راديوفوبيا ىندەت پە؟ حالىق اراسىندا تاراعان رادياتسيادان قورقۋ ۇردىسىنەن قالاي ارىلامىز؟ اتالمىش تاقىرىپتا بريتاندىق يادرولىق ينستيتۋتى ورتالىق ازياداعى جاڭا يادرولىق باقىلاۋ ينستيتۋتىنىڭ (NNWI) توراعاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى اتوم عىلىمى، ەنەرگەتيكا، ونەركاسىپ جانە يادرولىق قوعام ارداگەرلەرى كەڭەسىنىڭ توراعاسى، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى باۋىرجان يبراەۆپەن اڭگىمە وربىتتىك.
“رادياتسيادان قورقۋدىڭ قاجەتى جوق”
“رادياكتيۆتى ساۋلەلەردىڭ ىشىندە تانىمال 4 ساۋلەسى بار. ولار: الفا، بەتتا، گامما، نەيترون. وسىلاردىڭ ىشىندە ادامزاتقا اسەر ەتەدى دەپ قاراستىرۋعا بولاتىنى - گامما مەن نەيترون. مۇنىڭ بارلىعى جاي عانا تەرميندەر. ەگەر ادامدا ءبىلىم، تۇسىنىك بولسا ودان قورقىپ قاجەتى جوق ەكەنىن بىلەدى.
مىسالى، اەس كومىر ستانتسياسىنا قاراعاندا 10 ەسە تازا. ءار كومىر ستانتسياسىنان شىعاتىن قالدىقتار، زالالدار ادامزاتقا وتە كوپ اسەرىن بەرەدى. ءبىر جەس-تەن جىلىنا قانشا ميلليون قالدىق وندىرىلەدى. ونىڭ قاۋپى ءبىز قورقىپ جۇرگەن رادياتسيادان الدەقايدا قاۋىپتى دۇنيەلەر”.
“قازىر اەس-تەن قورقۋعا نەگىز جوق”
“ەلىمىزدە وسى تاقىرىپ تالقىلانعالى ءبىراز بولدى. رەاكتورلاردىڭ بەلگىلەنگەن حاتتامالارعا سايكەس جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءتيىستى قاۋىپسىزدىك شارالارى قابىلدانسا، يادرولىق ەنەرگيا قاۋىپسىز دەپ ساناۋعا بولادى. مۇنى ايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن كوپتەگەن سەبەپتەر بار.
ەڭ الدىمەن، ءبىز اتوم ەنەرگەتيكاسى الەمدەگى ەڭ قاتاڭ ەرەجەگە سۇيەنە رەتتەلەتىن سالالاردىڭ ءبىرى ەكەنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىن قاۋىپسىز جوبالاۋدى، سالۋدى، پايدالانۋدى جانە پايدالانۋدان شىعارۋدى قامتاماسىز ەتەتىن ەرەجەلەر ازىرلەندى. بۇل ەرەجەلەر تاۋەكەلدەردى بارىنشا ازايتادى.
اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىندا اپاتتاردىڭ الدىن الۋ جانە ولاردىڭ سالدارىن ازايتۋ ءۇشىن كوپتەگەن ارتىق قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرى بار. ولارعا قورعانىستى ءوشىرۋ جۇيەلەرى، اپاتتىق سالقىنداتۋ جۇيەلەرى جانە رەزەرۆتىك قۋات كوزدەرى جاتادى. ءبىر جۇيە ءساتسىز بولسا، باسقالارى ونى اۋىستىرادى.
سونىمەن قاتار، اتوم ەلەكتر ستانتسيالارى رەاكتورلاردى باقىلاۋ جانە باسقارۋ ءۇشىن وزىق تەحنولوگيالاردى پايدالانادى. ولار وپەراتورلارعا جۇيەدەگى كەز كەلگەن اۋىتقۋلاردى انىقتاۋعا جانە اقاۋ پايدا بولعانعا دەيىن تۇزەتۋ شارالارىن قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى”.
“دامىعان ەلدەردىڭ بارىندە اەس بار”
“راديوفوبيالىق قورقىنىش كوبىنەسە رادياتسيا جانە ونىڭ ادام دەنساۋلىعىنا اسەرى تۋرالى قاتە اقپارات پەن قاتە تۇسىنىكتەرگە نەگىزدەلگەن. قازىر وزدەرىڭىز بىلەتىندەي دامىعان ەلدەردىڭ بارىندە اەس بار.
اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ جانە باسقا كوزدەردىڭ اسەر ەتۋ دەڭگەيى ادام دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرۋى مۇمكىن دەڭگەيدەن ايتارلىقتاي تومەن ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. ادامداردىڭ اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىنان الاتىن ساۋلەلەنۋ دوزالارى ادەتتە وتە تومەن جانە قاۋىپسىزدىكتىڭ قاتاڭ ستاندارتتارىنا باعىنادى.
جوعارىدا ايتقانىمداي، اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىندا اپاتتاردىڭ الدىن الۋ جانە ونىڭ سالدارىن بارىنشا ازايتۋ ءۇشىن كوپتەگەن قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرى بار. بۇل جۇيەلەر ۇنەمى باقىلانادى جانە سىنالادى.
نەعۇرلىم ىقتيمال (مۇنداي وبەكتىلەردە قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرى قانشالىقتى سەنىمدى پايدالانىلعانىن ەسكەرە وتىرىپ) يادرولىق اپات جاعدايىندا حالىقتى جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ ءۇشىن توتەنشە جاعدايلاردى جويۋ جوسپارلارى بار. بۇل جوسپارلارعا ەۆاكۋاتسيا پروتسەدۋرالارى، رادياتسيالىق باقىلاۋ جانە باسقا دا شارالار كىرەدى.
اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ پايداسى ونىمەن بايلانىستى تاۋەكەلدەردەن باسىم. بۇل پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىن ايتارلىقتاي ازايتاتىن جانە كليماتتىڭ وزگەرۋىنىڭ سالدارىن جەڭىلدەتەتىن سەنىمدى جانە تومەن كومىرتەكتى ەنەرگيا كوزى. قاتاڭ قاۋىپسىزدىك ستاندارتتارى مەن توتەنشە جاعدايلارعا ارەكەت ەتۋدىڭ ءتيىمدى جوسپارلارى ارقىلى تاۋەكەلدەر مينيمۋمعا دەيىن ساقتالادى”.
