Atom energetikasy salasyndaǧy jetekşı sarapşylar, jas ǧalymdar men belsendı jastar beibıt atomdy tiımdı qoldanu jäne atom energetikasyn damytudyŋ özektı mäselelerın talqylauǧa arnalǧan jiynǧa qatysty. «Qazaqstandyq atom elektr stansiialary» JŞS ūiymdastyrǧan pıkırtalasy iadrolyq tehnologiia salasyndaǧy soŋǧy jetıstıkter men Qazaqstandaǧy atom energetikasyn damytu perspektivalary turaly ekıjaqty bılım almasu alaŋyna ainaldy.
Kelelı keŋeske qatysuşylar özektı mäselelerdı, sonyŋ ışınde eldıŋ energetikalyq qauıpsızdıgın qamtamasyz etudegı atom energetikasynyŋ rölın, sondai-aq atom önerkäsıbın damytudyŋ ekonomikalyq jäne äleumettık aspektılerın, atom energetikasyndaǧy zamanaui tehnologiialar men qauıpsızdık standarttaryn talqylady.
Sarapşylar quat közıne degen sūranystyŋ kün sanap artyp bara jatqanyn tılge tiek etıp, atalǧan qajettılıkterdı qanaǧattandyruǧa qabılettı eŋ tūraqty jäne ekologiialyq taza bırden-bır energiia közı atom energetikasy ekenın basa aitty.
«Ūlttyq iadrolyq ortalyq» RMK Astana filialynyŋ direktory Maira Mūqyşevanyŋ aituynşa, älemnıŋ damyǧan ozyq elderı atom energiiasyn beibıt maqsatta paidalanudy jedeldetude. Al, Ūlttyq iadrolyq ortalyq bolsa (ŪIаO) negızgı qūzyretterınıŋ bırı atom energetikasynyŋ qauıpsızdıgıne qatysty tyŋ zertteuler jasau. ŪIаO ǧalymdary jürgızgen zertteuler nätijelerı iadrolyq tehnologiialardyŋ ırı öndıruşılerınde ülken sūranysqa ie. Mysaly, CORMIT jobasy aiasynda alynǧan ǧylymi derekter Japoniiadaǧy jūmys ıstep tūrǧan atom elektr stansiialarynda belsendı aimaqtyŋ arnaiy balqytu tūzaqtaryn salu kezınde sättı ıske asty. Aita ketsek, Iаdrolyq ortalyq IV buyn reaktorlarynyŋ qauıpsızdıgı salasynda – jaqyn bolaşaqta atom energetikasynyŋ negızıne ainalatyn sūiyq metalmen salqyndatylǧan jyldam neitrondardaǧy reaktorlardyŋ ülken kölemın anyqtauda auqymdy jūmystar jürgızıp jatyr.
Kezdesu barysynda jas ǧalymdar iadrolyq fizika salasyndaǧy ǧylymi zertteulerdıŋ nätijelerımen tanystyryp, Qazaqstandaǧy atom energetikasyn damytuǧa baǧyttalǧan öz ideialarymen jäne tyŋ jobalarymen bölıstı.
«Qazırgı taŋda Iаdrolyq fizika institutynda bılıktı jäne täjıribelı mamandary injenerlık-tehnikalyq personaldy iondauşy säulelenu közderımen jūmys ısteudı ūiymdastyru ädısterıne, atom energiiasyn paidalanu salasyndaǧy qoldanystaǧy normalar men qaǧidalarǧa säikes iondauşy säulelenu közderımen qauıpsız jūmys ısteu qaǧidalaryna jäne radiasiialyq jaǧdaidaǧy jūmystardy baqylauǧa oqytatyn Radiasiialyq qauıpsızdık jönındegı oqu ortalyǧy jūmys ısteidı. Sonymen qatar 2016 jyly QR Ükımetı bastamasymen AQŞ Energetika ministrlıgınıŋ Iаdrolyq qauıpsızdık jönındegı ūlttyq äkımşılıgınıŋ qoldauymen Iаdrolyq fizika institutynyŋ bazasynda Iаdrolyq qauıpsızdık jönındegı oqu ortalyǧy aşylǧan. Būl ortalyq AEHA (MAGATE) iadrolyq fizikalyq qauıpsızdık salasyndaǧy oqytu jäne qyzmetke järdemdesu ortalyqtarynyŋ halyqaralyq jelısıne kıredı», –dep atap öttı Dmitrii Şlimas PhD doktory, Iаdrolyq fizika institutynyŋ aǧa ǧylymi qyzmetkerı.
Mysaly, Iаdrolyq fizika institutynyŋ Astana filialynda iadrolyq jol membranalaryn öndıru üşın bastapqy material retınde paidalanylatyn säulelendırılgen polimerlı plenka öndırısı jolǧa qoiyldy, olar joǧary tehnologiialyq önımderdı öndıruge negız bolyp tabylady. Olar köpfunksionaldy, tıptı medisina jäne nanotehnologiia salasynda da jiı sūranysqa ie. İnstitut sonymen qatar radiofarmasevtikalyq preparattardyŋ bırneşe türın şyǧaryp, respublikalyq emdeu mekemelerıne jetkızedı.
Atalǧan ıs-şarada jastardy tolǧandyrǧan negızgı sūraqtyŋ bırı: Atom elektr stansiialaryn salu jäne paidalanu üşın elımızdegı mamandardyŋ täjıribesı jetkılıktı me? Kadrlardy oqytu qalai jüzege asady?.
«Bırden aita keteiın, Qazaqstannyŋ būl salada öte ülken ǧylymi jäne kadrlyq äleuetı bar: Ūlttyq iadrolyq ortalyq jäne käsıbi ortada köpke jaqsy tanys Iаdrolyq fizika instituty tabysty jūmys ısteidı, onyŋ ainalasynda ǧylymi zerthanalar men zertteu ortalyqtary şoǧyrlanǧan. Atom salasy üşın mamandardy tört jetekşı qazaqstandyq joǧary oqu orny daiyndaidy. Sonymen qatar, 2010 jyldan bastap «Bolaşaq» baǧdarlamasy aiasynda «Atom önerkäsıbı», «Atom iadrosy men bölşekterınıŋ fizikasy», «Tehnikalyq fizika» (Atom elektr stansiialary men qondyrǧylary), «Iаdrolyq injeneriia» mamandyqtary boiynşa mamandar daiarlandy»,– dep jastardyŋ sūraǧyna «Qazaqstandyq atom elektr stansiialary» JŞS jetekşı injenerı Asuan Siiabekov jauap berdı.
Sondai-aq jastardy qauıpsızdık mäselelerı, iadrolyq qaldyqtardy jäne qoldanylatyn reaktorlyq tehnologiialar syndy saualdar qyzyqtyrdy.
Is-şaranyŋ qorytyndasy boiynşa jiynǧa qatysuşylar beibıt atom Qazaqstannyŋ damuynda maŋyzdy röl atqarady jäne eldıŋ energetikalyq qauıpsızdıgı men tūraqty damuyn qamtamasyz etu üşın orasan zor äleuetke ie degen paiymǧa keldı.
