اپتا باستالىسىمەن نارىقتاعى مۇناي باعاسى كۇرت قۇلدىراپ، الەم ەلدەرىنىڭ كوڭىل كۇيى بۇزىلدى. ەكونوميكاسى مۇنايعا بايلانعان قازاقستان دا ءوز دەڭگەيىندە ەدەل-جەدەل جيىن وتكىزىپ، ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىمىز تۋرالى وي قوزعادى. ەلدى تىعىرىقتان شىعارۋعا بىردەن-ءبىر ۇلەس قوسۋى ءتيىس ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى رۋسلان دالەنوۆ مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراپ، دوللاردىڭ كۇرت وسۋىنە بايلانىستى ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى. مينيستر بۇعان قاتىستى: «كانادا، نورۆەگيا، رەسەيدە وزگەرىستەر بولدى. بارلىق ەل ءوز اقشا باعامىن رەتكە كەلتىرىپ جاتىر. مۇنى نارىق رەتتەيدى»، – دەدى.
سونداي-اق مينيستر ەلدە «دوللار ءوستى ەكەن دەپ، قىمباتشىلىق تا ءورشىپ كەتپەيتىنىن» العا تارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرى مەن ازىق-تۇلىكتىڭ باسىم بولىگى جەرگىلىكتى رەسۋرستارعا بايلانىستى. «سوندىقتان اتالمىش ونىمدەردىڭ باعاسى ورىنسىز وسىرىلمەيدى. قىمباتشىلىق ورشىمەيدى»، – دەدى رۋسلان دالەنوۆ.
الايدا سالا ماماندارى ءمينيستردىڭ بۇل پىكىرىمەن مۇلدە كەلىسپەيدى. مامانداردىڭ پايىمىنشا، الداعى ۋاقىتتا ينفلياتسيا كولەمى جوسپاردان تىس ءوسىپ، حالىقتى قىمباتشىلىق قامىتى قىسا باستاماق. مۇنى جاسىرۋدىڭ قاجەتى جوق. ەكونوميست-عالىم جاڭاباي الدابەرگەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، ۇلتتىق بانكتىڭ پايىزدىق سىياقى مولشەرلەمەسىن 12 پايىزعا كوتەرۋىنىڭ ءوزى-اق ەلدە جاعدايدىڭ اسا ءماز ەمەس ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.
«قازاقستاندا قىمباتشىلىق بولمايتىن بولسا، ۇلتتىق بانك بازالىق مولشەرلەمەنى ازايتۋ جايىن ويلار ەدى. بىراق قازىر، كەرىسىنشە، اربىر توقسان سايىن ءونىم قىمباتتاپ، حالىق قيىنشىلىقتى ناقتى سەزىنىپ وتىر»، – دەيدى ەكونوميست-عالىم.
ماماننىڭ پايىمداۋىنشا، بىزدەگى ۇلتتىق بانك، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ناق وسى ينفلياتسياعا قاتىستى ناقتى ستاتيستيكانى بەرۋگە اسىقپايدى. وسىعان بايلانىستى جاڭاباي الدابەرگەنوۆ: «ەكونوميكانىڭ جاۋى – جالعان ستاتيستيكا. ينفلياتسيا تۋرالى اقپاراتقا سەنۋ قيىن. 2019 جىلى جىلدىق ينفلياتسيا 4-6 پايىز بولدى دەلىندى. بىراق قازىرگى قالىپتاسىپ وتىرعان جاعدايمەن سالىستىرساق، بۇلاي ايتۋ قيسىنعا كەلمەيدى»، – دەيدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، 2019 جىلى ينفلياتسيا كولەمى 4-6 پايىزدىق دەڭگەيدە ساقتالسا، وندا ۇلتتىق بانك بازالىق سىياقىنى 9,25 پايىزدان ءارى وسىرمەۋى كەرەك ەدى.
بۇعان قاتىستى ەكونوميست-عالىم بەيسەنبەك زيابەكوۆ: «نەگىزىندە، بازالىق سىياقى مولشەرى ەلدە ينفلياتسيا كولەمى تۇراقتى بولعاندا ءتۇسىرىلىپ وتىرۋى كەرەك. ۇلتتىق بانك وسى ارقىلى اقشا-نەسيە ساياساتىن رەتتەپ وتىرادى. وتاندىق ءوندىرىس قازىر داعدارىسقا ارەڭ شىداس بەرىپ وتىر. دوللاردىڭ قۇنى شارىقتاپ بارادى. ۇلتتىق ۆاليۋتامىزدىڭ قۇنى تومەندەپ كەتتى. اقش-تىڭ فەدەرالدىق رەزەرۆ جۇيەسى دە بازالىق سىياقى مولشەرىن جوعارىلاتىپ وتىر. سىرتتان الاتىن قارىز مولشەرى دە ءوستى. مۇناي ارزاندادى. وسىعان وراي، ۇلتتىق بانك تە بازالىق سىياقى مولشەرلەمەسىن ءوسىرىپ وتىر»، – دەدى.
ال ەكونوميست-ساراپشى ءىلياس يساەۆتىڭ پايىمداۋىنشا، قازىر ءبىز تۇتىنۋشىعا قانشاما اقشا ۇسىنساق تا، ول پروبلەمالىق نەسيەگە اينالىپ كەتىپ وتىر. جەكەلەگەن تۇتىنۋشىدان بولەك، وندىرىسكە بەرىلىپ وتىرعان ارزان نەسيە جوعارى دەڭگەيدە ءونىم شىعارۋعا، ءوندىرىستىڭ قابىلەتىن ارتتىرۋعا ايتارلىقتاي اسەر ەتىپ وتىرعان جوق. ءوندىرىس قۋاتى ارتۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە، كەمىپ، اينالىمدا اقشا كوبەيىپ كەتىپ، قۇنسىزدانىپ جاتىر. «سوندىقتان بۇل ارادا الدىمەن ينفلياتسيا كولەمى ناقتى بولجانۋى كەرەك. بىزدە ناقتىلىق جوق. بەيرەسمي دەرەكتەر 2019 جىلى «حالىقتىڭ جايىنا قاراپ، ينفلياتسيا، ءتىپتى، 20 پايىزدى مەجەلەدى» دەسە، رەسمي دەرەكتەر 4-6 پايىزدان اسپايدى دەپ بولجايدى. ال نارىقتاعى جاعدايدى باعدارلاساق، ەلىمىزدە اي سايىن قىمباتشىلىق ۇدەپ بارادى. وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەر ءونىم وندىرۋگە سالعان اقشالارىن ينفلياتسيا جەپ، قۇنسىزدانىپ كەتىپ جاتقانىن ايتىپ شىرىلدايدى»، – دەدى ەكونوميست-ساراپشى ءىلياس يساەۆ.
جالپى، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدەگى اقشا-نەسيە ساياساتىنا سەرپىلىس كەرەك. بولاشاقتا ۇلتتىق بانك، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ماكروەكونوميكالىق تەپە-تەڭدىكتى زەرتتەي ءبىلۋى كەرەك. قارجىنى قاي سالاعا بولسەك، قايتارىمى بولادى؟ ءوندىرىستىڭ قۋاتتىلىعى قانداي؟ بەرگەن قارجىنى ۇقساتا الا ما، ءتۇسىمى قانشالىقتى سەنىمدى دەگەن ماسەلەگە جوعارىدا اتالعان ەكى ينستانتسيا دا باس اۋىرتۋى ءتيىس. «بۇل ارادا ۇلتتىق بانك پەن مينيسترلىك بىرلەسىپ جۇمىس ىستەگەندە عانا ماسەلە شەشىمىن تابادى»، – دەيدى ءىلياس يساەۆ.
دەگەنمەن الداعى ۋاقىتتا ءبارىن نارىق رەتتەيدى دەپ وتىرا بەرۋگە بولمايدى. ۇكىمەت وتاندىق ءونىم وندىرۋشىلەرگە ناقتى قولداۋ كورسەتۋى كەرەك. بۇعان قاتىستى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ەكونوميكانى تىعىرىقتان الىپ شىعۋى ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە وتاندىق ءونىم ءوندىرۋدى تەرەڭدەتۋگە باسا ءمان بەرۋى ءتيىس.
نەگىزىندە، ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمىمىز ەكىگە بولىنەدى: قالا جانە حالىقتىڭ 47 پايىزى تۇراتىن اۋىل. سوندىقتان الەمدىك ەكونوميكاداعى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ، الداعى ۋاقىتتا اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا اسا ءمان بەرىلۋى قاجەت. بۇل رەتتە، اۋىل ماسەلەسىن ءبىر عانا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە تاڭىپ قويۋ دۇرىس ەمەس. بۇل شارۋانى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە دە جۇكتەگەن ءجون. «ەۋروپا ەلدەرى دە اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن قىمباتتاتىپ جىبەردى. قازىر ارزان ازىق-تۇلىك يمپورتى دەگەن اڭگىمە جوق. سوندىقتان اركىم ءوز كۇنىن ءوزى كورەتىن زامان تۋدى. قيىن زاماندا ءبىز وتاندىق وندىرىسكە عانا ارقا سۇيەي الامىز. دەمەك، شيكىزاتتى سىرتقا شيكى كۇيىنشە جىبەرە بەرمەي، ەڭ سوڭعى دايىن ونىمگە دەيىن وسى سالانىڭ دامۋىنا كۇش سالۋ كەرەك. ولاي ەتپەسەك، كۇنى ەرتەڭ ەلدە اشقۇرساق حالىق كوبەيەدى. بىزگە سەرپىلىس قاجەت. مارعاۋ قالىپتان شىعۋعا ءتيىسپىز. «سالدارى بولمايدى، اسەر ەتپەيدى» دەگەن پىكىردى ۇمىتۋ كەرەك»، – دەيدى سالا ماماندارى.
قىسقاسى، ماماندار ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنە قاتىستى ناقتى ۇسىنىستاردى جىپكە ءتىزىپ بەرىپ وتىر. ولاي بولسا، سالا ماماندارى ايتىپ وتىرعانداي، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىن وياتۋ كەرەك.
zhasalash.kz
