Ol– alty alashty aýzyna qaratqan ánshi edi.
Ol – án akademıgi atanǵan Júsipbek Elebekovtiń súıikti shákirti, telqońyry (Júsekeń Qaırat Baıbosynov pen Jánibek Kármenovti osylaı ataıtyn) edi. Ol – sazger edi. Ustaz edi. Ol – qazaq án óneriniń qamqorshysy edi.
Ol dep otyrǵanymyz — qazaq dástúrli án óneriniń dúldúli Jánibek Kármenov. Bıyl áıgili ánshiniń dúnıege kelgenine 60 jyl, dúnıeden ozǵanyna 17 jyl toldy. 1949 jyldyń 22-naýryzynda ózimizdiń Shyǵys Qazaqstan óńirinde ómir esigin ashqan óner ıesi 43 jasynda, 1992 jyldyń 22-maýsymy kúni Qapshaǵaıdyń tas jolynda ómirden óterin bilip pe?
Óner aıalaǵandy súıedi. Ónerge jyly júrek, aıaly alaqan kerek. Iá, Jánibek Kármenovtiń ónerine qol soǵyp, ómirine nurly jol salǵan jandar jeterlik. Sondaı jannyń biri, qol ustasyp 20 jyl ǵumyryn birge ótkizgen ánshiniń aıaýly jary - Turar Tursynhanova.
Áýeli ánimen, keıin sózimen qulatty…
– Jákeńmen qalaı tanystyńyz?
– 1970 jyly mamyr aıynda Zoıa degen apaıymyzdyń úıinde qonaq ústinde tanystyq.
– Kimdi kim unatty? Siz be, álde Jánibek aǵamyz ba?
Shamasy, men unatyp qaldym-aý deımin. Ánine ǵashyq boldym. Basynda mensinińkiremeı otyrǵam. «Mynaý ma ánshileriń?» degen sekildi. Meniń qalada saýda salasynda qyzmet isteıtin Tóleýǵazy Esimbekov degen aǵaıym boldy (ol kisi dúnıeden ótip ketti). Sol kisi meni aýylda týystarymnyń úıinde jatqan jerimnen (Almaty túbindegi «Kalının» kolhozynda) «eki ánshi bolady. Soǵan qonaqqa baramyz» dep qoıarda-qoımaı alyp ketti. Meniń ýyljyǵan jas kezim. Basynda «kári-qurtańnyń arasynda ne bar» dep oıladym. Biraq qansha degenmen ánshiler bolady degende eleń ete qaldym. Sol kezderi Nurǵalı Núsipjanov pen Eskendir Hasanǵalıev dýetpen án aıtyp jatatyn. Bizdiń kýmırimiz sol kisiler bolatyn. «Sol ekeýi me?» dep surap edim, «olar emes-aý» dedi. Sodan ne kerek, kim bolsa da baryp kóreıik dedik. Keldik. Kelsem, eki jap-jas jigit otyr. Biri – qap-qara, biri – sap-sary. Biri qolyn dákemen baılap alypty. Jolda trolleıbýsta kele jatyp qaqtyǵysqa ushyraǵan bolýy kerek.
– Ol kezde stýdent shyǵarsyz…
– Stýdentpin. Birinshi kýrsty aıaqtaǵan kezim. Endi aýylǵa ketýim kerek bolatyn. Úıge ketkim kelmeı, qydyryp júrgem-di.
– Jákeń ol kezde oqyp júr me eken?
– Jumys isteıdi eken. 20-21 jastaǵy kezi. Biraq maǵan sondaı jas kórindi (kúldi). Otyrysta eń aldymen dombyrany qolyna Jánibektiń dosy Jabyqbaı aldy. Ǵarıfollanyń stılinde án saldy. Onyń da daýysy ay edi. Uıyqtap keteıin dep qalǵyp-múlgip otyrǵanda uıqymdy shaıdaı ashty. Úlken kisilerdiń janynda asa qyzyqty bolmaı otyrǵan. Bir-eki án salǵannan keıin Jánibekke berdi dombyrany. Ekeýiniń ustaǵany — bir dombyra. Jánibek dombyrany dyńǵyrlatyp ári otyrdy, beri otyrdy. Kúı me, saryn ba, áldeneni tartqandaı boldy. Jabyqbaı dombyrany ala salyp, tarsyldatyp aıtyp shyqqan-dy. Al bul uzaq otyrdy. «Aıtsa-aıtpaı ma, neǵyp otyr mynaý?» deımin ishteı. Osylaısha bes mınýttaı otyrdy ǵoı deımin. Sodan keıin Imanjúsiptiń bir ánin oryndap bereıin dep aldymen kommentarıı jasady. Meniń Imanjúsiptiń atyn birinshi ret estýim. Sodan ándi shyrqatty-aı kelip. Ol stoldyń ana shetinde, men myna shetinde otyrdym.
«Men jasymda jigitter toptan astym,
Menmensingen talaıdyń kóńilin bastym.
Qasyma ergen jigitke olja salyp,
Bir kúnde segiz qyzdy alyp qashtym», – degen sózder bar eken ánniń ishinde. Oı, qulap qaldym soǵan (jaqsylap bir kúlip aldy).
«Bar qatyny qypshaqtyń ul týsa da,
Sonda da bola bermes Imanjúsip»…
Sózderi sumdyq endi. Ózim birinshi ret estidim. Oryndaýshysy qandaı keremet. Senesiz be, sol úıdiń terezesi Jánibektiń daýsynan syńǵyrlap ketti. Ondaı daýysty buryn-sońdy estigen emespin.
– Oǵan deıin ánge qyzyqpaýshy ma edińiz…
– Qyzyqpasam, otyrysqa barmaıtyn edim ǵoı. Bular Nurǵalı men Eskendirden kem bolmady. Jánibek Imanjúsiptiń «Qosh, aman bol, týǵan jer» áninen soń birinen keıin biri, birneshe ándi qatarynan shyrqady. «Jambas sıpar» degen sekildi ándi buryn estimegem ǵoı. Aıtqan ánderiniń sózderi de qyzyq eken. Arasynda «Qasyna sulýlardyń kóp jantaıdyq» degen sııaqty sózderi bar. Buryn estimegennen keıin be qulaqqa túrpideı tıgeni ras (árıne, jaqsy maǵynasynda). Arasynda kúlip qoıamyz. Sol keshten bastap meniń aǵaıym da birden Jánibekke kóńili qulapty. «Erteń meniń úıime qonaqqa barasyń» dedi. Sol kúnnen Jánibektiń gastroli bastalyp ketti. Men úıime ketýim kerek-ti. Onyń bári jaıyna qaldy. Erteńine Jánibek aǵaıymnyń úıinde qonaqta boldy. Sodan keıin týǵan-týysqandardyń úıiniń bárinen dám tatty. Úshinshi kúni Kópen Tólegenuly degen naǵashym qonaqqa shaqyrdy. Sonymen, bir jetide Jánibek jarty Almatyny sharlady. Men aýylǵa keterde bizdiń aýyldyń birinshi hatshysy Márken Ýsataev Almatyǵa kelgen eken. Sol kezde ol kisini joǵaryda aıtqan aǵaıym Jánibekpen, dosy Jabyqbaımen tanystyrady. Birinshi hatshy ekeýine «demalysta bosqa júrgenshe, aýylǵa konert berip qaıtyńdar» dep qolqa salady. Bir jaǵy, qaltasy tesik stýdentterge tıyn-teben bolsyn deıdi. Úıge kelip demalyp jatqam. Bir kúni keshke qaraı esik qaǵyldy. Shyqsam, esik aldynda Jánibek pen Jabyqbaı tur. Ekeýi Ájibaı degen potrebsoıýzdyń bastyǵynyń úıine túsken eken. Sosyn: «Tókeńniń úıinde qaryndasy bar edi. Osynda turam deýshi edi. Sonyń úıin bilesiz be?» dep surapty. Ol kisi bizdiń úıdi nusqap jiberedi. Sóıtip ekeýi meni izdep keldi. Sol joly Almatyǵa Jánibek ekeýmiz birge qaıttyq. Ol kezde stýdentterdi kartop, júgeri jınaýǵa aparatyn. Birinshi qyrkúıekke deıin qalaǵa jetýimiz kerek. Jánibektiń de jumysqa shyǵatyn ýaqyty jaqyndasa kerek. Kópen aǵam aıtty: «Jánibekke máshıne taýyp berem. Sonymen birge qaıt» dedi. Avtobýsqa bılet joq. Ol kezde taksı degendi bilmeımiz. Sóıtip ekeýmiz birge qaıttyq. Almatyǵa kelgenshe áńgime aıttyq. Jánibek aýyzdyń sýyn qurtatyn nebir áńgimelerdiń tıegin aǵytty-aı deısiń. Men – tyńdaýshy. Ol – aıtýshy. Áńgimeniń maıyn tamyzady eken. Qysqasy, Jánibek eń aldymen ánimen, sodan keıin sózimen qulatty ǵoı meni.
1972 jyly Jánibek QazUÝ-diń jýrnalıstıka fakýltetine túsý úshin sońǵy emtıhanyn tapsyrdy. 18-tamyzda. Sol kúni bizdiń úılený toıymyz da boldy. Toıymyzǵa Raqymjan Qoshqarbaev, Saparǵalı Begalın, Erkeǵalı Rahmadıev, Muhtar Maǵaýın, Rymǵalı Nurǵalıev, Ǵafý Qaıyrbekov sekildi elge ardaqty azamattar qatysty. Jazýshy Kákimjan Qazybaev asaba boldy. «Almaty» qonaq úıiniń banket zalynda ótkizdik. Ol kezdegi «Almaty» qonaq úıiniń dırektory Raqymjan aǵanyń ózi edi. Toıdyń bas uıymdastyrýshysy da ózi boldy. Sóıtip ekeýmizdiń jańasha ómirimiz bastalǵan. Sodan bala Jánibekten dana Jánibekke deıingi jıyrma jyldy birge ótkizdik qoı. Áset, Aqbota, Shahkerim esimdi úsh balanyń ata-anasy atandyq.
«Jánibek án salady, Aqseleý tamsanady»
– Qandaı erekshe qasıetterin bólip aıtar edińiz?
– Erekshe qasıeti kóp bolatyn. Naǵyz segiz qyrly, bir syrly óner ıesi edi. Jánibektiń halqynyń, tyńdarmanynyń júreginde saqtalýynyń birden-bir sebebi – adamgershilik qasıetiniń bıik bolǵandyǵynan ǵoı dep oılaımyn. Ánshiligin bylaı qoıǵanda, onyń adamgershiligi joǵary bolatyn. Qatar júrgen turǵylastarynan «sen sumdyq ánshisiń», «sen ǵulama jazýshysyń», «sen sondaı sheshensiń» degen sózderdi kóp estidi. Eldiń bári ony maqtaıtyn. Sonda aıtatyn: «Meniń boıymda qandaı da bir jaqsy qasıet bolatyn bolsa, birinshi týma talanttan. Ol – anamnyń sútimen daryǵan qasıet. Meniń boıymdaǵy qalǵan bar jaqsylyq, tıtteı de jaqsy qasıetim bolsa, osy aldymda júrgen aǵalarymnan darydy» deıtin. Aldyndaǵy aǵalarynyń basy Júsekeń (Júsipbek Elebekov) edi. Júsipbek Elebekov pen Habıba apaı Jánibekke erekshe qamqorlyq tanytty. Áke ornyna áke, sheshe ornyna sheshe boldy. Jánibekti Almatyǵa alyp kelip, bas-kóz bolǵan Júsekeń ǵoı. Sol kisiniń arqasynda Manarbek Erjanov, Saparǵalı Begalın, Ǵabıt Músirepov, Ǵabıden Mustafın, Qalıbek Qýanyshbaev sekildi jaqsy-jaısańmen tanysty. Aralas-quralas, dos-jaran boldy.
– Kimdermen jaqyn aralasty?
– Jánibektiń dos bolmaǵan kisisi joq shyǵar. Kez kelgen adammen til tabysyp ketetin. Dostary kóp boldy. Sonyń biri – Qunypııa Alpysbaev. Qazir Astanada turady. Jánibek Qunypııamen meniń kózimshe aqırettik dos bolamyn dep tós qaǵystyrǵan. Tursyn Jurtbaev, Nesipbek Aıtov, Dáýlet Seısenov, úlken aǵalardan Rymǵalı Nurǵalıev, Muhtar Maǵaýın sekildi el ardaqtylarymen úlken syılastyqta boldy. Aqseleý Seıdimbekovpen dostyq ári shyǵarmashylyq baılanysyn eshqashan úzgen joq. Qysqasy, ol qazaqtyń óneri men ádebıetiniń naǵyz qaımaqtarynyń bárimen aralasty. Jánibek qaıtys bolarynyń aldynda «Qazaq konerttiń» zalynda 25 aqyn-jazýshynyń 50 jyldyq mereıtoılaryn ótkizdi. Bastan-aıaq ózi júrgizdi. Qalada ótkizgen eń sońǵy is-sharasy — osy.
– Esińizde qalǵan qyzyqty oqıǵalar boldy ma?..
– Eń qyzyqty oqıǵa Jánibek ómirden ótkennen keıin boldy. Ol kezde Shahkerim eki jasta. Men úıde balamen otyrǵam. Jánibektiń jetisin ótkizdik. Úıge kelýshi el-jurt ta saıabyrsı bastaǵan. Onda «Kóktemdegi» úıde turatynbyz. Úıde Jánibek Shveııaǵa barǵanda alyp kelgen magnıtofon bolatyn. Jánibek sol kezderi Aqseleý Seıdimbek aǵamyzben birge «Asyl mura» degen televızııalyq habar júrgizdi. «Jánibek án salady, Aqseleý tamsanady» dep Jarasqan aqynnyń jazyp júrgeni — osy habar. Baǵdarlama aıasynda on shaqty habar jasaldy. Sol habardan keıin Jánibek «Qazaqstan Lenın komsomoly syılyǵynyń laýreaty» degen ataqqa usynyldy. Syılyqty 1984 jyly aldy. Bul Jánibektiń alǵashqy syılyǵy edi. Sol kezderi úıge qutty bolsyn aıtyp el-jurt kóp keletin. Bir kúni ataqty jýý úshin on shaqty adamdy qonaqqa shaqyrdyq. Qonaqtar dastarhanǵa otyrǵanda aýdıokassetany basyp qoıdym. Úıdegi árbir otyrys saıyn taspany qosyp qoıatynmyn. Bir jaǵy estelik úshin. Muny aıtyp otyrǵanym, Jánibektiń jetisi ótkennen keıin bir kúni álgi taspalardyń birin qosyp qoıyp úı sypyryp júrgenmin. As úıge jaqyndap qalǵanda «Áı, Totaı» degen Jánibektiń daýysyn estidim. Jánibek qaıta tirilip kelgendeı, júrek qabym jarylyp kete jazdady. Jánibektiń ólimin estigende júregim jaryla jazdap edi. Muny estip ekinshi ret júregim jarylýdyń az-aq aldynda qaldy. Sóıtsem taspalardyń ishinde mundaı sózdiń bar ekeni esimde qalmapty. Bir otyrysta jazyp alynǵan taspa eken. Ondaǵy aıtylǵan sóz mynaý:
- «Áı, Totaı! Men seni alǵanda eki nárseni oılap edim: men seni alǵanda jyrtyq kóńilimdi jamasyn dep alyp edim. Ómirdiń ay-tuysyn kórgen, qajyǵan, talǵan, tozǵan halime dáneker bolsyn dep alyp edim. Ózim jalǵyz bolyp edim. Baýyrymnan órbitip bala, urpaq ósirsin dep alyp edim. Aldyma kelgen aǵaǵa basyn ıip, izet qylǵan kelin bolsyn dep alyp edim. Qurbyma: shashynan tartsa, ýysynda bir tal qyl keter, qaljyńyn kóterer jar bolsyn dep alyp edim. Sen sonyń bárin kóterip kelesiń. Sen bir aýyz sóz sóıleshi…».
Jánibektiń úı ıesi dep maǵan sóz bergeni ǵoı baıaǵy. Osy taspa mende áli bar.
Qabylbaevtyń qabyldaýy
– Bilýimshe, Jánibek aǵanyń Ishki ister mınıstrliginiń án-bı ansambline jumysqa ornalasýynyń ózi bir qyzyq hıkaıa eken. Sony aıtyp berseńiz?
– Jánibek menimen alǵash tanysqan kezde Ishki ister mınıstrliginiń án-bı ansamblinde solıst bolyp istep júrgen. Ol jerge kelgeniniń ózi qyzyq. Jánibek stýdııada oqyp júrgen shaǵynda Júsekeń bir jaqqa gastrolge ketedi. Sol kezde Jánibekti, atyn aıtpaı-aq qoıaıyn, oqý ornynyń dırektory oqýdan shyǵaryp jiberedi. Sodan Jánibek qysqy sessııasyn tapsyrmastan aýylyna ketip qalady. Jánibek ózi tez ókpeleıtin jáne keshpeıtin. «Osyny aıaqtamasam, eshteńe bolmas» dep aýylǵa tartyp otyrǵan ǵoı. Aýylǵa barǵannan keıin ony avtoklýb meńgerýshisi qylyp qoıady. Eki kýrs oqyǵany bar jáne jap-jaqsy ánshi degendeı. Sol kezderi Qajytaı Ilııasov degen jazýshy Jánibek jaıynda radıo ocherk daıyndaıdy. Ol radıodan beriledi. Radıo ocherk-ti eldiń sol kezdegi Ishki ister mınıstri Shyraqbek Qabylbaev tyńdaıdy. Birden Júsekeńe telefon soǵady. «Jánibek degen balańyz qaıda?» deıdi. Júsekeń: «Men kelsem, ketip qalypty» deıdi. Odan keıin Shyraqbek marqum birden Semeıge habarlasady. Mılıııa ataýlyny aıaǵynan tik turǵyzady. «Kármenov 24 saǵatta kabınetimde bolsyn» dep ámir beredi. Sóıtip quryǵy uzyn mılıııa qyzmetkerleri qaladan aýdanǵa, aýdannan aýylǵa shyǵyp aqyry Jánibekti tabady. Avtoklýbtan shyǵyp kele jatqan jerinen qolyna kisen salyp, 24 saǵat emes, 12 saǵatta Almatyǵa jetkizedi. Túkke túsinbegen sheshesi jylap qala beredi. Jánibektiń ózi de túsinbeı qalady. Ne kerek, aıaǵynda pıma, ústinde ton – mınıstrdiń kabınetinen bir-aq shyǵady. Sóıtse, ol kisi mınıstrlikte án-bı ansamblin quraıyn dep jatyr eken. Jánibekti soǵan solıst-ánshi qylyp alady. «Seni osy jumysqa alaıyn dep izdedim» deıdi. Stýdııany bitirgen qaǵazyna da qaramaıdy. Az-maz áńgimeden keıin Jánibekti tamaqtandyryp, kıimin sheshindirip, mılıııa formasyn kıindirip Sátbaev pen Baıtursynov kósheleri qıylysynan bir bólmeli páter beredi.
Bir kúnniń ishinde. Saǵat 10-da ushyp kelgen, 11-de tamaq ishken, saǵat 1-de úıdiń kiltin qolyna alǵan. Qýanyshy qoınyna syımaǵan Jánibek qaladaǵy dostaryn izdeıdi. Eń aldymen Jabyqbaıdy taýyp alady. Ol «Qazaq konertke» jumysqa turyp alǵan eken. Sodan keıin aýylǵa telefon soǵyp, sheshesine aman-saýlyǵyn, jumysqa turǵandyǵyn, páter alǵandyǵyn aıtady. Muny estigen sheshesi: «Jalǵyzymnan qalǵansha, ólgen artyq» dep júgin býynyp, túıinip, malyn satyp qalaǵa tartady. Aıadaı bólmede, anasy bar, taǵy basqa týǵan-týystarymen birge on shaqty adam turyp jatady. Jánibek Shyraqbek aǵamen kúnde kezdespese de, aptasyna bir ret kórip turady.
Bir kúni hal surasqanda Jánibek aýyldan anasynyń kelgenin aıtady. «Ol kisige baryp sálem berý kerek qoı» deıdi Shyraqbek Qabylbaev. Sálem berýge kelse, bir bólmeli páterde on shaqty adam esikten tórge deıin qaz-qatar tizilip jatyr deıdi. Jánibekke bergen bir tósekte apasy jatyr deıdi. Osydan keıin biraz ýaqyttan soń Shyraqbek Qabylbaevtyń saıajaıynda kezdesý bolady. Ol kisi Jánibekti de shaqyrady. Jánibek kelse, Dinmuhammed Qonaev pen Báıken Áshimov otyrady. Jánibek áýeletip án salady. Úlken kisiler muqııat tyńdaıdy. Sonda Dinmuhammed Qonaev Jánibekke: «Kelesi kezdeskende maǵan bir joǵary oqý ornyn bitirdim dep aıtatyn bol» deıdi. Sodan keıin «Munyń ne jaǵdaıy bar eken?» dep suraıdy Sh.Qabylbaevtan. Ol kisi: «Mende jumys isteıdi. Solıst-ánshi. Bir bólmeli páter berdim. Apasy bar. On shaqty kisi turyp jatyr» deıdi. Dımekeń: «Sender mınıstr bolyp turǵanda jóni túzý úı bolmaı ma?» deıdi. «Mende artyq úı joq. General Kalıýta degenniń balasyna arnap qoıǵan bir úı bar edi. Odan basqa úı joq» deıdi mınıstr. «Qoıshynyń balasyna kúnde eshkim úı bere bermeıdi. General balasyna úı taýyp beredi. Men ruqsat berdim» deıdi sonda Dımekeń.
Sodan Jánibek 1969 jyly 31-jeltoqsan kúni úsh bólmeli úıdiń kiltin alady. Sóıtip 20 jasynda aıdy aspanǵa shyǵaryp, bir jylda eki úıge ıe bolady. Árıne, munyń bári ónerdiń arqasy ǵoı.
– Ol kisiniń qandaı ánin erekshe jaqsy kóresiz?
– Imanjúsiptiń áni. Sodan keıin «Aıtbaı». «Bazaryń qutty bolsyn, ardaqty elim» dep bastalady ǵoı. Bul endi — keremet án. Sol «Aıtbaı» ániniń fılm-konerti saqtalǵan bolý kerek. «Qazaqstan» telearnasy taýyp berse, jaqsy bolatyn edi. Kókshetaýǵa baryp túsirgen fılm-konerti de bar bolatyn. Ol kezde tehnıkanyń joqtyǵynan kóbi saqtalmady.
– Altyn qorda saqtalǵan ánderi bar shyǵar…
– Altyn qorda Jánibektiń 25 shaqty áni saqtalǵan. Bar-joǵy 25-aq án. Basqa ánshilerimizdiń 250-350-ge deıin jazylǵan beınetaspalary bar. Munyń bári ýaqytynda qunttamaǵandyqtan ǵoı. Jáne Jánibek eshkimniń aldyna jalynyp barmaǵan, kel dep jalynǵandar da bolmaǵan. Sonymen qala bergen. Bir jaǵy ómirden erte ketemin dep te oılaǵan joq qoı.
Júsekeń jaıynda roman jazsam deýshi edi...
– Ol kisiniń qandaı josparlary bar edi…
– Jospary kóp bolatyn. Júsekeń jaıynda roman jazamyn deıtin. Jatsa-tursa eldiń qamyn oılap júretin. Bir oqıǵa esime túsip otyr.
Bir kúni Jánibek aıtty: «Júrińder, máshınege otyryńdar. Bir jerge baryp keleıik» dedi. Janymyzda kishkentaı Shahkerim bar. Mamyr aıynyń aıaq kezi. Júıtkip otyryp konservatorııanyń jataqhanasyna keldik. «Sender otyra turyńdar. Men qazir shyǵamyn» dep ishke kirip ketti. Ári kúttik, beri kúttik. Máshıne ishi ystyq. Kún jyly. «Mine, qazir» dep ketken Jánibegim bir saǵattan keıin bir-aq shyqty. «Ne boldy? Nege sonsha joǵaldyń» desem, «Salamat degen stýdentim memlekettik emtıhanǵa kelmeı qala ma dep… Soǵan kelip edim» deıdi. Sóıtsem, Jákeń óz stýdentine erteń emtıhanǵa kel dep aıtýǵa kelipti. Men aıttym: «Sen qyzyq adam ekensiń. Ózimiz de oqydyq. Kezinde biz júgiretin edik. Kafedra meńgerýshisi emes, stýdent» dedim. «Joq, sen bilmeısiń ǵoı. Ol — kúshti ánshi. Kishkene keritartpa minezderi bar» dedi. Qandaı kishipeıildilik. Kafedra meńgerýshisi bolǵanyna qaramastan, stýdentiniń jataqhanasyna izdep kelip, taýyp, erteń emtıhannan qalma, tosam degendi aıtý úshin kelgen. Mundaı kafedra meńgerýshileri bar ma, qazir? Qaıran, keń júrekti Jánibek. Ol ónerdi qatty qurmetteıtin. Talantty tanı biletin.
Ónerdiń qadirin ketirip júrgenderge «Ol saǵan Tashkenttiń Alaı bazary emes, aqshaǵa satyp alatyn» deıtin.
– Jánibek aǵamyz án de jazdy emes pe?
– Jazdy. Eń birinshi áni Abaıdyń «Ólsem ornym qara jer syz bolmaı ma?» óleńine jazyldy. Ony Shahkerim oryndaıdy. Bul ándi Bekbolat ta oryndady. Odan keıin «Tolǵaýdy» jazdy. Sol «Tolǵaý» maǵan Jánibektiń ózine arnap jazǵany sekildi kórinedi.
– Qınalǵan, qaıǵyrǵan kezderi boldy ma?
– Boldy. Biraq tis jaryp aıtpaıtyn. Bálkim, ishinen tynyp júretin bolar. Komsomol syılyǵyn 1984 jyly alýynyń ózi sonda dep oılaımyn. Ol kezde Jánibektiń qolyna sý quıa almaıtyndardyń barlyǵy eńbek sińirgen ártis bolyp ketken-di. Bireýler «Áı, Jánibek, seniń áli eshqandaı ataǵyń joq pa? Oı, sen áli elenbeı júr me ediń?» degen sekildi ilip-qaqpa sózderdi aıtqanda, «Qurmanǵazy halyq ártisi bolmaı-aq konservatorııanyń atyn alyp, el júreginde qaldy emes pe, Aqan men Birjan qashan halyq ártisi bolyp edi, Abaı qashan halyq jazýshysy bolyp edi? Meni halqym tanysa, boldy, halqymnyń bergen baǵasy bárinen artyq. Maǵan úkimettiń bergen baǵasynyń eshqandaı qajeti joq» deıtin.
Ol kezdegi ókimet baǵalaı bilmese de, Jánibektiń halqyna ókpe-nazy bolǵan joq. «Halyqtyń búkil mańyraǵan qoıy, kisinegen jylqysynyń bári meniki» deıtin ol. Shynynda qazaqtyń qaı úıine barsań da dastarhany jaıylyp turatyn. Jánibek qaı jerge barsa da han kóterip qarsy alatyn. Ulysqa úlgi bolǵan uly ánshi edi.
– Ózińiz án aıtpaısyz ǵoı?
– Men án aıtpaımyn. Jaqsy tyńdaýshymyn, synshymyn. Bir úıge bir ánshi jetedi ǵoı endi. Tyńdaýshy da, synshy da kerek qoı.
– Bıyl Jánibek aǵanyń dúnıege kelgenine 60 jyl. Mereıtoılyq sharalar qolǵa alynyp jatqan bolar…
– Jaqynda Mádenıet jáne aqparat mınıstri Muhtar Qul-Muhammedtiń haty keldi. Onda Jánibektiń sońynda qalǵan aýdıo jáne beınetaspalarynyń memlekettik tapsyryspen jaryqqa shyǵarylatyny jáne Astana qalasynan bir kóshe berýge qala ákimine usynys hat joldanǵany aıtylypty.
Jánibektiń 60 jyldyq mereıtoıyn laıyqty deńgeıde atap ótýdi Mádenıet mınıstrligine Bekbolat Tileýhan, Rymǵalı Nurǵalıev, Aqseleý Seıdimbek, Tursyn Jurtbaı sekildi aǵalarymyz qulaǵdar etse kerek. Ol kisilerge alǵystan basqa aıtarym joq.
Alla sátin salsa, aldaǵy ýaqytta Jánibektiń burynyraqta jaryq kórgen úsh kitaby qaıtadan basylyp shyǵaıyn dep jatyr. 2002 jyly Astanada Aıman Musaqojaevanyń mýzyka akademııasynda Jánibekke arnaıy klass ashyldy. Akademııada Jánibektiń Erbol Sarın jáne Aıtbek Nyǵyzbaev degen shákirtteri sabaq beredi. Aqpan aıynyń 19-ynda shákirtteriniń uıymdastyrýymen akademııada eske alý keshi ótti. Prezıdenttiń mádenı ortalyǵynda da shákirtteriniń bas bolýymen Jánibekti eske alǵan kesh ótti dep estidim. Osylaısha Astanada Jánibektiń 60 jyldyq mereıtoıy bastalyp jatyr.
Osydan biraz ýaqyt buryn «Taýgúl» yqsham aýdanynan Jánibek atyna kóshe berildi. Bir kúni Berik Qaraev degen jigit telefon soqty. «Apaı, ne qarap otyrsyz? Ana jaqta barlyǵy ákimdiktiń tabaldyryǵyn tozdyrdym. Eń bolmasa Jánibek aǵaǵa qatysty derekterdi ákep berińiz» dedi. Sóıtip Berik Qaraev degen jigittiń arqasynda Jánibekke kóshe berildi. Buǵan da men júgirgen emespin. Meniń tabanym tozdyryp otyratyndaı ýaqytym da bolǵan joq. Jánibek pen Mádına Eralıevanyń kósheleri qıylysyp jatyr. Basynda 500 metr edi, qıyp-qıyp 270 metr boldy…
Qudaıǵa shúkir, Jánibekti eli umytqan joq. Halqynyń júreginde. Sońynda qalǵan shákirtterin kórip qýanyp otyram. Jánibek jetpegen bıikterge óziniń shákirtteri jetip jatsa, men úshin budan úlken qýanysh joq.
Áńgimelesken
Azamat Qasym
