– Beısenbek ZIIaBEKULY, ózińiz bilesiz, Úkimet árýaqytta bankterdi qoldap otyrady. Daǵdarys kezinde birqatar bankterdi óziniń qoltyǵynyń astyna aldy. Al qazirgi qysyltaıań shaqta bankterdiń qarapaıym halyqqa qatysty útymdy jobalardy nege joqtyń qasy?
- Negizinde, bank salasy – ekonomıkanyń «kúretamyry» ispetti nárse. Al osy «kúretamyrdy» biz – endi-endi aıaǵynan tik turyp kele jatqan memleket kezinde jekemenshiktiń qolyna berip qoıdyq. Biz jibergen negizgi qateliktiń biri osy boldy. Esińizde bolsyn, endi-endi Táýelsizdik alǵan tustary bank júıesin jekemenshiktiń qolyna berýge kelgende bas qatyryp oılaný kerek edi. Sebebi ár memleket óziniń qarjylyq saıasatyn ońtaıly jolǵa qoıyp, halqynyń áleýetin kóterý úshin oǵan arnaıy bir qural-jabdyq qajet. Mine, mundaıda birden-bir paıdalanatyn qural bank júıesi ekeni belgili. Al biz osy qarjylyq quraldy tym erkinsitip jiberdik. Memlekettik baqylaýdy azaıtyp aldyq. Sondyqtan bul arada taǵy da sol memlekettik baqylaý, qadaǵalaý máselesiniń sheti shyǵady.
– Bizdiń qaısybir qarjygerlerimiz «taıaý bolashaqta otandyq bankterdiń aýqymy keń sheteldik naryqqa shyǵý múmkindigi bastalady» degendi aıtyp qalady. Siz óz tarapyńyzdan mundaı pikirlerge qalaı qaraısyz? –Jalpy, biz ózi ásireqyzyl pikirler aıtýǵa tym beıimbiz. «Otandyq bankter taıaý bolashaqta syıymdylyǵy keń sheteldik naryqqa shyǵa alady» degenge óz basym sene qoımaımyn. Ol úshin, árıne, bizge áli biraz mańdaı ter tógý kerek. Menińshe, bul baz bireýlerdiń asyra siltep aıtqan oılary bolýy kerek. Negizinen, biz bank júıesin jasaqtaýda áli de bolsa basqany qoıyp, bilikti mamandarǵa qol jetkize almaı otyrmyz. Osyǵan qatysty bir mysal aıtaıyn. Máselen, Japonııada bankter arnaıy mamandardy qyzmetke alarda árqıly kózqarastaǵy, ártúrli pikirdegi adamdardy jumysqa alýǵa tyrysady eken. Bul rette japondardyń oıy «qandaı da bir mekemede dáıim pikir qaıshylyǵy bolyp turýy kerek. Sonda ol mekemeniń jumysy alǵa basady» degenge saıady. Ras, logıkalyq túrde oılasańyz, pikir qaıshylyǵy bolǵan jerde qoǵam damıdy. Bizde kerisinshe, tek bank salasy ǵana emes, kez kelgen mekemede komandalyq júıemen jumys isteý degen dert dendep tur. Bul dert sońǵy kezderi ásirese qarjy salasynda asqynyp bara jatqanyn moıyndaýymyz kerek. Tamyrtanystyq dendegen jerde qarjy saıasaty damymaıdy. Negizinen, qarjy saıasaty asqan salqynqandylyqty talap etedi. Meniń oıymdy túıindeı kele aıtarym — osy. Biz bank sektoryn jandandyrý úshin aldymen osy komandalyq turǵyda jumys isteýden arylýymyz kerek. Bul salanyń áleýeti sonda ǵana artady. Sonda ǵana baryp biz nátıjeli jetistikterdiń jemisin kóretin bolamyz..
- Ózińiz bilesiz, sońǵy jyldary Qazaqstanǵa sheteldik bank júıesi kele bastady. Qarjy júıesinde sheteldiń ekspanııasyna táýeldi bolý qazaqqa ne beredi dep oılaısyz?
– Men óz basym qarapaıym tutynýshy retinde sheteldiń bankisinen nesıe alamyn ba, álde otandyq bankterdiń qyzmetine júginemin be, oǵan asa tańdaý jasap jatpaımyn. Sondaı-aq bul rette maǵan qaısysynyń qyzmeti tez ári jyldam, paıyzdyq tólemi arzan bolsa bolǵany... Bul bir dep qoıyńyz. Ekinshi jaǵynan sheteldik bankterge qarap, bizdiń otandyq bankter básekege qabiletti bolýdy oılanýy tıis. Sondyqtan sheteldik bankterdiń elge kelýine jeke basym oń kózqarastamyn. Menińshe, bul – qazaqqa básekege beıim bolýdy úıretedi dep úmittenýimiz kerek...
– Kerisinshe, bul úrdis qarjylyq qaýipsizdigimizge qandaı da bir nuqsan keltirse she?
- Óz basym, budan asa qaýip kórip otyrǵan joqpyn. Sheteldik bankter jekelegen bank sektory bolǵandyqtan olar qarjylyq qaýipsizdigimizge nusqan keltire qoımaıtyny anyq. Tek sheteldik banktermen memlekettik mańyzy bar jobalardy qarjylandyratyn kezde abaı bolyp, kelisimshartty «jeti ret ólshep bir ret kesý kerek» dep oılamyn.
- Qazir ózińiz tárizdi ekonomıst mamandar «eldegi ónerkásipti damytpaıynsha, bank júıesin damytý múmkin emes» degen pikirlerdi jıi aıtady. Siz munymen kelisesiz be?
– Álbette, kelisemin. Eger bank júıesinde naqty ekonomıkany biletin, aldyn ala ekonomıkalyq boljam jasaı alatyn azamattar otyrsa, bul másele ózinen ózi sheshimin tabar edi. Baıyptap qarasaq, 2007 jyldan beri bizdiń eldegi nesıe berý kólemi birneshe esege deıin kóbeıgen. Al osy aralyqta óndiris qýattylyǵy artty ma? Óndiristiń aýqymy qanshalyqty keńeıdi? Mine, biz kezinde osy jaǵyn tereńdep zertteýimiz kerek edi. Sol kezderi halyqqa ońdy-soldy esepsiz berilip jatqan nesıege baqylaý qoıylyp, onyń oryndy-orynsyz jumsalyp jatqany qadaǵalanǵanda, naq qazir siz ben biz ónerkásiptilik qarqynymyzdyń álsizdigi jaıynda áńgime qozǵamaıtyn edik. Ol kezderi bankter óndirispen etene jaqyn aralasýdy múlde oılamady. Bile bilgenge óndiris pen bank tyǵyz baılanysta bolǵanda, negizinen paıda kózi bankke túsetin edi. Ónerkásipti, otandyq bıznesti bankter arzan nesıemen qamtyǵanda ekonomıkamyz da qarqyn alatyn edi. Bankter de ár jyl saıyn Úkimetten qoldaý qarjy surap otyrmaıtyn edi...
Suhbattasqan Qarlyǵash ZARYQHANQYZY
«Adyrna» ulttyq portaly
