Jýyrda «El arna» telarnasynan «Shirkin, laıf» qazaq teledıdaryndaǵy alǵashqy realtı-shoý baǵdarlamasy kórermenge jol tartty. Qazaq jýrnalıstıkasy tyń ıdeıalarmen tolyǵa tústi. Qashannan oıyn-saýyq baǵdarlamalarynyń kórigin qyzdyratyn ánshiler qaýymy ekeni belgili. Ári -jurtshylyqtyń da estrada juldyzdaryna degen qyzyǵýshylyǵy erekshe. Sodan bolar bul jobaǵa da jas ánshi ul-qyzdarymyz shaqyrylypty. Bir qýantarlyǵy baǵdarlama qazaqylyǵymen kózge túsedi. Ári júrgizýshileri de jastaıynan aımaqtyq teleradıoda tájirıbe jınaqtap, respýblıkalyq telearnalarda tanylyp úlgergen talapty jas mamandar. Degenmen «áttegenaılar» da joq emes. Máselen, baǵdarlama ataýyn aǵylshyn sózimen shubarlaýdyń qajeti bar ma edi? Árıne, joba avtorlarynyń «Aýylda ómir tamasha» degendi aıtqysy kelgenin túsinip turmyz.
Biraq «life» («ómir») sóziniń ornyna bálkim baǵdarlama atyn «Shirkin-aı» dese de jarar ma edi? Álde utymdy, qazaqy basqa ataý tapqanda… Taǵy bir qynjyltatyny Mádına Sadýaqasovanyń «Súıgen júrek» ánine túsirilgen beınestaspasynan keıin (ol da osy «El arna» telearnasynan kórsetilgen edi) merzimdi basylymdar teledıdarǵa ıt alyp shyǵýdyń ersiligin, qyz-kelinshekterimizdiń úıde ıt asyraýǵa úıirsek bolyp bara jatqanyn jazyp, dabyl qaǵyp jatqanda Marjan áriptesimiz tuńǵysh realıt- shoýǵa kúshik qushaqtap shyqty.
Sheteldik telearnalaradan túspeıtin, asyp-tasqan baılyǵymen jurtty ózine qaratyp, oıyn-saýyq keshteriniń «hanshaıymyna» aınalǵan Perıs Hıltonnyń este qalarlyq ereksheliginiń biri osyndaı kúshik kóterip júrý ádeti ekendigin ımıdj mamandary jıi atap ótedi.. Al mundaı batystyq ıdeıalar qazaqy uǵymǵa qashalyqty qonymdy?
Kezindegi aýyl ómirin kórsetken «Uıat bolmasyn…» baǵdarlamasynyń ózinde sharbaqqa átesh baılap qoısa da, ıtti stýdııaǵa ákelgenin baıqamappyz. Álde men umytyp turmyn ba? Endeshe, oqyrman kókeıinde júrgen birneshe saýaldy joba avtory, jýrnalıst Ashat Sadyrbaıǵa joldaǵan edik.
– Shoýdyń maqsaty ne?
– «Tamasha ómir – aýylda!» urany – jobanyń basty ustanymy. Birligi men tirligi jarasqan aýyldyń aýyzbirshiligi, kúndelikti ómiri osy realıtı-shoýda barynsha áserli baıandalady. Bul tusta Elbasymyzdyń «Jas mamandardy aýylǵa jumyldyrý kerek» degen baǵytyn da negizge aldyq. Iaǵnı, kórermenge aýyl ómirin nasıhattaý arqyly jastardy kıeli mekenge tartý, shaqyrý. Sonymen qatar, joba qazaqtyń salt-dástúrin keńinen nasıhattaıdy. Qatysýshy óner juldyzdarynyń jan-jaqty qabiletterin kórermenge barynsha qyzyqty etip kórsetedi.
– Qazirgi reıtıngi qandaı?
– Alǵashqy baǵdarlamadan bastap kórip jatqan kórermender óte kóp. Reıtıngi kóńilge qonymdy, biraq odan da joǵary nátıjeler kerek. Bul buryn-sońdy bolmaǵan joba, sondyqtan jarnamasy da az. Kez kelgen bastamanyń birinshi maýsymynan góri ekinshisi kóbirek reıtıng jınaıtyny jasyryn emes. Biz baǵdarlamany barynsha qyzyqty etip shyǵarýǵa tyrysýdamyz.
– «Dom-2» reseılik realıtı shoý baǵdarlamasynyń qazaqsha kóshirmesi emes pe?
– Eshqandaı da «Dom 2»-nyń kóshirmesi emes! Men sizge muny senimdi túrde aıta alamyn! Senbeseńiz, eki jobany alyp qarańyz da, salystyryp kórińiz! Ol realıtı shoýdyń maqsaty men baǵyty bólek! Esik aldynda keshkisin bas qosyp otyrǵan sátimizdi kórip aıta salýyńyz múmkin, biraq ol kóshirme emes. Aýylǵa barsańyz aýyl jastary keshke kóshege shyǵady, esik aldynda otyryp áńgimelesedi, bul kádimgi ómirden alynǵan sát. Al «Ne sebepti dóńgelenip otyrsyzdar? Osy jeri «Dom-2»-ǵa uqsaıdy ǵoı» deseńiz, onda ony qoıýshy rejısser Murat Belgibaevtan surap kórińiz. Bul sol kisiniń ıdeıasy. Sondaı-aq, biz bul jerde mahabbatymyzdy izdep júrgen joqpyz, biz aýyldan shyǵyp qalaǵa kelgen jáne aýyldy umytyp qalǵan, qazaqı bolmysyn joǵaltyp bara jatqan jastarymyzǵa oı tastaımyz, kórsetemiz, aıtamyz. Bul jobanyń janry bólek, áli bizdiń otandyq televıdenıede damymaǵan. Biraz áriptesterimizdiń úrke qaraýy da sol sebepti bolar.
– Marjan hanymǵa ıt qushaqtatý kimniń ıdeıasy jáne qazaq ıtti úıge kirgizbeıtin edi, buǵan ne deısiz?
– Marjannyń qolynda ıt emes, kishkentaı ǵana kúshik. Ony ózi alyp shyqty. Ne úshin alyp shyqqanyn ózinen suraǵan durys bolar. Túsirilim barysynda ol kúshikti úıge alyp kirgen joqpyz. Qazaqtyń dástúri men tyıymdarynan jaqsy habarymyz bar. Ondaı nárselerge qatty qaradyq. Máselen qyzdar sıyr saýyp, nan japqanda bastaryna oramal taqtyq. Bul qazaqy tyıym, bir jaǵynan gıgıena. Shoý jasaımyz dep qyzdardy jalańbas sıyrǵa jiberip qoıǵan joqpyz.
– Bul ıtke qansha qarjy ketip otyr jáne qaıdan aldyńyzdar?
– Ittiń quny 200 AQSh dollary-aý shamasy, naqtysy esimde joq.
Siz ne deısiz?
Arman ÁÝBÁKIR, «Adyrna» ulttyq-etnografııalyq portalynyń dırektory :
– Qazaqtan sóz artylǵan ba? «Bir ıt kórip úredi, bir ıt erip úredi», «Itti ıesimen qınasyn», «It adamnyń qulaǵy», «It semirse, ıesin qabady», «It asyrasań syrttannan, qoı bermeıdi qoradan», «It qappas deme, at teppes deme», «It segiz taýyp, elden aspaıdy, eshki egiz taýyp, qoıdan aspaıdy» degen sekildi naqyl sózderdi qazekeń baıaǵyda-aq aıtyp tastaǵan-dy. It qurmetteledi «jeti qazynanyń biri» dep. Áıtse de, ıtiń tórge ozdyrǵan emes. «Jeti qazynanyń» biri bolsa da, adamnan asqan qurmet kórsetilmegen ǵoı. Bul kúnde adamnan syıly maqulyqtar dastarhannan as iship, jaıly tósekte kerilip-sozylyp jatqanyn kórip qaıran qalasyń. Mysyq-ıtin óz balasynan artyq kóretin eýropalyqtardyń kempir-shalynyń kesapat ádetin qazaqtar da juqtyra bastady. It-mysyǵymen «súıisken» qazaq qyzdarynyń qylyǵyna ne deýge bolady? Han saraılaryn altyn qarǵybaý taǵyp, kúmis shynjyrmen baılanǵan tóbetterine kúzetken qaltalylar da kezdesedi. Asyp-tasyp bara jatqan álgindeı aýqattylardyń jaqsylyǵy ıtinen artylmaıdy. Bir qazaqty kıimin bútindep, tamaǵyn toıdyrsa, ol ıtinen kem emes qoı…
Ázirlegen Janar Eldosqyzy
