Radiofobiia ındet pe? Halyq arasynda taraǧan radiasiiadan qorqu ürdısınen qalai arylamyz? Atalmyş taqyrypta Britandyq iadrolyq instituty Ortalyq Aziiadaǧy Jaŋa iadrolyq baqylau institutynyŋ (NNWI) töraǧasy, Qazaqstan Respublikasy Atom ǧylymy, Energetika, önerkäsıp jäne Iаdrolyq qoǧam ardagerlerı keŋesınıŋ töraǧasy, fizika-matematika ǧylymdarynyŋ doktory Bauyrjan İbraevpen äŋgıme örbıttık.
“RADİASİIаDAN QORQUDYŊ QAJETI JOQ”
“Radiaktivtı säulelerdıŋ ışınde tanymal 4 säulesı bar. Olar: alfa, betta, gamma, neitron. Osylardyŋ ışınde adamzatqa äser etedı dep qarastyruǧa bolatyny - gamma men neitron. Mūnyŋ barlyǧy jai ǧana terminder. Eger adamda bılım, tüsınık bolsa odan qorqyp qajetı joq ekenın bıledı.
Mysaly, AES kömır stansiiasyna qaraǧanda 10 ese taza. Är kömır stansiiasynan şyǧatyn qaldyqtar, zalaldar adamzatqa öte köp äserın beredı. Bır JES-ten jylyna qanşa million qaldyq öndırıledı. Onyŋ qaupı bız qorqyp jürgen radiasiiadan äldeqaida qauıptı dünieler”.
“QAZIR AES-TEN QORQUǦA NEGIZ JOQ”
“Elımızde osy taqyryp talqylanǧaly bıraz boldy. Reaktorlardyŋ belgılengen hattamalarǧa säikes jūmys ısteuın qamtamasyz etu üşın tiıstı qauıpsızdık şaralary qabyldansa, iadrolyq energiia qauıpsız dep sanauǧa bolady. Mūny aituǧa mümkındık beretın köptegen sebepter bar.
Eŋ aldymen, bız atom energetikasy älemdegı eŋ qataŋ erejege süiene retteletın salalardyŋ bırı ekenın tüsınuımız kerek. Atom elektr stansiialaryn qauıpsız jobalaudy, saludy, paidalanudy jäne paidalanudan şyǧarudy qamtamasyz etetın erejeler äzırlendı. Būl erejeler täuekelderdı barynşa azaitady.
Atom elektr stansiialarynda apattardyŋ aldyn alu jäne olardyŋ saldaryn azaitu üşın köptegen artyq qauıpsızdık jüielerı bar. Olarǧa qorǧanysty öşıru jüielerı, apattyq salqyndatu jüielerı jäne rezervtık quat közderı jatady. Bır jüie sätsız bolsa, basqalary ony auystyrady.
Sonymen qatar, atom elektr stansiialary reaktorlardy baqylau jäne basqaru üşın ozyq tehnologiialardy paidalanady. Olar operatorlarǧa jüiedegı kez kelgen auytqulardy anyqtauǧa jäne aqau paida bolǧanǧa deiın tüzetu şaralaryn qabyldauǧa mümkındık beredı”.
“DAMYǦAN ELDERDIŊ BÄRINDE AES BAR”
“Radiofobiialyq qorqynyş köbınese radiasiia jäne onyŋ adam densaulyǧyna äserı turaly qate aqparat pen qate tüsınıkterge negızdelgen. Qazır özderıŋız bıletındei damyǧan elderdıŋ bärınde AES bar.
Atom elektr stansiialarynyŋ jäne basqa közderdıŋ äser etu deŋgeiı adam densaulyǧyna ziian keltıruı mümkın deŋgeiden aitarlyqtai tömen ekenın tüsınu kerek. Adamdardyŋ atom elektr stansiialarynan alatyn säulelenu dozalary ädette öte tömen jäne qauıpsızdıktıŋ qataŋ standarttaryna baǧynady.
Joǧaryda aitqanymdai, atom elektr stansiialarynda apattardyŋ aldyn alu jäne onyŋ saldaryn barynşa azaitu üşın köptegen qauıpsızdık jüielerı bar. Būl jüieler ünemı baqylanady jäne synalady.
Neǧūrlym yqtimal (mūndai obektılerde qauıpsızdık jüielerı qanşalyqty senımdı paidalanylǧanyn eskere otyryp) iadrolyq apat jaǧdaiynda halyqty jäne qorşaǧan ortany qorǧau üşın tötenşe jaǧdailardy joiu josparlary bar. Būl josparlarǧa evakuasiia proseduralary, radiasiialyq baqylau jäne basqa da şaralar kıredı.
Atom energetikasynyŋ paidasy onymen bailanysty täuekelderden basym. Būl parniktık gazdar şyǧaryndylaryn aitarlyqtai azaitatyn jäne klimattyŋ özgeruınıŋ saldaryn jeŋıldetetın senımdı jäne tömen kömırtektı energiia közı. Qataŋ qauıpsızdık standarttary men tötenşe jaǧdailarǧa äreket etudıŋ tiımdı josparlary arqyly täuekelder minimumǧa deiın saqtalady”.
