– بەيسەنبەك زيابەكۇلى، ءوزىڭىز بىلەسىز، ۇكىمەت ارۋاقىتتا بانكتەردى قولداپ وتىرادى. داعدارىس كەزىندە بىرقاتار بانكتەردى ءوزىنىڭ قولتىعىنىڭ استىنا الدى. ال قازىرگى قىسىلتاياڭ شاقتا بانكتەردىڭ قاراپايىم حالىققا قاتىستى ءۇتىمدى جوبالاردى نەگە جوقتىڭ قاسى؟
- نەگىزىندە، بانك سالاسى – ەكونوميكانىڭ «كۇرەتامىرى» ىسپەتتى نارسە. ال وسى «كۇرەتامىردى» ءبىز – ەندى-ەندى اياعىنان تىك تۇرىپ كەلە جاتقان مەملەكەت كەزىندە جەكەمەنشىكتىڭ قولىنا بەرىپ قويدىق. ءبىز جىبەرگەن نەگىزگى قاتەلىكتىڭ ءبىرى وسى بولدى. ەسىڭىزدە بولسىن، ەندى-ەندى تاۋەلسىزدىك العان تۇستارى بانك جۇيەسىن جەكەمەنشىكتىڭ قولىنا بەرۋگە كەلگەندە باس قاتىرىپ ويلانۋ كەرەك ەدى. سەبەبى ءار مەملەكەت ءوزىنىڭ قارجىلىق ساياساتىن وڭتايلى جولعا قويىپ، حالقىنىڭ الەۋەتىن كوتەرۋ ءۇشىن وعان ارنايى ءبىر قۇرال-جابدىق قاجەت. مىنە، مۇندايدا بىردەن-ءبىر پايدالاناتىن قۇرال بانك جۇيەسى ەكەنى بەلگىلى. ال ءبىز وسى قارجىلىق قۇرالدى تىم ەركىنسىتىپ جىبەردىك. مەملەكەتتىك باقىلاۋدى ازايتىپ الدىق. سوندىقتان بۇل ارادا تاعى دا سول مەملەكەتتىك باقىلاۋ، قاداعالاۋ ماسەلەسىنىڭ شەتى شىعادى.
– ءبىزدىڭ قايسىبىر قارجىگەرلەرىمىز «تاياۋ بولاشاقتا وتاندىق بانكتەردىڭ اۋقىمى كەڭ شەتەلدىك نارىققا شىعۋ مۇمكىندىگى باستالادى» دەگەندى ايتىپ قالادى. ءسىز ءوز تاراپىڭىزدان مۇنداي پىكىرلەرگە قالاي قارايسىز؟ –جالپى، ءبىز ءوزى اسىرەقىزىل پىكىرلەر ايتۋعا تىم بەيىمبىز. «وتاندىق بانكتەر تاياۋ بولاشاقتا سىيىمدىلىعى كەڭ شەتەلدىك نارىققا شىعا الادى» دەگەنگە ءوز باسىم سەنە قويمايمىن. ول ءۇشىن، ارينە، بىزگە ءالى ءبىراز ماڭداي تەر توگۋ كەرەك. مەنىڭشە، بۇل باز بىرەۋلەردىڭ اسىرا سىلتەپ ايتقان ويلارى بولۋى كەرەك. نەگىزىنەن، ءبىز بانك جۇيەسىن جاساقتاۋدا ءالى دە بولسا باسقانى قويىپ، بىلىكتى ماماندارعا قول جەتكىزە الماي وتىرمىز. وسىعان قاتىستى ءبىر مىسال ايتايىن. ماسەلەن، جاپونيادا بانكتەر ارنايى مامانداردى قىزمەتكە الاردا ارقيلى كوزقاراستاعى، ءارتۇرلى پىكىردەگى ادامداردى جۇمىسقا الۋعا تىرىسادى ەكەن. بۇل رەتتە جاپونداردىڭ ويى «قانداي دا ءبىر مەكەمەدە ءدايىم پىكىر قايشىلىعى بولىپ تۇرۋى كەرەك. سوندا ول مەكەمەنىڭ جۇمىسى العا باسادى» دەگەنگە سايادى. راس، لوگيكالىق تۇردە ويلاساڭىز، پىكىر قايشىلىعى بولعان جەردە قوعام داميدى. بىزدە كەرىسىنشە، تەك بانك سالاسى عانا ەمەس، كەز كەلگەن مەكەمەدە كوماندالىق جۇيەمەن جۇمىس ىستەۋ دەگەن دەرت دەندەپ تۇر. بۇل دەرت سوڭعى كەزدەرى اسىرەسە قارجى سالاسىندا اسقىنىپ بارا جاتقانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. تامىرتانىستىق دەندەگەن جەردە قارجى ساياساتى دامىمايدى. نەگىزىنەن، قارجى ساياساتى اسقان سالقىنقاندىلىقتى تالاپ ەتەدى. مەنىڭ ويىمدى تۇيىندەي كەلە ايتارىم — وسى. ءبىز بانك سەكتورىن جانداندىرۋ ءۇشىن الدىمەن وسى كوماندالىق تۇرعىدا جۇمىس ىستەۋدەن ارىلۋىمىز كەرەك. بۇل سالانىڭ الەۋەتى سوندا عانا ارتادى. سوندا عانا بارىپ ءبىز ناتيجەلى جەتىستىكتەردىڭ جەمىسىن كورەتىن بولامىز..
- ءوزىڭىز بىلەسىز، سوڭعى جىلدارى قازاقستانعا شەتەلدىك بانك جۇيەسى كەلە باستادى. قارجى جۇيەسىندە شەتەلدىڭ ەكسپانتسياسىنا تاۋەلدى بولۋ قازاققا نە بەرەدى دەپ ويلايسىز?
– مەن ءوز باسىم قاراپايىم تۇتىنۋشى رەتىندە شەتەلدىڭ بانكىسىنەن نەسيە الامىن با، الدە وتاندىق بانكتەردىڭ قىزمەتىنە جۇگىنەمىن بە، وعان اسا تاڭداۋ جاساپ جاتپايمىن. سونداي-اق بۇل رەتتە ماعان قايسىسىنىڭ قىزمەتى تەز ءارى جىلدام، پايىزدىق تولەمى ارزان بولسا بولعانى... بۇل ءبىر دەپ قويىڭىز. ەكىنشى جاعىنان شەتەلدىك بانكتەرگە قاراپ، ءبىزدىڭ وتاندىق بانكتەر باسەكەگە قابىلەتتى بولۋدى ويلانۋى ءتيىس. سوندىقتان شەتەلدىك بانكتەردىڭ ەلگە كەلۋىنە جەكە باسىم وڭ كوزقاراستامىن. مەنىڭشە، بۇل – قازاققا باسەكەگە بەيىم بولۋدى ۇيرەتەدى دەپ ۇمىتتەنۋىمىز كەرەك...
– كەرىسىنشە، بۇل ءۇردىس قارجىلىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە قانداي دا ءبىر نۇقسان كەلتىرسە شە؟
- ءوز باسىم، بۇدان اسا قاۋىپ كورىپ وتىرعان جوقپىن. شەتەلدىك بانكتەر جەكەلەگەن بانك سەكتورى بولعاندىقتان ولار قارجىلىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە نۇسقان كەلتىرە قويمايتىنى انىق. تەك شەتەلدىك بانكتەرمەن مەملەكەتتىك ماڭىزى بار جوبالاردى قارجىلاندىراتىن كەزدە اباي بولىپ، كەلىسىمشارتتى «جەتى رەت ولشەپ ءبىر رەت كەسۋ كەرەك» دەپ ويلامىن.
- قازىر ءوزىڭىز ءتارىزدى ەكونوميست ماماندار «ەلدەگى ونەركاسىپتى دامىتپايىنشا، بانك جۇيەسىن دامىتۋ مۇمكىن ەمەس» دەگەن پىكىرلەردى ءجيى ايتادى. ءسىز مۇنىمەن كەلىسەسىز بە؟
– البەتتە، كەلىسەمىن. ەگەر بانك جۇيەسىندە ناقتى ەكونوميكانى بىلەتىن، الدىن الا ەكونوميكالىق بولجام جاساي الاتىن ازاماتتار وتىرسا، بۇل ماسەلە وزىنەن ءوزى شەشىمىن تابار ەدى. بايىپتاپ قاراساق، 2007 جىلدان بەرى ءبىزدىڭ ەلدەگى نەسيە بەرۋ كولەمى بىرنەشە ەسەگە دەيىن كوبەيگەن. ال وسى ارالىقتا ءوندىرىس قۋاتتىلىعى ارتتى ما؟ ءوندىرىستىڭ اۋقىمى قانشالىقتى كەڭەيدى؟ مىنە، ءبىز كەزىندە وسى جاعىن تەرەڭدەپ زەرتتەۋىمىز كەرەك ەدى. سول كەزدەرى حالىققا وڭدى-سولدى ەسەپسىز بەرىلىپ جاتقان نەسيەگە باقىلاۋ قويىلىپ، ونىڭ ورىندى-ورىنسىز جۇمسالىپ جاتقانى قاداعالانعاندا، ناق قازىر ءسىز بەن ءبىز ونەركاسىپتىلىك قارقىنىمىزدىڭ السىزدىگى جايىندا اڭگىمە قوزعامايتىن ەدىك. ول كەزدەرى بانكتەر وندىرىسپەن ەتەنە جاقىن ارالاسۋدى مۇلدە ويلامادى. بىلە بىلگەنگە ءوندىرىس پەن بانك تىعىز بايلانىستا بولعاندا، نەگىزىنەن پايدا كوزى بانككە تۇسەتىن ەدى. ونەركاسىپتى، وتاندىق بيزنەستى بانكتەر ارزان نەسيەمەن قامتىعاندا ەكونوميكامىز دا قارقىن الاتىن ەدى. بانكتەر دە ءار جىل سايىن ۇكىمەتتەن قولداۋ قارجى سۇراپ وتىرمايتىن ەدى...
سۇحباتتاسقان قارلىعاش زارىقحانقىزى
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
