Apta bastalysymen naryqtaǵy munaı baǵasy kúrt quldyrap, álem elderiniń kóńil kúıi buzyldy. Ekonomıkasy munaıǵa baılanǵan Qazaqstan da óz deńgeıinde edel-jedel jıyn ótkizip, ekonomıkalyq qaýipsizdigimiz týraly oı qozǵady. Eldi tyǵyryqtan shyǵarýǵa birden-bir úles qosýy tıis ulttyq ekonomıka mınıstri Rýslan Dálenov munaı baǵasynyń quldyrap, dollardyń kúrt ósýine baılanysty óz pikirin bildirdi. Mınıstr buǵan qatysty: «Kanada, Norvegııa, Reseıde ózgerister boldy. Barlyq el óz aqsha baǵamyn retke keltirip jatyr. Muny naryq retteıdi», – dedi.
Sondaı-aq mınıstr elde «dollar ósti eken dep, qymbatshylyq ta órship ketpeıtinin» alǵa tartty. Onyń aıtýynsha, aýylsharýashylyq ónimderi men azyq-túliktiń basym bóligi jergilikti resýrstarǵa baılanysty. «Sondyqtan atalmysh ónimderdiń baǵasy orynsyz ósirilmeıdi. Qymbatshylyq órshimeıdi», – dedi Rýslan Dálenov.
Alaıda sala mamandary mınıstrdiń bul pikirimen múlde kelispeıdi. Mamandardyń paıymynsha, aldaǵy ýaqytta ınflıaııa kólemi jospardan tys ósip, halyqty qymbatshylyq qamyty qysa bastamaq. Muny jasyrýdyń qajeti joq. Ekonomıst-ǵalym Jańabaı Aldabergenovtiń aıtýynsha, Ulttyq banktiń paıyzdyq syıaqy mólsherlemesin 12 paıyzǵa kóterýiniń ózi-aq elde jaǵdaıdyń asa máz emes ekenin kórsetip otyr.
«Qazaqstanda qymbatshylyq bolmaıtyn bolsa, Ulttyq bank bazalyq mólsherlemeni azaıtý jaıyn oılar edi. Biraq qazir, kerisinshe, árbir toqsan saıyn ónim qymbattap, halyq qıynshylyqty naqty sezinip otyr», – deıdi ekonomıst-ǵalym.
Mamannyń paıymdaýynsha, bizdegi Ulttyq bank, ulttyq ekonomıka mınıstrligi naq osy ınflıaııaǵa qatysty naqty statıstıkany berýge asyqpaıdy. Osyǵan baılanysty Jańabaı Aldabergenov: «Ekonomıkanyń jaýy – jalǵan statıstıka. Inflıaııa týraly aqparatqa sený qıyn. 2019 jyly jyldyq ınflıaııa 4-6 paıyz boldy delindi. Biraq qazirgi qalyptasyp otyrǵan jaǵdaımen salystyrsaq, bulaı aıtý qısynǵa kelmeıdi», – deıdi.
Onyń aıtýynsha, 2019 jyly ınflıaııa kólemi 4-6 paıyzdyq deńgeıde saqtalsa, onda Ulttyq bank bazalyq syıaqyny 9,25 paıyzdan ári ósirmeýi kerek edi.
Buǵan qatysty ekonomıst-ǵalym Beısenbek Zııabekov: «Negizinde, bazalyq syıaqy mólsheri elde ınflıaııa kólemi turaqty bolǵanda túsirilip otyrýy kerek. Ulttyq bank osy arqyly aqsha-nesıe saıasatyn rettep otyrady. Otandyq óndiris qazir daǵdarysqa áreń shydas berip otyr. Dollardyń quny sharyqtap barady. Ulttyq valıýtamyzdyń quny tómendep ketti. AQSh-tyń federaldyq rezerv júıesi de bazalyq syıaqy mólsherin joǵarylatyp otyr. Syrttan alatyn qaryz mólsheri de ósti. Munaı arzandady. Osyǵan oraı, Ulttyq bank te bazalyq syıaqy mólsherlemesin ósirip otyr», – dedi.
Al ekonomıst-sarapshy Ilııas Isaevtyń paıymdaýynsha, qazir biz tutynýshyǵa qanshama aqsha usynsaq ta, ol problemalyq nesıege aınalyp ketip otyr. Jekelegen tutynýshydan bólek, óndiriske berilip otyrǵan arzan nesıe joǵary deńgeıde ónim shyǵarýǵa, óndiristiń qabiletin arttyrýǵa aıtarlyqtaı áser etip otyrǵan joq. Óndiris qýaty artýdyń ornyna, kerisinshe, kemip, aınalymda aqsha kóbeıip ketip, qunsyzdanyp jatyr. «Sondyqtan bul arada aldymen ınflıaııa kólemi naqty boljanýy kerek. Bizde naqtylyq joq. Beıresmı derekter 2019 jyly «halyqtyń jaıyna qarap, ınflıaııa, tipti, 20 paıyzdy mejeledi» dese, resmı derekter 4-6 paıyzdan aspaıdy dep boljaıdy. Al naryqtaǵy jaǵdaıdy baǵdarlasaq, elimizde aı saıyn qymbatshylyq údep barady. Otandyq ónim óndirýshiler ónim óndirýge salǵan aqshalaryn ınflıaııa jep, qunsyzdanyp ketip jatqanyn aıtyp shyryldaıdy», – dedi ekonomıst-sarapshy Ilııas Isaev.
Jalpy, mamandardyń aıtýynsha, elimizdegi aqsha-nesıe saıasatyna serpilis kerek. Bolashaqta Ulttyq bank, ulttyq ekonomıka mınıstrligi makroekonomıkalyq tepe-teńdikti zertteı bilýi kerek. Qarjyny qaı salaǵa bólsek, qaıtarymy bolady? Óndiristiń qýattylyǵy qandaı? Bergen qarjyny uqsata ala ma, túsimi qanshalyqty senimdi degen máselege joǵaryda atalǵan eki ınstanııa da bas aýyrtýy tıis. «Bul arada Ulttyq bank pen mınıstrlik birlesip jumys istegende ǵana másele sheshimin tabady», – deıdi Ilııas Isaev.
Degenmen aldaǵy ýaqytta bárin naryq retteıdi dep otyra berýge bolmaıdy. Úkimet otandyq ónim óndirýshilerge naqty qoldaý kórsetýi kerek. Buǵan qatysty ulttyq ekonomıka mınıstrligi ekonomıkany tyǵyryqtan alyp shyǵýy úshin birinshi kezekte otandyq ónim óndirýdi tereńdetýge basa mán berýi tıis.
Negizinde, bizdiń ekonomıkalyq qurylymymyz ekige bólinedi: qala jáne halyqtyń 47 paıyzy turatyn aýyl. Sondyqtan álemdik ekonomıkadaǵy jaǵdaıdy eskere otyryp, aldaǵy ýaqytta aýyl sharýashylyǵyn damytýǵa asa mán berilýi qajet. Bul rette, aýyl máselesin bir ǵana aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine tańyp qoıý durys emes. Bul sharýany ulttyq ekonomıka mınıstrligine de júktegen jón. «Eýropa elderi de aýylsharýashylyq ónimderin qymbattatyp jiberdi. Qazir arzan azyq-túlik ımporty degen áńgime joq. Sondyqtan árkim óz kúnin ózi kóretin zaman týdy. Qıyn zamanda biz otandyq óndiriske ǵana arqa súıeı alamyz. Demek, shıkizatty syrtqa shıki kúıinshe jibere bermeı, eń sońǵy daıyn ónimge deıin osy salanyń damýyna kúsh salý kerek. Olaı etpesek, kúni erteń elde ashqursaq halyq kóbeıedi. Bizge serpilis qajet. Marǵaý qalyptan shyǵýǵa tıispiz. «Saldary bolmaıdy, áser etpeıdi» degen pikirdi umytý kerek», – deıdi sala mamandary.
Qysqasy, mamandar ulttyq ekonomıka mınıstrligine qatysty naqty usynystardy jipke tizip berip otyr. Olaı bolsa, sala mamandary aıtyp otyrǵandaı, ulttyq ekonomıka mınıstrligin oıatý kerek.
zhasalash.kz
