...Köŋ tasyǧan kök esekter, bärıŋe,
Qaldyrmastan jaǧalai jas-kärıŋe,
Ürım-būtaq näsılıŋe qalǧandai
Nyq basylar ketpeitın mör tänıŋe...
Asyqpaŋdar!
Artymyzda qazy bar,
Tergep talai, süiekterıŋ qazylar.
Paiǧambardy satyp otyr tılla alǧan,
Iаhudamen bırge attaryŋ jazylar.
Qinamaidy abaqtyǧa japqany,
Qiyn emes darǧa asqany, atqany.
Maǧan auyr osylardyŋ bärınen
Öz auylymnyŋ itterı ürıp, qapqany...
Būl – Baitūrsynūlynyŋ «Kök esekterge» degen aituly öleŋınıŋ qysqartylyp alynǧan üş şumaǧy ǧana. Mūny ne üşın tılımızge tiek etıp otyrmyz. Negızınde, tarih dūrys bolmaiynşa, tanym dūrys bolmaidy emes pe?
Tarih tek däldık pen ädıldıktı ǧana talap etedı desek, ony saiasi qūralǧa ainaldyruǧa ia būrmalauǧa äste bolmaidy ǧoi. Ökınışke qarai, bız būl üddeden mülde şyǧa almai otyrmyz. Tarih tek ölılerge ǧana madaq aityp, ötken şaqqa salauat aitudyŋ qūralyna emes, eŋ bastysy, ol tırılerdıŋ täjıribe tarazysyna ainaluǧa tiıs.
Bızdıŋ tarih täjıribe tarazysyna ainaluy kerek dep otyrǧanymyz, kez kelgen tarihi oqiǧaǧa ǧylymi saraptama berıp, onyŋ şynaiy bet perdesın tolyqqandy aşyp körsetpeiınşe, eşteŋenıŋ de baiybyna jetu qiyn. Nege deisız ǧoi? Sebebı tarihtyŋ qaiyrylyp soqpai, qaitalanbai qoimaityn taǧy bır ädetı bar.
Mıne, tarihi täjıribe sonda ǧana sız ben bızge zerdelı taŋdau, dūrys paiym jasatady. Ägäräki, būlai bolmaǧan jaǧdaida tarih ssenariiı eş özgermegen, tek keiıpkerlerı ǧana auysyp oinai beretın köp seriialy filmge ūlasyp kete beredı.
Osy jerde ssenarii degennen şyǧady ǧoi, söz joq, keşegı qazaq halqyn qanköbık etken qos seriialy «1932» jäne «1938» atty tragediialyq filmnıŋ ssenariiın Lenin jazdy. Rejisserı Stalin bolsa, körkemdık jetekşısı Goloşekin, al ärtısterı bolşevikter (jasyryp neme kerek, basym bölıgı özımızdıŋ qazaqtar) boldy. Ahaŋyŋ (Ahmet Baitūrsynūlynyŋ) aşynyp aitatyn «Qinamaidy abaqtyǧa japqany, Qiyn emes, darǧa asqany, atqany, Maǧan auyr osylardyŋ bärınen, Öz auylymnyŋ itterı ürıp qapqany» deitın qamyryq halı osyny aŋdatady. Rejisserden görı ärtısterdıŋ maidan sahnasyndaǧy äsıre äperbaqandyǧy köbıne şeşuşı röl atqaratatyny anyq.
Bügınde Aqaŋnyŋ joǧarydaǧy üş şumaq öleŋı tolyqqandy taldanyp, ondaǧy keiıpkerler esımı tügeldei derlık ar-ūjdan sotyna tartyldy ma?
Mınekei, mäsele sonda.
«...Köŋ tasyǧan kök esekter, bärıŋe...», «...Ürım - būtaq näsılıŋe qalǧandai, Nyq basylar ketpeitın mör tänıŋe...», «...Asyqpaŋdar, artymyzda qazy bar, Tergep talai, süiekterıŋ qazylar...» degen öleŋ joldaryndaǧy ümıtı men tılegın artynda qalǧan bızder, amanaty retınde oryndai aldyq pa?
Aqaŋnyŋ «Kök esekterge» dep taqyryp qoiyp, «Öz auylymnyŋ itterı ürıp qapqany» dep işaralap otyrǧany sonymen kımder boldy?
Olardyŋ esım-soilary sondai-aq kındıgınen taraǧan bügıngı ūrpaq, zäuzattary bar ma?
Ärine, «Jazalynyŋ otyna jazyqsyz küiedı» qaǧidasymen qarasaq, olardyŋ öz ata-babasynyŋ osy bır qanqūily äreketterı üşın qazırgı ūrpaǧynyŋ eş jazyǧy joq qoi.
Desek te, ata-babasynyŋ osy bır aiar äreketterı üşın ar-ūiat aldynda täubaǧa kelıp, baba qatelıgınen basty sabaq aluy kerek qoi endı.
Būl nege deseŋız, erteŋ bız de ata-babaǧa ainalǧanda öz ūrpaǧymyzdyŋ aldynda jüzımızdıŋ jarqyn, arymyzdyŋ appaq, eŋ bastysy, ūrpaq aldyndaǧy şyn jauapkerşılıktı sezınuımız üşın ǧana qajet.
Mınekei, joǧarydaǧy Ahaŋnyŋ nazy men tılegındei bolǧan osy bır üş şumaq öleŋdegı soiadai saualdarǧa naqtylai jauap berılgen künı ǧana Baitūrsynov sekıldı bozdaqtardyŋ aruaǧy mäŋgılık baraqat tappaq.
Bız atalǧan saualǧa qatysty adamdar esımın «ahmettanuşylardan» asyǧa kütetınımızdı de eş jasyrǧymyz kelmeidı.
«Qazaqtyŋ ölı razy bolmai tırı baiymaidy» degen tanymy da osy jerden kelıp şyǧady emes pe?
Yqylas Ojaiūly
Ūqsas jaŋalyqtar
