Irgemizdegi Qyrǵyz eli sankııaǵa usharasa, Reseımen ortaq shekarasy bar Qazaqstan aman qala ma? El úkimeti sankııaǵa ushyramas úshin qandaı shara jasap jatyr?
Sheteldik BAQ-ta alpaýyt AQSh kishkentaı Qyrǵyzstanǵa ekonomıkalyq sankııa salýy múmkin ekendigi habarlanǵan. Atalǵan el EAEO aıasynda Reseıge tyıym salynǵan taýarlar men tehnıkalyq ónimderdi, sonyń ishinde chıpterdi jetkizgen kórinedi.
Al Reseımen tyǵyz qarym-qatynas ustanatyn Qazaqstandaǵy ahýal qalaı? Sýdyń ar jaǵynan resmı adamdar kelip ketkennen keıin ózgerister bolýy múmkin be?
SERIKTESTER QUTQARA MA, ÁLDE QURDYMǴA JIBERE ME?
Shildeniń 20-synda Ortalyq kommýnıkaııalar qyzmetinde sheteldik ınvestıııalardy tartýǵa baılanysty baspasóz máslıhaty ótti. Osy jıynda Qazaqstan Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary Almas Aıdarovqa tap osy suraqty qoıdyq. Almas Aıdaruly áý bastaǵy sankııalar Reseıdiń ekonomıkasyna tikeleı baǵyttalǵanyn tilge tıek etti.
«Endi sońǵy paketter kóbinese Reseıdiń saýda seriktesterine baǵyttalǵan. Qyrǵyzstan rasynda da AQSh baıandamasynda jáne jasaǵan josparlarynda sankııaǵa ushyraýy múmkin ekeni birneshe ret aıtylǵan. Sebebi qyrǵyzdyń keıbir kompanııalarynyń Reseıge satatyn taýarlary tym ósip ketkeni baıqaldy. Bizde osyǵan ushyramas úshin amerıkalyq jáne eýropalyq seriktesterimizben birge tyǵyz jumys isteýdemiz. Kún saıyn bizdiń elshilikter arnaıy ofıerlermen tyǵyz jumys isteýde. Odan basqa Qazaqstanǵa olardyń basshylarynyń saparlary jasalǵan bolatyn. Sapar barysynda memlekettik organdar mundaı jaǵdaıda qandaı metodologııa qoldaný kerek jáne zańsyz taýar tasyǵan kompanııalardy aldyn ala anyqtaý úshin baılanys ornatyldy. Eger de biz bir kúnde jasalǵan kompanııalardy kóretin bolsaq, ol kompanııalar sankııalanǵan taýarlardy satatyn bolsa, olar bizge habaryn beredi. Sol arqyly biz keden beketinen bastap bankke deıin kompanııanyń jumysyn anyqtap, onyń jumysyn toqtatýǵa májbúr bolamyz. Bul shara ne sebepti jasalyp otyr? Bizde jyl saıyn 25 mlrd AQSh dollaryn quraıtyn taýar aınalymy bar. Onyń bári sankııaǵa qatysty taýar emes, kúndelikti satyp júrgen taýarlarymyz. Sondyqtan osy taýarlar toqtamas úshin jáne sankııaǵa ushyramas úshin biz AQSh pen eýropalyq seriktesterimizge tolyqtaı ashyqpyz. Biz olarǵa «Eger siz qaýip tónetin ıaǵnı sankııaǵa ushyraıtyn jaǵdaıdy kórseńiz, biz ózimiz ol kompanııalardyń jumysyn toqtatamyz» dep aıttyq», - deıdi vıe-mınıstr.
«QAZAQSTANNAN AINALYP ÓTÝ TABYSTAN AJYRATADY...»
Al belgili ekonomıst Maqsat Halyq Reseıdiń kóptegen kompanııalary sankııadan jaltarý úshin Qazaqstan arqyly taýarlarǵa arnaıy tapsyrys berip jatqanyn eskertti. Sondyqtan da ol elimizdiń sankııaǵa ushyrap qalýy yqtımal deıdi. Al Syrtqy ister mınıstrliginiń sankııaǵa ushyrmas úshin AQSh pen Eýropa elderimen ózara baılanysy ekonomıkalyq qursaýdan qutqara ma?
«Árıne bul tásil sankııadan aman qalýǵa yqpal etýi múmkin. Óıtkeni bul qadam bizdiń úkimettiń sankııaǵa qatysty sharttardy buljytpaı oryndaýǵa tyrysatynyn kórsetedi. Iaǵnı, elimizdiń tyıym salynǵan taýardy Reseıge jetkizýge qarsy ekenin dáleldeıdi. Árıne, bul másele belgili bir ról oınaıdy. Biraq ta batystyq zertteý ortalyqtary taýar aınalymynyń qalaı júrip jatqanyn jaqsy bilip otyr. Olar bizdiń keıbir kompanııalardyń shet elden taýar satyp alyp, ony Reseı asyryp otyrǵanyn jaqsy biledi. Biraq áńgime Reseıge qandaı taýarlar jetkizilip jatyr degenge tikeleı baılanysty. Eger de ol taýarlar Reseıdiń qarýly kúshterine tikeleı qatysy bolsa, onda sankııanyń bizge tikeleı qatysy bar. Mundaı jaǵdaıda Batys elderi eshteńege qaramaıdy», – deıdi ol.
Mundaıda máseleniń ekinshi qyry bar. «Eger Eýropa elderiniń talabyn oryndap, Reseıge taýar ótkizbeı jatsaq, Kremldiń Astanaǵa ashýy kelmeı me?» degen saýalǵa ekonomıst mynandaı ýáj aıtty.
«Bizge Reseıdiń qysymyna ushyraý áldeqaıda qaýipti bolyp otyr. Sankııalar da ońaı soqpasy anyq. Alaıda ol jekelegen kompanııalarǵa salynady da, ekonomıkaǵa orasan zor zııan tıgizbeıdi. Bul jerde Reseıden keletin qaýip joǵary bolady. Sebebi kórshi el bizge ekonomıkalyq ta, áskerı de qaýip týdyra alady. Mysaly, qazir keıbir sarapshylar «Biz ekonomıkalyq qaýipsizdikti oılasaq, Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaǵynan shyǵýymyz kerek» dep jıi aıtyp júr. Bul, árıne, Reseıge unamaıdy. Sondyqtan da olar Qazaqstandy aınalyp ótetin joldy tańdap, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Túrkimenstan arqyly Kaspıı teńizimen taýar tasýǵa múddeli bolyp otyr. Eger bul jospar júzege asatyn bolsa, bizdiń eldiń biraz tabysynan ajyrap qalatyny jasyryn emes», – deıdi ol.
Ekonomıst jaýabynan sankııasyz-aq «sankııa» yqpalynda qalýǵa bolatynyn ańǵardyq. Al «batys maıdanda ózgeris joq»...
Serik Joldasbaı
«Adyrna» ulttyq portaly
