen satyp alǧan, mäşinkamen basylyp, kıtapşa siiaqty etıp şyǧarylǧan, sovet ükımetıne qarsy bolǧany üşın sottalyp, lagerde qaza tapqan orys aqyny Osip Mandelştamnyŋ öleŋder jinaǧy bar edı. Mandelştamnyŋ mahabbat turaly jazǧan bır öleŋı maǧan qatty ūnaityn. Onyŋ üstıne ol aqynnyŋ öleŋderı tügıl, özın de, öner adamdary ǧana bolmasa, qarapaiym halyq bılmeidı. Eşbır oqulyqta onyŋ esımı atalmaidy. Aqynnyŋ öleŋın ädemılep köşırıp, eŋ jaqyn qūrbysy arqyly Mahabbatqa berıp jıberdım. Iа naravne s drugimi Hochu tebe slujit, Ot revnosti suhimi Gubami vorojit. Ne utoliaet slovo Mne peresohşih ust, İ bez tebia mne snova Dremuchii vozduh pust. Iа bolşe ne revnuiu, No ia tebia hochu, İ sam sebia nesu ia, Kak jertvu palachu. Tebia ne nazovu ia Ni radost, ni liubov. Na dikuiu, chujuiu Mne podmenili krov. Eşe odno mgnovene, İ ia skaju tebe, Ne radost, a muchene Iа nahoju v tebe. İ, slovno prestuplene, Menia k tebe vlechet İskusannyi v smiateni Vişnevyi nejnyi rot. Vernis ko mne skoree, Mne straşno bez tebia, Iа nikogda silnee Ne chuvstvoval tebia, İ vse, chego hochu ia, Iа viju naiavu. Iа bolşe ne revnuiu, No ia tebia zovu. Kelesı künı ol eŋ jaqyn qūrbysy arqyly maǧan hat berıp jıberıptı. Öz hatynda menı erekşe adamdardyŋ bırı sanaitynyn aityp, dos boluǧa kelısım berıptı.***
Hatyma jazǧan Mahabbattyŋ jauabyn alǧan soŋ, baqyttan basym ainaldy. Ūzaq küttırmei ony kinoǧa şaqyrdym. Ol kelıstı. Sabaqtan keiın ekeumız kinoǧa bardyq. Kinoda otyrǧanda bır ädemı sezım tūla boiymdy erıtıp, Mahabbatqa qarap elegzi beremın. Aqyryn ǧana qolynan ūstap, süirıktei ädemı sausaqtaryn qysyp qoidym. Ol maǧan közınıŋ astymen külımdep bır qarady da, kinony körıp otyra berdı. Kinodan şyqqannan keiın balmūzdaq satyp äperdım. Ekeumız «Arman» kinoteatrynyŋ artyndaǧy saiabaqtaǧy oryndyqtardyŋ bırıne otyryp, äŋgıme soǧuǧa kırıstık. Maǧan ol jazǧan öleŋımdı qatty ūnatyp qalǧanyn aityp berdı. Taǧy ne jazyp jürgenımdı sūrady. Osy sätte menı bır saitan azǧyryp, maqtanşaqtyǧym ūstap: – Menıŋ jazǧan povesım de bar, – dep ötırıktı soǧyp jıbermeimın be… – Maǧan oquǧa berşı, – dep ol jabysa kettı. Äbden sasyp qalǧan men ne aitarymdy bılmei abdyrap: – Körsetpei-aq qoiaiynşy, ūialamyn, – dedım. – Oquǧa berşı, äitpese, renjimın, – dep ol, onan saiyn qiyldy. Jaǧdaiym auyrlai bastady. Maŋdaiymnan aşy terım būrq ete qaldy. – Jaraidy, körseteiın, bıraq sen de menıŋ bır ötınışımdı oryndaisyŋ! – Ol qandai ötınış? – Sen de menı jaqsy köretınıŋdı aitasyŋ. Sosyn betıŋnen bır süigızesıŋ. – Men senımen endı…. Mahabbat maǧan renjıp, ketuge yŋǧailandy. Isım nasyrǧa şaba bastady. Ony bılegınen ūstai aldym da: – Ökpelemeşı, jai, äzıldegenım ǧoi. Düisenbı künı mektebıŋe äkelıp beremın. Kelıstık pe? – dedım men bärın juyp-şaiuǧa tyrysyp. – Kelıstık. Ärine, maǧan özım jaqsy tanityn, köp adamǧa beimälım jazuşylardyŋ şyǧarmalarynyŋ bırın köşırıp aparuǧa bolatyn edı. Bıraq men būl joly ötırık aituǧa ūialdym. Jäne Mahabbatty şyn süietınımdı däleldeu üşın povest jazuǧa bel budym. Osylaişa, ekı kün boiy ūiyqtamai «Kogda uletaiut lastochki» degen orysşa povest jazyp şyqtym. Būl hikaiada soǧysta jürıp qaza tabatyn qazaq soldatynyŋ elımen, jerımen qoştasatyn sätı onyŋ artynda qalǧan balasynyŋ közımen suretteledı. Jazǧan povesımdı tor köz däpterge marjandai qylyp köşırıp, Mahabbatqa aparyp berdım. Ol oqyp bolǧan soŋ şyǧarmamdy tez qaitardy. Üige kelgennen keiın däpterdıŋ ışınen hat tauyp aldym. – Men de senı jaqsy köremın, – dep jazylǧan bolatyn ol hatta…***
Mektep jaiyna qalyp, sabaqtan qaşyp endı ekeumız jiı-jiı kinoǧa baratyn boldyq. Ekı aidan soŋ Mahabbattyŋ äke-şeşesı «Qazaqstan» kinoteatryna jaqyn jerden üi alyp, köşıp kettı. Endı būrynǧydai künde bolmasa da, jeksenbıde kezdesıp tūruǧa uaǧdalastyq. Ekeumız de aptanyŋ soŋyn taǧatymyz tausylyp kütuşı edık. Sirek kezdesu bır-bırımızge degen yntyzarlyǧymyzdy odan saiyn arttyra tüstı. Säl keşıgıp qalsam Mahabbat būrtiyp, maǧan ökpelep qalatyn. Būrtiǧanda betınde bolmaşy bır şūŋqyr paida bolyp, onysy bet-älpetıne ädemı körık beretın. Jeksenbı saiyn Mahabbattyŋ üiınıŋ janyndaǧy «Qazaqstan» kinoteatryna kinoǧa baru üirenşıktı ädetımızge ainaldy. Jäne qandai kino ekenı ekeumızge de bärıbır edı. Ündı kinosy ma, Batystyŋ kinosy ma.., talǧamaimyz. Kino tek syltau ǧana. Şyndyǧynda bır-bırımızdı köru üşın ǧana kinoǧa kırıp jürgenımızdı ekeumız de ünsız tüsınemız. «Qazaqstan» kinoteatrynda bolatyn filmderdıŋ biletı de asa qymbat emes. Bar-joǧy - 20 tiyn. Ekı serialy kinoǧa kırsek Mahabbat ekeumızge 80 tiyn ǧana ketedı. Onyŋ üstıne sol jyldary men Torǧai oblysy, Jangeldin audanynyŋ «Jaŋa ömır» gazetıne äŋgıme jıberıp tūratynmyn. Gazetten keide maǧan 10-15 somdai qalamaqy keledı. Mūndai aqşa Mahabbatty qalai qydyrtsam da emın-erkın jetedı. Ne dep bara jatyrmyn men, däl osyndai baqyt qūşaǧynda jürgenımde, tiyn-teben degen de täiırı söz bolyp pa. Kinodan şyqqan soŋ Paster (bügıngı Maqataev) köşesıne jaqyn jerdegı saiabaqqa baryp, qydyryp, kün batqanşa äŋgıme soǧamyz. Äŋgımemız de tausylmauşy edı-au! Mahabbat orys mektebınde oqyǧanymen qazaqşany da jetık bıledı eken. Sondyqtan ekeumız keide orysşa, keide qazaqşa, keide orysşa men qazaqşany aralastyryp söilese beremız. Bıraq qai tılde söileskenımız bız üşın asa maŋyzdy da emes edı. Bız bır-bırımızdı tılsız-aq tüsınetınbız. Süiem-küiem degen sözderdı aitpasaq ta, bır-bırımızge degen yntyzarlyǧymyzdy közımızben-aq ūqtyratynbyz. Bügın taǧy da kinodan şyǧa salysymen saiabaqqa qarai aiaŋdap kelemız. O, ūly Jaratuşy! Ömırde de ǧajaiyp ertegılerdegıdei künder bolady eken-au! Künı keşe ǧana Mahabbat maǧan qaramai qoiǧanda qinalyp, süiıktı aqynym Mūqaǧalidyŋ: Ǧaşyqpyn! Şyn ǧaşyqpyn sol adamǧa! Men bolmasam bolmaiyn. Sol aman ba? O, täŋırım! Netken jan qaiyrylmaityn! Jüregı etten be, älde qoladan ba? - degen öleŋ joldaryn ışımnen oqyp, jüregımdı jūbatqan ailarymnyŋ bärı artta qaldy. Endı mahabbattyŋ baldai şarabyna mas bolyp, basym ainalyp, lüpıldegen jüregım jarylyp kete jazdap, şattyqtyŋ, quanyştyŋ änın şyrqap keledı. Artynan jügırgen talai bozbalanyŋ bırıne de qaramai qoiǧan, körkıne aqyly sai, älemdegı eŋ sūlu Mahabbat menıŋ janymda otyr. Jäne jäi ǧana emes, suyqtan toŋyp, aǧaştyŋ būtaǧynan pana ızdegen torǧaidai qoinyma tyǧyla tüsedı. O, Jaratqan! Seneiın be, senbeiın be būǧan? Tüsım emes pe būl? Aiaq astynan kün suytyp, jaurap qalǧan Mahabbattyŋ maǧan jabysa tüskenı üşın tabiǧatqa degen rizaşylyǧym da şeksız edı. «Kün suyp kettı, üige qaitaiyq» degen sözdı aitudyŋ ornyna, qaita kerısınşe Qūdaidan künnıŋ odan beter suytyp, Mahabbattyŋ maǧan onan saiyn jabysa tüskenın tıleimın ışımnen. Ony qasymda ūzaǧyraq ūstap tūru üşın bar-önerımdı salyp qūbyltyp, neşe türlı äŋgıme-hikaialardyŋ tiegın aǧytyp, köŋılın aulauǧa tyrysamyn. Auladaǧy, mekteptegı oqiǧalar turaly äŋgımelerım tügesılgende Mahabbat süiıp tyŋdaityn ädebiet taqyrybyna oiystym. Sol künı men oǧan Mūqaǧali jönınde äŋgıme aityp berdım. Äserlırek şyǧu üşın, äŋgımemnıŋ kei tūstaryn qoiulatyp, Mūqaǧalidyŋ ömırınde bolmaǧan oqiǧalardy da oidan şyǧaryp, onyŋ oqystan qaza tapqany turaly ötırıktı de qosyŋqyrap jıberdım. Şyndyǧynda, öleŋderın süisınıp oqyǧanym bolmasa, aqynnyŋ neden dünie salǧanyn bılmeuşı edım. Däl osy uaqytta janaryn mūŋnyŋ säulesı şalǧan Mahabbattyŋ: - Sonda ol, qalai opat bolǧan? - dep sūrap qalmasy bar ma? Taban astynda ötırık oilap şyǧarudyŋ mūndai şeberı bolarmyn ba. - Bıreuler tünde köşede kele jatqanda pyşaqtap ketıptı. Ölerınen ekı kün būryn sonyŋ bärın sezgendei bolyp, ömırge bazynasyn aityp, qaiyŋǧa arnap öleŋ şyǧarypty – dedım men betım şımırıkpesten. Ötken joly men oǧan Eseninnıŋ tamyryn almaspen qiyp, soŋǧy öleŋın qanymen qalai jazyp ketkenın aityp bergenımde Mahabbattyŋ közıne möltıldep jas kelgen. Sonysyn qatty ūnatyp qalǧandyqtan, Mūqaǧali turaly äŋgımemnıŋ de boiauyn qolymnan kelgenşe qalyŋdatyp jatyrmyn. Senımdırek bolu üşın Mūqaǧalidyŋ ölerınıŋ aldynda jazǧan öleŋı dep «Japyraq jürek jas qaiyŋyn» bar önerımdı salyp oqi jöneldım. Bıraq Mahabbat öleŋdı soŋyna şeiın oqytqyzbai, süirıktei ädemı sausaqtarymen menıŋ auzymdy basa qaldy. - Endıgärı, mūndai öleŋderdı oqymaşy. - Nege? - Qaiǧyly öleŋderdı ūnatpaimyn. Keş tüsıp, dünienı jan-jaqtan töngen qaraŋǧylyqtyŋ qoiu tūmany bilei bastady. Saiabaqta qūlaqqa ūrǧan tanadai tynyştyq ornady. Būl hikaianyŋ jalǧasyn men bılemın degendei, ekeumız otyrǧan oryndyqtyŋ janynda ösıp tūrǧan aq qaiyŋ ǧana ünsız tūnjyraidy. Sezdırmeuge tyryssa da, Mahabbattyŋ qatty jaurai bastaǧanyn baiqadym. Kurtkamdy şeşıp, onyŋ denesıne jauyp, qymtai bergenımde, rabaida qolym onyŋ anaryna tiıp kettı. Mahabbat selk ete qaldy. Ūialǧannan, tıptı, qūlaǧyna deiın qyzaryp kettı. Al, menıŋ boiymda bır tättı dırıl jürıp öttı. Üzılıp qalǧan ünsızdıktı Mahabbat jalǧady. -Öskende kım bolasyŋ, jazuşy ma, älde aqyn ba? - Jazuşy bolamyn. Saǧan arnap bır ülken roman jazamyn. - Klasno! –dep qolyn şapalaqtady. - Bıraq oǧan deiın sen maǧan arnap bır öleŋ şyǧarşy. Po-jja –luista! - Onda sen de menıŋ bır tılegımdı oryndaisyŋ. Ernıŋnen bır süigızesıŋ? Jarai ma? Jauap berudıŋ ornyna Mahabbat syqylyqtap küldı. - Sen nemene, qyzdardyŋ ernınen süimeseŋ jüre almaityn «maniaksyŋ» ba? Özıŋdı jaqsy köretınımdı bılesıŋ ǧoi. Sol jetkılıktı emes pe? - Jetkılıktı ǧoi. Bıraq süiısken kezde adamnyŋ qandai sezımdı basynan keşetının bılgım keledı. Mahabbat ündemedı. Ündemeuın men ışımnen kelıstıge sanadym. Solai ekenıne tıptı, eş kümanym da bolǧan joq.***
Men üşın taǧy da azapty künder bastaldy. Orysşa öleŋ jazu qandai qiyn jūmys bolsa, qazaq tılınde öleŋ şyǧarudyŋ azaby odan kem emes eken. Jazǧandarym, köŋılımnen şyqpai ondaǧan öleŋ jyrtyldy. Oqudy mülde ūmyttym. Esıl-dertım – Mahabbatqa arnap öleŋ şyǧaru. Mahabbaty esınen tandyryp jıbere jazdaityn taŋǧajaiyp öleŋdı oqyp berıp, onyŋ ernınen süigen sätımdı elestetkenımde, jüregım bäigede şapqan attardyŋ tūiaǧyndai dürsıldep, sol tättı udyŋ dämın saǧyna kütıp, tünı boiy ūiyqtatpai qoiady. Alaida, bır kün öttı. Öleŋım jazylǧan joq. Ekı kün öttı. Taǧy da sol jaǧdai. Üş kün öttı. Sabaq jaiyna qaldy. Mekteptegı ūstazdarym eskertu jasady. Tört kün öttı. Fizika, himiia pänınen ekı aldym. Bıraq Mahabbatqa arnalǧan taŋǧajaiyp öleŋ tumady. Oi şarşatyp, janym jüdep kettı. Besınşı künı Mahabbatty taŋ qaldyratyn öleŋ jaza almaitynyma közım jetıp, aqyndyqtan bırjolata küderımdı üzdım. Taǧy da üirenşıktı ädetıme basyp, jūrttyŋ köbısı bıle bermeitın aqyndardan jaqsy öleŋ ızdep, jiendık jasauǧa kırıstım. Ūialudyŋ ornyna Berdıbek Soqpaqbaevtyŋ Qojasyndai «aqynnyŋ bır öleŋın alǧanymnan, onyŋ poeziiasy quaryp qalmas» degen maǧynadaǧy sözdermen qaita özımdı qorǧap, ar-ūiatymnyŋ aldynda aqtalǧandai bolamyn. Sonymen ne kerek, qazaq jäne orys tılınde jazylǧan talai jyr jinaqtaryn aqtaryp, men sol mahabbat jyryn Mūqaǧalidan taptym. Aqynnyŋ «Senıŋ közıŋ..» degen öleŋın oqyǧanymda, quanǧannan töbem kökke säl-aq jetpegendei boldy. Jetuı üşın ony tek Mahabbatqa oqyp beru ǧana qaldy. Öleŋnıŋ yrǧaǧy, muzykasynyŋ syŋǧyry, sezımnıŋ tasqyny menıŋ köŋıl-küiımnıŋ tabiǧatyn aina-qatesız qalaişa däl jetkızgen. Mūndai öleŋdı Qūdai nege Mūqaǧaliǧa jazǧyzǧan? Mahabbatqa arnalyp menıŋ, tek menıŋ ǧana jüregımde tuuǧa tiıs öleŋ emes pe būl! Garmoniianyŋ üilesuın aitpaǧanda, öleŋnıŋ är jolyndaǧy teŋeulerdıŋ bärı Mahabbattyŋ tabiǧi jaratylysyn däl surettep tūrǧan joq pa? Älde būryn-soŋdy da myna düniede däl Mahabbattai perışte ömır sürgen be? Mümkın emes. Sene almaimyn oǧan. Bälkım Mūqaǧali būl öleŋdı Mahabbat siiaqty qyzdy kezdestırgısı kelıp armandap jazǧan bolar. Eger ol ondai arudy ömırınde bır ret körgen bolsa: Men naǧyz mahabbatty armandaimyn, (Ony men joǧaltyp ta alǧandaimyn..) Aq qazdar arasynda aqquymdy Ajyrata bılmegen sormaŋdaimyn. - degen syŋaidaǧy öleŋderdı jazuy qalaişa mümkın bolmaq. Mümkın, qatal tūrmystyŋ ileuınde jürgen aqynnyŋ aityp otyrǧany basqa mahabbat pa? Bıraq men ärı qarai ol turaly oilaǧym kelmedı. Jastyqty qoinyma qysyp qūşaqtap, erteŋ Mahabbatqa būl öleŋdı qalai oqyp beretınımdı oilap, balbyrap, tättı ūiqyǧa kettım.***
Tözımım tausylyp, saǧatyma qaita-qaita qarap, ekeumız kezdesuge uaǧdalasqan saiabaqtaǧy joldyŋ jiegıne jaqyn jerdegı aq qaiyŋnyŋ janyndaǧy oryndyqta ony taǧy da taǧatsyzdana kütıp otyrmyn. Köŋılım qobaljyp, jüregım örekpıp Mahabbattyŋ keletın jaǧyna qaita-qaita qaraimyn... Alystan tanydym. Avtobustan sekırıp tüsıp, joldaǧy şöpterge sürıne-qabyna ol maǧan qarai enesın saǧynǧan elıktıŋ laǧyndai jügırıp keledı. Üstındegı soŋǧy sän ülgısımen tıgılgen kök köilegınıŋ etegı jelmen jelp-jelp etedı. Qolynda kışı-gırım dorbasy bar. - Keşırşı, saiajaidan kele jatqanymyzda aiaq astynan papamnyŋ kölıgı synyp qalyp, üige äreŋ jettık. Mynau saǧan. Dämı sondai tättı. Dorbanyŋ auzyn aşyp qalǧanymda, mūrnymdy jaryp jıbere jazdaǧan apporttyŋ qyşqyltym hoş iısı aŋqyp qoia berdı. Ülkendıgı kışkentai balanyŋ basyndai, ūqypty qolmen juylǧan bes-alty almanyŋ özı dorbanyŋ qarnyn qampityp tastapty. Bıreuın alyp, tauysa almaitynymdy sezıp, ortasynan bölıp jartsyn Mahabbatqa berdım. Sol künı «Qazaqstanda» ündınıŋ filmı körsetılıp, biletter aldyn-ala satylyp ketıptı. Kinoǧa kıre almadyq. Bıraq syrtymyzben uaiymdaǧan adamnyŋ syŋaiyn tanytqanymyzben, ışımızden bilettıŋ tausylyp ketıp, ūzaǧyraq söilesuımızge mümkındık tuǧanyna ekeumız de quanyp tūrmyz. Qūddy osy kinoǧa bıreu bızdı zorlap kırgızıp, äŋgımelestırmei jürgendei, tıptı, boiymyz jeŋıldep qaldy. Mūndaida uaqyt ta zymyraidy eken. Balqyǧan temırdei qyzarǧan künnıŋ ūiasyna qalai batyp qalǧanyn da baiqamai qalyppyn. Tırşılıktıŋ şulaǧan jelıgınen saiabyrsyǧan keş saiabaqta jaiqalǧan aǧaştardy da maujyratyp jıbergendei. Bıreuısınen basqasy jelınbegen bır dorba alma sol qalpynda «menı ūmytyp kettıŋder me?» degendei oryndyqta tūr. Kölıkterdıŋ de jürısı sap tyiyla qaldy. Äldeqaida şyryldaǧan şegırtkenıŋ ünı ǧana tynyştyqty būzǧandai. Tünı boiy josparlaǧan ıs-äreketımdı jüzege asyrudyŋ sätı tüstı. Endı keştetuge bolmaidy. Täuekel! - Mahabbat, saǧan arnap jazǧan öleŋımdı oqyp bereiın be? – dedım kenetten. Qatty qobaljyǧandyqtan dauysymda dırıl paida boldy. - Şynymen maǧan arnap öleŋ şyǧardyŋ ba? Kakoi ty molodes! Jüregımnıŋ dürsıldeuınıŋ, dauysymdaǧy dırıldıŋ säl de bolsa da basylǧanyn kütıp tynysymdy aldym. Mahabbatqa qaradym. Qobaljyp ketetın kezdegıdei onyŋ közderı jypylyqtai berdı. Maǧan qaraǧan janarynda bır taŋdanys bar. Mūndai taŋdanǧan janardyŋ sūranysyn qanaǧattandyrmauǧa qalai dätıŋ şydaidy? Boiymdaǧy buyrqanǧan sezımnıŋ ekpınımen onyŋ janarynyŋ tūŋǧiyǧyna közım toimai qaradym, älı de dırılı basylmaǧan dauysymmen, asyqpai, är sözımdı şegelep Mūqaǧalidyŋ öleŋın oqi jöneldım. Senıŋ közıŋ tüpsız tereŋ tūŋǧiyqtan jaralǧan, Sonda jatyr mende jürgen oryndalmas bar arman. Senıŋ jüzıŋ kökte künnen, jerde gülden när alǧan. Şaşyŋ senıŋ – jan baspaǧan japandaǧy qara orman. Ötırık körmegensıp Mahabbattyŋ öleŋdı tyŋdap jatqan sätındegı qimylynyŋ bırın de nazarymnan tys qaldyrmai qyraǧy saqşydai baqylap otyrmyn. Botadai jäudıregen közderınen maǧan degen būrynǧydan da küştı yntyzarlyqtyŋ ūşqynyn baiqap qaldym. Mūqaǧali poeziiasynyŋ qūdıretımen qyzdyŋ mysyn basyp, men jeŋıp, ol jeŋılıp barady. Sony sezıp, ringte jeŋıp bara jatqanyn tüsıngen boksşylardai endı ony bırjolata qūlatqym kelıp, bar önerımdı sala tüstım. Qas-kırpıgıŋ qarlyǧaştyŋ qanatyndai qap-qara, Ülbıregen jüzıŋ senıŋ aq jıbek pe, maqta ma?! Äsem basyŋ äp-ädemı, müsınıŋe şaq qana, Şiedeiın erınderıŋ qyzaryp tūr şoqtana. Keşe künı boiy ainanyŋ aldynda tūryp daiyndalǧanymnyŋ paidasy tidı, bılem. Öleŋ oqu şeberlıgımmen Mahabattyŋ taldai boiyn ūiytyp jıbergenımdı anyq sezdım. Äne kördıŋız be, öleŋnıŋ kelesı şumaǧy oqylǧanda ol būrynǧydan da küştı süiıspenşılıkpen maǧan jabysyp, süirıktei sausaqtarymen menıŋ qolymdy qatty-qatty qysa tüstı. Tolyqsyǧan tūla boiyŋ şybyq pa eken, tal ma eken, Beineŋ senıŋ baiau atqan jazǧy şūǧyla taŋ ba eken, Külkıŋ senıŋ şaşylǧan nūr, sezıŋ käusar, bal ma eken, Būl ǧalamda senen artqan, sırä, bıreu bar ma eken!?Būl ǧalamda senen artqan jan bar deuge senbeimın, Sen solaisyŋ, Läilım menıŋ, senbe maǧan, sen meilıŋ. Būl ǧalamda senen artqan bır jan bolsa egerde, Öz közımdı özım oiam, ony mäŋgı körmeimın.
Öleŋnıŋ būl joldary tıptı, ekeumızdıŋ ortamyzdaǧy sezımnıŋ näzık jıbın üzıp tastap, mahabbat saraiynyŋ qaqpasyn aşyp jıbergendei boldy. Mahabbattyŋ basy erıksızden menıŋ iyǧyma qūlady. Ol –jeŋıldı, men –jeŋdım. Oilanyp-tolǧanatyn ne bar, endı? Osy sättı paidalanyp, «aitqanyŋdy nege oryndamaisyŋ?» degendei sūranyp tūrǧan onyŋ şiedei ernınen süidım. Mahabbat qarsylasqan joq. Abaisyzda qolym dorbaǧa tiıp ketıp, jerge qūlap qalǧan bır-ekı alma säkınıŋ aldyndaǧy jolǧa tüsıp alyp, sekırıp bilep, tömen qarai domalai jöneldı…
***
Aspandaǧy ai men künge qolym erkın jetıp, jüregım şeksız baqytqa kenelgen, bırınen-bırı asyp tüsetın qyzyǧy tausylmaityn künder zymyrap öte berdı. Men ömırımnıŋ biık aspanynda jarqyraǧan baqyt säulesınıŋ endı mäŋgı sönbeitınıne senımdı edım. Bıraq tajal ajal menı Mahabbattan bır-aq künde mäŋgılıkke aiyrdy. Al, endı qūrmettı oqyrman, Mahabbattyŋ qalai qaza tapqany turaly äŋgımenı äzırşe aitpai –aq qoiuǧa rūqsat et. Ony aityp berudıŋ maǧan qanşalyqty auyr ekenın özıŋ de jaqsy tüsınıp otyrǧan şyǧarsyŋ. Men būl äŋgımemde auyr operasiia jasauǧa kırısken därıgerdıkındei ūqypty qolmen, jiyrma bes jyl boiy janymdy syzdatyp auyrtsa da tiıspei kelgen jaramnyŋ Mūqaǧali aqynǧa bailanysty jerın ǧana ūstap köruge täuekel ettım. Qūdai quat berse būl mahabbat hikaiasyn keleşekte, jazylyp jatqan («Mahabbat, menı jūbatşy») romanymnan oqyrsyŋdar. Degenmen Mahabbat qaza tapqan küngı köŋıl-küiımdegı alasapyrandy aitpai ketuge dätım şydamai tūr.
***
Mahabbattyŋ qaza tapqanyn estıgenımde, oilamaǧan jerden bıreu keudeme bız sūǧyp alǧandai selk ete tüstım. Aiaq astynan myna dünienıŋ ne bolyp ketkenın de, qandai äreket jasau kerek ekenın de tüsıne almai miym ıstemei qaldy. Aqyl-oiynan adasqan ǧarıptei bırese otyryp, bırese tūryp, jylai beremın. Jalǧyz dosym jüregım ǧana serıgınen mäŋgılıkke aiyrylǧanyn bırden tüsınıp, būzyp şyqqysy kelgendei bolyp toqtamai dürsıldep, köterılıs jasap, bar küşımen keudemdı qaita-qaita soǧa jöneldı. Köşege şyǧyp taksi ūstadym. - Seifullin men Paster köşesıne deiın aparyp tastaŋyşy, aǧatai! - Üş som. - Jaqsy. Taksi jürgızuşı auzy jabylmai söilei beretın adam eken. Közımnıŋ būlaudai bolyp ısıp ketkenın körıp, ne bolǧanyn, nege jylaǧanymdy qoimai sūrap jatyr. Al, menıŋ däl osyndai halde onymen söilesuge mülde köŋılım soǧyp tūrǧan joq. Bes minutta zaulatyp alyp keldı. Qaltamnan on som alyp berdım de, artynan jau quyp kele jatqan adamdai taksiden atyp şyǧyp, Mahabbattyŋ üiıne qarai jügıre jöneldım. «Artyq aqşaŋyzdy alyŋyz» dep soŋymnan aiǧailaǧan dauysqa būrylyp ta qaramadym. Endı onyŋ maǧan qajetı qanşa? Mahabbattyŋ üiınıŋ janyna edäuır adam jinalyp qalypty. Bıreuler aulada kiız üi tıgıp jatyr. Üşınşı qabatqa köterılıp päterıne kırdım. Qaptaǧan kısı. Eşqaisysyn tanymaimyn. Qaiǧydan janşylǧan jüregımdı onan saiyn ezıp jıbergen Mahabbatty joqtap jylap-syqtaǧan aşy dauystar estıledı. Menı körıp, esırkegen bır adam joq. Köŋıl aituǧa kırıp şyqqan synyptastarynyŋ bırı dep oilap jatqan şyǧar. Olar Mahabbattan mäŋgılıkke aiyryludyŋ men üşın qandai auyr qaiǧy ekenın qaidan bılsın? Olar Mahabbattyŋ menıŋ ömırımdı nūrlandyryp tūrǧan ǧajaiyp kün bolǧanyn qaidan bılsın? Olar sol jaryq künnen aiyrylǧan menıŋ janymnyŋ endı qara tünekke ainalǧanyn qaidan bılsın? Olar qatal taǧdyrdyŋ jüregıme ösıp şyqqan ädemı gülımdı jūlyp äketkenın qaidan bılsın? Olar... Bır uaqytta törgı bölmeden Mahabbattyŋ anasynyŋ qūlynyn joqtap, botadai bozdaǧan aşy dauysy estıldı. Qazaqşa joqtau aityp jatyr. Anasynyŋ zarly joqtauy sai-süiegımdı syrqyratty.
Mıngende aty ker me eken, Maŋdaidan aqqan ter me eken? Aşy bır dauysym şyǧarsam, Anamnyŋ dauysy der me eken?!
Qūdaiym-au, qazaq söz süiekten ötedı deuşı edı! Myna aşy sözder süiegımnen ötpek tügıl, ony ügıtıp jıbergendei bolyp buyn-buynym bosap, sylq etıp divanǧa otyra kettım de, közımnıŋ jasyn toqtata almai, egılıp jyladym. Törgı bölmeden tūŋǧyş ret Mahabbattyŋ anasyn kördım. O, Täŋırım! Tabiǧat-Ananyŋ mūndai da şeberlıgı bolady eken-au! Soiyp qaptap qoiǧandai Mahabbat anasynan aumai qalǧan eken. Qūddy Mahabbat ölmegendei, Mūŋlyq pen Zarlyq bır-bırımızben körısıp joqtasyp, men – bosaǧada, ol bolsa – bölmenıŋ törınde jylap otyrǧandaimyz. Qabyrǧada qaraly lentasy bar Mahabbattyŋ bärımızge būrtiyp qaraǧan suretı ılınıp tūr. Maǧan ökpelegende däl osylai būrtiyp qarauşy edı. Ärı qarai myna körınıske qarauǧa dätım şydamai dalaǧa şyǧyp kettım. Köŋılımdegı būlttar onan saiyn nöserletıp, közımnıŋ jasy tiylmai qoidy. Būl ne degen tausylmaityn közdıŋ jasy edı, aspan tesılıp ketkendei bolyp, keide qatarynan bırneşe kün boiy jauatyn Almatynyŋ särkıl jaŋbyryndai aǧyl-tegıl jylasam da toqtaityn emes. Janyma daua ızdep, dükennen temekı satyp alyp, qoiyp ketken şylymymnyŋ uly tütının qaita-qaita toimai sordym. Erteŋıne jūrt Mahabbatty soŋǧy saparǧa şyǧaryp saldy. Men būl qaiǧyly körınıstıŋ bärın aulada ösken aǧaştyŋ janynda tūryp baqylap, Mahabbattan mäŋgılıkke aiyrylǧanyma älı sene almai, mäŋgırep baramyn. Äne, onyŋ süiegı salynǧan qaraly tabytty ūlardai ūlap-şulaǧan jūrt jylap-syqtap kölıkke salyp jatyr. Zarlap joqtaǧan äielderdıŋ bärı qalyp qoiyp, zirat basyna baratyn erkekter asyǧyp, üidıŋ janyndaǧy avtobustarǧa qarai ketıp barady. Nege myna jūrt sonşama Mahabatty qara jerdıŋ qoinyna tapsyruǧa asyǧady? Qalaişa sender közderıŋ qiyp älemdegı eŋ sūlu perıştenı öz qoldaryŋmen tamūqtyŋ tünegıne tastai salasyŋdar? Netken bezbüirek, qatal edıŋder adamdar! Men zirat basyna barmai, qalyp qoidym. Qalai baram? Jüregımdı nūrlandyrǧan säulenıŋ qabırge qoiylyp, qara topyraqpen kömılgenın qalai körem? Qalai şydaidy oǧan jüregım? Bara almaǧanym üşın keşır menı Mahabbat? Men ol jaqqa senımen mäŋgılıkke qoştasqym kelmegendıkten barmadym. Öitkenı sene almaimyn senıŋ ölgenıŋe. Menı bar jan-tänımen jüregı eljırep süigen jannyŋ däl osylai aiaq astynan bır künde ǧaiyp boluy qalaişa mümkın bolmaq? Senı jūrt ziratqa emes, basqa jaqqa alyp kettı. Basqa... Taǧdyr ötkır qanjarymen jüregımdı osyp öttı. Endı odan aqqan qandy qalai toqtatarymdy bılmei, ziratqa emes, jaramdy emdeu üşın Mahabbat ekeumız talai qydyrǧan saiabaqqa bardym. Aqyl-esın joǧaltqan jyndy adamdai keşke deiın saiabaqta jürdım de qoidym. Ne üşın ekenın özım de bılmeitın maǧynasyz jürıs. Jaz ortasy. Tamyljyǧan tabiǧat, būrynǧysynan da erekşe qūlpyryp, sändene tüsıptı. Dalada baiau esken boiyŋdy sergıtetın bır ädemı qoŋyr-salqyn jel bar. Kün taudan asyp, qyzyl torǧyndai tolqyndanyp batyp barady. Saiabaqtaǧy közıŋdı quantyp jainaǧan gülder, bır-bırımen syrlasyp, teŋselıp, japyraqtary jetılıp, jazǧy jasyl kiımımen qūlpyrǧan aǧaştar, sairaǧan qūstardyŋ änı adamnyŋ esın alyp, qoŋyraulatyp qyzyq dumanǧa şaqyryp tūrǧandai. Bıraq bügıngı köz aldymdaǧy jazdyŋ jäilı keşındegı ädemı surettıŋ bärı jaraqat alǧan jüregımnıŋ jarasyn emdeudıŋ ornyna, qaita onan saiyn auyrtyp, kerısınşe oǧan būrynǧydan da qalyŋ qaiǧy jamap berıp jatyr. Kün batyp, dünienıŋ tört būryşynan töngen qaraŋǧylyq közdı bailaǧanda jūrttan jasyrynǧandai ūrlanyp Mahabbat ekeumızdıŋ talai syrymyzdyŋ kuäsı bolǧan Mūqaǧalidyŋ qaiyŋynyŋ qasyna keldım. O, ǧajap! Būryn-soŋdy kelgenımde ylǧi da jarqyrap qarsy alatyn aq qaiyŋ, būl joly qaiǧyma ortaqtasyp, jylap tūr. Küzdıŋ salqyn keşınde Mahabbatty aimalaǧandai ony qūşaqtap, ışımdegı auyr tolqyn jüregımnıŋ jaǧalauyn ūrǧanda közımnen jas toqtamai parlady. Keudemnıŋ astynda da bır zat solqyldap jylaǧandai bolady. Jürek. Kımnıŋ jüregı? Menıkı me, älde qaiyŋdıkı ma?
Bar joǧy mende bır jürek, Ol ölse mäŋgı ketkenım. Sendegı semse myŋ jürek, Kelgende jasyl köktemıŋ, Tırıler qaita dürkırep. Japyraq-jürek jas qaiyŋ! Janymyzdy aiyrbastaiyq? Adam bop jürseŋ qasqaiyp, Qaiyŋ bop tūram qasqaiyp, Täuekel, aiyrbastaiyq! Ömırge-ömır jalǧasyp, Anamyz jerge jarmasyp, Bırde adam, bırde qaiyŋ bop, Süreiık ömır almasyp....
