Halyqtyń qaltasyn ańdyp, alaıaqtyqpen aqsha tabatyndardyń sany jyl saıyn artyp keledi. Qazir qarjylyq alaıaqtyqtyń túri de burynǵyǵa qaraǵanda kóbeıgen. Tek taıaýda «Egov» qosymshasy nemese saıty arqyly nesıe alýdan erikti túrde bas tartýǵa jaǵdaı jasaldy.
Ár túrli joldarmen aqshany ońaı ıemdene alady. Olardan qalaı saqtaný kerek, sol týraly aıtatyn bolamyz.
«IS BITTI, QÝ KETTI»
Almaty qalasynda turatyn stýdenti Arýjan Erbolat (keıipkerdiń aty-jóni ózgertilgen) osyndaı ınternet-alaıaqtyqtardyń qurbanyna qalaı aldanǵany týraly aıtyp berdi.
- Chemodanymdy kóp qoldanbaıtyn bolǵandyqtan satýǵa arnalǵan qosymshalar arqyly jarnama berip, satýǵa shyǵardym. Sol kúni-aq alýshy habarlasty. Baǵasyn keliskennen keıin, tólem jasaý úshin maǵan silteme jiberdi. Onyń aıtýymen, men ol jerge bank shotym týraly málimetterdi toltyryp, aqshamnyń túsýin kúttim. Buǵan deıin ózi týraly aqparattar men jeke kýáligin jibergennen keıin ońaı sendim, - deıdi Arýjan.
Alaıda ol sol sát kartasyndaǵy bar aqshasynan aırylyp qalǵanyn kesh bilgen edi.
- Biraq aqsha túsýdiń ornyna kartamnan 30 myń alynǵany týraly habarlama keldi. Qatty qoryqqannan bar oıym aqshamdy qaıtarý boldy. Sondyqtan «aqshańdy qaıtarǵyń kelse, 30 myń jiber» degen habarlamaǵa ekinshi ret aldanǵanymdy da ańǵarmadym. Osylaı taǵy 30 myń teńgemnen aıyryldym, - deıdi stýdent qamyǵyp.
Alaıaq munymen shektelmegen.
- Az ǵana ýaqyt ótken soń, kartamnan taǵy da 20 myń alynǵany jaıly habarlama keldi. Sóıtip, bank shotymda bolǵan 80 myń teńgeni menen ońaı tartyp aldy. Odan keıin satyp alýshy telefon baılanysyn úzip, múlde habarsyz ketti. Bireý úshin qomaqty aqsha bolmasa da, ózim stýdent bolǵan soń, qaltama aýyr tıdi, - deıdi Arýjan barmaǵyn tistep.
KIBER QYLMYS JAI QYLMYS EMES
Arýjan keıin tóńireginde ózi biletin basqa da birqansha adamdardyń alaıaqtarǵa aldanyp qalǵanyn kórgen. Olardyń keıbiri dereý polıııaǵa shaǵym túsirgenimen, nátıje bolmaǵan, alaıaq anyqtalmaǵan.
Al aldanǵandardyń keıbiri osydan keıin aqshasyn qaıtara almaıtyn bilip, polıııa kómegine júginýden bas tartqan.
- Jibergen aqparattaryna qarap túrli áleýmettik jeliden izdestirip, alaıaqtyń basqa adamnyń atynan is tyndyryp júrgenin túsindim. Erteńine bank bólimshelerine baryp shottaryma shekteý qoıdyrdym. Polıııaǵa baryp aryz túsirip, shaǵymdanbadym, - deıdi Arýjan. Ol bul áreketin buǵan deıin eshqandaı alaıaqtyń qolǵa túsip, áshkere bolmaǵandyǵymen túsindirgen.
Almaty qalalyq ishki ister departamenti kıberqylmyspen kúres basqarmasynyń asa mańyzdy ister jónindegi aǵa tergeýshisi Erkebulan Qoıshybaev alaıaqtarǵa aldanǵan jaǵdaıda eń birinshi aqsha alynǵan bankke habarlasqan durys ekenin alǵa tartty.
- Mán-jaıdy túsindirip, shotty buǵattaý kerek. Sodan keıin ýaqyt ótkizip almaı polıııaǵa habarlap, aryzdaný qajet. Keıbir azamattar arada uzaq ýaqyt ótip ketken soń kelip jatady. Odan jaǵdaıda, alaıaqty tabý qıynǵa túsedi. Jalpy, jeke málimetterdi eshqashan eshkimge berýge bolmaıdy. Sonymen qatar, belgisiz siltemelerge kirmeńiz. Tanystaryńyz ben týystaryńyz jiberse de saqtyq sharalaryn saqtaýdy eskerińiz. Bank, polıııa qyzmetkeri retinde habarlasqan jaǵdaıda senimsiz bolyp kórinse, tutqany qoıa salǵan durys nemese qaı mekemeden ekenin naqty surap, resmı túrde shaqyrtý jiberýin talap etý kerek - deıdi Erkebulan Qoıshybaev.
Al 5 qyrkúıekte ótken Parlamenttiń joǵarǵy shatyrynda ótken jıynda senat depýtaty Ásem Rahmetova Premer mınıstrge qoıǵan depýtattyq saýalynda ınternet-alaıaqtyq máseleleri qarqyn alyp, qazaqstandyqtar úshin ózekti bola túskenin málimdedi. Osyǵan baılanysty ol alaıaqtyq jaǵdaılaryna jedel áreket etý úshin ári azamattar kúdikti áreketter týraly habarlap, keńes alýy úshin arnaıy senim telefondary men onlaın-platformalar ázirleýdi usyndy. Al Almaty kıber polıııasy «Egov» qosymshasy nemese saıty arqyly nesıe alýdan erikti túrde bas tartý durys sheshim ekenin aıtty.
«SAQTANSAŃ, SAQTAIDY»
Statıstıkalyq málimetterge súıensek, 2023 jyly ınternet-alaıaqtyq boıynsha 15 myńnan astam qylmystyq quqyq buzýshylyq tirkelgen. Alaıaqtyq áreketterdiń saldarynan 34 623 adam zardap shekken. Byltyr ınternet alaıaqtar 4,1 mlrd teńge shyǵyn keltirgen. Al bıylǵy jyldyń alǵashqy jarty jyldyǵynda Qazaqstanda onlaın-alaıaqtyqtyń 9 936 jaǵdaıy tirkelip, 7,1 mlrd teńge kóleminde qarjy urlanǵan. Bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 4,1 paıyzǵa artyq.
Internet-alaıaqtyq faktileri boıynsha barlyq qylmystyq isterdiń shamamen 56,3 paıyzy kúnáli adamdy anyqtaý múmkin bolmaǵandyqtan aıaqtalyp, joǵalǵan somanyń tek 11 paıyzy ǵana qaıtarylǵan. Bul shamamen 777,1 mln teńgeni quraıdy.
Alaıaqtardyń qurbanyna aınalǵandardyń kópshiligi – qarapaıym azamattar. Olar 6,8 mlrd teńge joǵaltsa, zańdy tulǵalar shamamen 304,1 mln teńgelerinen aıyrylǵan.
Almaty polıııasynyń málimetinshe, alaıaqtar kóbinese bank qyzmetkeri retinde habarlasady. Bank shotynda kúdikti jaǵdaı oryn alǵanyn aıtyp, qorǵaý úshin jedel túrde aýdarym jasaý kerek ekenine sendiredi. Bıyl elimizde bankterden kelgen jalǵan SMS habarlamalar men qońyraýlarǵa aldanǵan 1 727 adam tirkelgen. Budan bólek alaıaqtar joq ónimdi satý tásilin de jıi paıdalanady. Áleýmettik jelilerde jáne ınternet-platformalarda jarnama ornalastyryp, tólemdi alǵannan keıin baılanystan joǵalady. 2024 jyly dál osy alaıaqtyq boıynsha qazaqstandyqtardan 3 258 shaǵym túsken. Alaıaqtyqtyń jıi kezdesetin taǵy bir túri – SMS habarlama, elektrondyq poshta nemese smartfon qosymshalary arqyly jalǵan saıttarǵa silteme jiberip, qupııa derekterge qol jetkizý. Bıyl jeke málimetterine qoljetimdilik bergen 3 218 adam polıııaǵa aryzdanǵan.
Mereı Myrzaǵalıqyzy
«Adyrna» ulttyq portaly
