Elımızdıŋ mektep baǧdarlamasynnyŋ tarihynda 1969 jyly Jalaŋaşköldegı bolǧan qaqtyǧys jaily aqparat joqtyŋ qasy dep aituǧa bolady. Al onyŋ qanşalyqty maŋyzdy bolǧany turaly, öskelen ūrpaq bılmeidı degen tūjyrym jasauǧa tura keledı. Biyl sol oqiǧa oryn alǧanyna 50 jyl tolyp otyr.
Ökınışke orai, bilıktıŋ şikı saiasaty arqasynda, bılım salamyz şırıp, köptegen qatelıkter oryn alǧan. Jastarǧa arnalǧan, amanat retınde qajettı aqparattyŋ basym bölıgı joq, oqytylmaidy. Köpşılık tarihi maŋyzy bar oqiǧalar aitylmai keledı. Sonyŋ arqasynda bolaşaǧymyzǧa qauıp tönıp tūr. Sebebı, sol tarihi oqiǧalarǧa qatysy bar, qarsy tarap, kerısınşe tarihty būrmalap, qiialmen özderınıŋ jastaryna taratyp jür.
Atap aitqanda, säl tarihqa köz salsaq, 13 tamyzda Qazaqstan territorisynda 1969 jyly KSRO men QHR arasynda qaruly qaqtyǧys oryn alyp, ekı taraptan ondaǧan sarbazdar mert bolady.
Alǧaşqyda qytai äskerlerı köktemde Reseidıŋ Damansk şekara beketın būzyp ötpekşı bolyp, tamyzda Jalaŋaşkölde sony qaitalap şyǧady. Bıraq osy joly, sonyŋ nätijesı äldeqaida qaraly bolyp aiaqtalady.
Jalpy qytailyqtar atalmyş qaqtyǧystardy ädeiı jasady degen tūjyrym dūrys dep oilaimyn. Öitkenı, olardyŋ syrtqy saiasatty sol negızde qalanyp otyr ǧoi. Äiteuır, özderınıŋ körşılerın şekara mäselesımen qyspaqqa alyp, bıraz elderdıŋ qanyn ışken bolatyn jäne älı de solai jasap keledı. Qytaidyŋ «jūmsaq küşı» qazırgı uaqytta aiqyn körınse, al sol kezde bolsa, qaharly küşın körsetuden qoryqpaityn.
Aqyrynda qyrküiekte KSRO ministrler keŋesınıŋ töraǧasy A.N.Kosygin Pekinde qytai premerı Chjou Enlaimen kezdesıp, ekı el arasyndaǧy qaruly qaqtyǧystardy toqtatyp, şekara dauyn beibıt kelıssözder arqyly şeşuge uaǧdalasady.
Nätijesınde 26 säuır 1994 jyly Qazaqstan Respublikasy men Qytai Halyq Respublikasynyŋ basşylarynyŋ kezdesuınde ekı eldıŋ memlekettık şekarasyn ratifikasiialau turaly kelısımıne säikes şeşımın tauyp elımızdıŋ paidasyna tüpkılıktı şeşıledı. Bıraq osymen qauıptılık joiylmai, älı de saqtauly küide bolyp tūr.
Endı, eŋ soraqysy sol kezde Qytaidyŋ jasaǧan qadamdary, Şyŋjaŋ ölkesınıŋ soltüstık aimaqtary dep eseptep, territoriiany saqtap qalu siiaqty syltau bolyp tūrǧan. Demek, olar sol kezden bastap, bügıngı künge deiın solai sanap jür jäne sony jastarynyŋ miyna sıŋdırıp jürgen sekıldı.
Säikesınşe, qytai jaǧy oqiǧa bolǧanyna 50 jyl toluyna orai, belgılı bır qoǧamdyq ūiym emes, resmi Pekin sol oqiǧany atap ötu boiynşa şaralar ūiymdastyruda. Jalaŋaşkölge qatysqan ardagerlerdı şaqyryp, jas sarbazdarmen kezdestırıp, elınıŋ tūtastyǧyn, territoriiasynyŋ bırızdılıgın saqtap qalǧandar dep därıpteude. Demek, army.81.cn[1] saitynda jariialanǧan maqala sonyŋ dälelı. Älı de bolsa, Qazaqstanymyzdyŋ şyǧys pen oŋtüstık şyǧys jerlerın özderınıŋ territoriiasy dep sanaidy da, solai ügıtteidı.
Älemnıŋ köpşılıgı bıletındei, Qytai özınıŋ saiasatyn bır künde, bır jylda, ondaǧan jylda emes, jüz jylǧa aldyn-ala oilastyryp, soǧan ügıt-nasihattyq jūmystar jasauda.
Esımızge, bırneşe ai būryn oryn alǧan jaǧdaidy da eske aluǧa bolady. Qytaidyŋ bır mūrajaiynda jergılıktı qyzmetker, elımız jaily söz söilegen kezde, eldıgımız joq ekenı dep körsetıp, būl Qytaidyŋ territoriiasy dep aityp tūrǧan. Odan bölek, internet jelısınde keibır geografiialyq kartalarda bızdıŋ elmen eşqandai şekara joǧyn körsetetın arandatu materialdary da az emes.
Jalpy aitqanda, qytaidyŋ qu saiasaty, bızdıŋ tarapqa arandatu äkelıp, al özderınıŋ halqyn qajettı aqparatpen qamtyp otyr. Demek, sol oqiǧada olar özderın dūrys dep sanap, säikesınşe bolaşaqta ūqsas jaǧdai qaitalanuy yqtimal.
Qorytyndylai kelgende, qūzyrly memlekettık organdarǧa osy jäitqa köŋıl audarǧan jön. Al azamattyq qoǧam, Qytaiǧa qarsy jürgızıp jatqan aqparattyq äreketterın jalǧastyra beru kerek. Sanamyz tazaryp, QHR tarapynan ülken qauıptılık baryn barlyǧy tüsıngen jön.
Äubäkırov Qali, belsendı internet qoldanuşysy
[1] http://army.81.cn/content/2019-02/25/content_9434209.htm?fbclid=IwAR0027AiiXJtx7-puJrn278SwcQRRRN9y3m-5FT036ypgVfiFiLlp8MVDC0
