ىرگەمىزدەگى قىرعىز ەلى سانكتسياعا ۇشاراسا، رەسەيمەن ورتاق شەكاراسى بار قازاقستان امان قالا ما؟ ەل ۇكىمەتى سانكتسياعا ۇشىراماس ءۇشىن قانداي شارا جاساپ جاتىر؟
شەتەلدىك باق-تا الپاۋىت اقش كىشكەنتاي قىرعىزستانعا ەكونوميكالىق سانكتسيا سالۋى مۇمكىن ەكەندىگى حابارلانعان. اتالعان ەل ەاەو اياسىندا رەسەيگە تىيىم سالىنعان تاۋارلار مەن تەحنيكالىق ونىمدەردى، سونىڭ ىشىندە چيپتەردى جەتكىزگەن كورىنەدى.
ال رەسەيمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ۇستاناتىن قازاقستانداعى احۋال قالاي؟ سۋدىڭ ار جاعىنان رەسمي ادامدار كەلىپ كەتكەننەن كەيىن وزگەرىستەر بولۋى مۇمكىن بە؟
سەرىكتەستەر قۇتقارا ما، الدە قۇردىمعا جىبەرە مە؟
شىلدەنىڭ 20-سىندا ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋعا بايلانىستى ءباسپاسوز ءماسليحاتى ءوتتى. وسى جيىندا قازاقستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الماس ايداروۆقا تاپ وسى سۇراقتى قويدىق. الماس ايدارۇلى ءاۋ باستاعى سانكتسيالار رەسەيدىڭ ەكونوميكاسىنا تىكەلەي باعىتتالعانىن تىلگە تيەك ەتتى.
«ەندى سوڭعى پاكەتتەر كوبىنەسە رەسەيدىڭ ساۋدا سەرىكتەستەرىنە باعىتتالعان. قىرعىزستان راسىندا دا اقش بايانداماسىندا جانە جاساعان جوسپارلارىندا سانكتسياعا ۇشىراۋى مۇمكىن ەكەنى بىرنەشە رەت ايتىلعان. سەبەبى قىرعىزدىڭ كەيبىر كومپانيالارىنىڭ رەسەيگە ساتاتىن تاۋارلارى تىم ءوسىپ كەتكەنى بايقالدى. بىزدە وسىعان ۇشىراماس ءۇشىن امەريكالىق جانە ەۋروپالىق سەرىكتەستەرىمىزبەن بىرگە تىعىز جۇمىس ىستەۋدەمىز. كۇن سايىن ءبىزدىڭ ەلشىلىكتەر ارنايى وفيتسەرلەرمەن تىعىز جۇمىس ىستەۋدە. ودان باسقا قازاقستانعا ولاردىڭ باسشىلارىنىڭ ساپارلارى جاسالعان بولاتىن. ساپار بارىسىندا مەملەكەتتىك ورگاندار مۇنداي جاعدايدا قانداي مەتودولوگيا قولدانۋ كەرەك جانە زاڭسىز تاۋار تاسىعان كومپانيالاردى الدىن الا انىقتاۋ ءۇشىن بايلانىس ورناتىلدى. ەگەر دە ءبىز ءبىر كۇندە جاسالعان كومپانيالاردى كورەتىن بولساق، ول كومپانيالار سانكتسيالانعان تاۋارلاردى ساتاتىن بولسا، ولار بىزگە حابارىن بەرەدى. سول ارقىلى ءبىز كەدەن بەكەتىنەن باستاپ بانككە دەيىن كومپانيانىڭ جۇمىسىن انىقتاپ، ونىڭ جۇمىسىن توقتاتۋعا ءماجبۇر بولامىز. بۇل شارا نە سەبەپتى جاسالىپ وتىر؟ بىزدە جىل سايىن 25 ملرد اقش دوللارىن قۇرايتىن تاۋار اينالىمى بار. ونىڭ ءبارى سانكتسياعا قاتىستى تاۋار ەمەس، كۇندەلىكتى ساتىپ جۇرگەن تاۋارلارىمىز. سوندىقتان وسى تاۋارلار توقتاماس ءۇشىن جانە سانكتسياعا ۇشىراماس ءۇشىن ءبىز اقش پەن ەۋروپالىق سەرىكتەستەرىمىزگە تولىقتاي اشىقپىز. ءبىز ولارعا «ەگەر ءسىز قاۋىپ تونەتىن ياعني سانكتسياعا ۇشىرايتىن جاعدايدى كورسەڭىز، ءبىز ءوزىمىز ول كومپانيالاردىڭ جۇمىسىن توقتاتامىز» دەپ ايتتىق»، - دەيدى ۆيتسە-مينيستر.
«قازاقستاننان اينالىپ ءوتۋ تابىستان اجىراتادى...»
ال بەلگىلى ەكونوميست ماقسات حالىق رەسەيدىڭ كوپتەگەن كومپانيالارى سانكتسيادان جالتارۋ ءۇشىن قازاقستان ارقىلى تاۋارلارعا ارنايى تاپسىرىس بەرىپ جاتقانىن ەسكەرتتى. سوندىقتان دا ول ەلىمىزدىڭ سانكتسياعا ۇشىراپ قالۋى ىقتيمال دەيدى. ال سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ سانكتسياعا ۇشىرماس ءۇشىن اقش پەن ەۋروپا ەلدەرىمەن ءوزارا بايلانىسى ەكونوميكالىق قۇرساۋدان قۇتقارا ما؟
«ارينە بۇل ءتاسىل سانكتسيادان امان قالۋعا ىقپال ەتۋى مۇمكىن. ويتكەنى بۇل قادام ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ سانكتسياعا قاتىستى شارتتاردى بۇلجىتپاي ورىنداۋعا تىرىساتىنىن كورسەتەدى. ياعني، ەلىمىزدىڭ تىيىم سالىنعان تاۋاردى رەسەيگە جەتكىزۋگە قارسى ەكەنىن دالەلدەيدى. ارينە، بۇل ماسەلە بەلگىلى ءبىر ءرول وينايدى. بىراق تا باتىستىق زەرتتەۋ ورتالىقتارى تاۋار اينالىمىنىڭ قالاي ءجۇرىپ جاتقانىن جاقسى ءبىلىپ وتىر. ولار ءبىزدىڭ كەيبىر كومپانيالاردىڭ شەت ەلدەن تاۋار ساتىپ الىپ، ونى رەسەي اسىرىپ وتىرعانىن جاقسى بىلەدى. بىراق اڭگىمە رەسەيگە قانداي تاۋارلار جەتكىزىلىپ جاتىر دەگەنگە تىكەلەي بايلانىستى. ەگەر دە ول تاۋارلار رەسەيدىڭ قارۋلى كۇشتەرىنە تىكەلەي قاتىسى بولسا، وندا سانكتسيانىڭ بىزگە تىكەلەي قاتىسى بار. مۇنداي جاعدايدا باتىس ەلدەرى ەشتەڭەگە قارامايدى»، – دەيدى ول.
مۇندايدا ماسەلەنىڭ ەكىنشى قىرى بار. «ەگەر ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تالابىن ورىنداپ، رەسەيگە تاۋار وتكىزبەي جاتساق، كرەملدىڭ استاناعا اشۋى كەلمەي مە؟» دەگەن ساۋالعا ەكونوميست مىنانداي ءۋاج ايتتى.
«بىزگە رەسەيدىڭ قىسىمىنا ۇشىراۋ الدەقايدا قاۋىپتى بولىپ وتىر. سانكيالار دا وڭاي سوقپاسى انىق. الايدا ول جەكەلەگەن كومپانيالارعا سالىنادى دا، ەكونوميكاعا وراسان زور زيان تيگىزبەيدى. بۇل جەردە رەسەيدەن كەلەتىن قاۋىپ جوعارى بولادى. سەبەبى كورشى ەل بىزگە ەكونوميكالىق تا، اسكەري دە قاۋىپ تۋدىرا الادى. مىسالى، قازىر كەيبىر ساراپشىلار «ءبىز ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىكتى ويلاساق، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداعىنان شىعۋىمىز كەرەك» دەپ ءجيى ايتىپ ءجۇر. بۇل، ارينە، رەسەيگە ۇنامايدى. سوندىقتان دا ولار قازاقستاندى اينالىپ وتەتىن جولدى تاڭداپ، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان ارقىلى كاسپي تەڭىزىمەن تاۋار تاسۋعا مۇددەلى بولىپ وتىر. ەگەر بۇل جوسپار جۇزەگە اساتىن بولسا، ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءبىراز تابىسىنان اجىراپ قالاتىنى جاسىرىن ەمەس»، – دەيدى ول.
ەكونوميست جاۋابىنان سانكتسياسىز-اق «سانكتسيا» ىقپالىندا قالۋعا بولاتىنىن اڭعاردىق. ال «باتىس مايداندا وزگەرىس جوق»...
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
