Sońǵy kezderi elimizde qoǵamdyq oryndardaǵy múlikti búldirý oqıǵalary jıilep ketti. Mamandardyń biri muny mádenıetsizdikpen baılanystyrsa, endi biri narazylyqtyń bir túri deıdi.
Birli-jarym adamdar Qazaqstanmen ǵana shektelmeı, shetelde de buzaqylyq jasap, jurt nazaryn ózine aýdartyp júr.
«TAS DÁÝIRINDEGI SANA»
Taıaýda atyraýlyq áıeldiń Batýmı botanıkalyq baǵyndaǵy áreketi «vandalızm» retinde ataldy. Qazaqstandyq týrıst sırek kezdesetin bambýk aǵashyna ǵashyǵy men óz esimin, qalasynyń ataýyn oıyp jazyp ketken. Onyń bul áreketine baq ákimshiligi renish bildirip, eskertý jasady.
28 maýsym kúni AQSh-ta vandalızm jasaǵan qazaqstandyqtar qyzý talqyǵa tústi. Shákárim Abdollaev esimdi jeli qoldanýshysy belgisiz bireýlerdiń Atyraý jáne Shymkent qalalarynyń ataýlaryn Chıkago ortalyǵyndaǵy músinge qashap jazǵanyn habarlady.
«Bizdiń sanamyz tas dáýirinde qalyp qoıǵan. Tasqa qashap at jazý degen ne aqymaqtyq? Bilemin, tarıhta qalǵyń keledi. Biraq onyń basqa da amaldary kóp qoı. Ózimizdiń qazaq degen atqa kir keltirmeı, tynysh júreıik, baýyrlarym!»— dedi ol.
Al 22 maýsymda Italııaǵa barǵan Qazaqstan azamaty sáýlet eskertkishine zalal keltirgeni úshin ustaldy. Er adam Pompeı arheologııalyq saıabaǵyndaǵy eı úıiniń qabyrǵasyna «Álı» dep esimin oıyp jazyp ketken. Syrtqy ister mınıstrliginiń resmı ókili Aıbek Smadııarov aqparatty rastap, oqıǵaǵa qatysty sot isi odan ári ákimshilik tártippen júrgiziletinin málimdedi. Jerlesimiz keltirilgen shyǵyndy óteýge mindetteldi.
MILLIONER MEN ShENEÝNIKKE NE JORYQ?!
21 maýsymda Grekııanyń aqparat quraldary Qazaqstannan barǵan týrıster Gıdra aralynda ıahtadan otshashý atyp, ormannyń otqa oranýyna sebepker bolǵanyn jazǵan edi. Órtke qazaqstandyq mýltımıllıonerler – Halyk Bank basqarma tóraǵasy Úmit Shaıahmetova men Forbes tizimindegi qazaqstandyq kásipker Danııar Ábilǵazınniń qatysy bar ekeni aıtyldy.Alaıda 24 maýsym kúni Syrtqy ister mınıstrligi bul aqparatty joqqa shyǵardy. Keıinnen oqıǵaǵa qatysty jaýapkershilikti qazaqstandyq mıllıonerler jaldaǵan kemeniń kapıtany óz moınyna alǵany anyqtaldy.
Mańǵystaýda Qazaq zaǵıptar qoǵamy qalalyq mádenıet úıiniń dırektory Manas Kósherbaev 2023 jyldyń tamyz aıynda Ybyqty-Saı shatqalynda jasaǵan vandaldyq áreketimen tanymal bolǵan edi. Ol balǵa men buraǵysh kómegimen shatqalǵa qashap jazý jazyp, keıinnen qyzmetinen aıyrylyp qalǵan.
Ótken jyly qazaqstandyqtar Taılandty da shýlatty. Sáýir aıynda jaǵajaıda ózin dóreki ustaǵan týrıst qamaýǵa alyndy. Ol adamdarǵa shabýyl jasap, qonaq úıler men meıramhanalarǵa basyp kirgen. Sondaı-aq qolyna túsken zatty qıratyp, kópshiliktiń mazasyn alǵan. Keıinnen er adamnyń barlyq shyǵyndy ótegeni belgili boldy.
«EL ABYROIYNA NUQSAN KELIP JATYR»
Mádenıettanýshy, rejısser Roza Amanhanova shetelde jasalǵan osyndaı buzaqylyq áreketterdiń el abyroıyna nuqsan keltiretinin atap ótti.
- Qazirgi tańda vandalızm qoǵam dertine aınaldy. Mádenı-tarıhı eskertkishterdi, qoǵamdyq oryndardaǵy múlikterdi qasaqana joıyp, qıratyp júre beretin adamdar jyl ótken saıyn kóbeıip barady. Bul faktor ishki mádenıetimizdiń áli de bolsyn tómen deńgeıde ekenin, rýhanı qundylyqtarymyzdyń álsiregenin kórsetedi. Sońǵy ýaqytta óz memleketine jasap júrgen mádenıetsizdigin shet elderge shyǵyp ta kórsetip júrgender týraly jıi estıtin boldyq. Sondaı sátterde kirerge tesik tappaı qalasyń. Sebebi el abyroıyna nuqsan kelip jatyr. Jalpy ár adamda mádenıet bolýy kerek. Mádenıet, sana, bilim bar jerde barlyǵy jaqsy bolady. Elimizdiń ár azamaty qoǵam múlkin óz múlkindeı qorǵaýy tıis. Sonda ǵana damyǵan, órkenıetti el bola alamyz, - dedi ol.
«BASQALARMEN KELISPEÝ» BASQAShA BOLMAI MA?
Psıholog Asylzat Turarqyzynyń aıtýynsha, vandalızm adamnyń devıantty minez-qulqynan týyndaıdy.
- Vandalızmniń ártúrli sebepteri bar. Ol keıde joǵary agressııanyń nátıjesinde týyndasa, keıde adamnyń óz-ózine degen narazylyǵynan bolady. Adam aınaladaǵy zattarǵa zııan keltirý arqyly ishki kúıin, basqalarmen kelispeı turǵanyn jetkizýi múmkin. Bul jaǵdaıǵa mádenıet pen tárbıeniń tómendigi de sebep bolyp jatady. Bir ókinishtisi, buzaqylyq áreketine baratyndardyń kópshiligi ózderin kináli sanaǵysy kelmeıdi. Bul olqylyqty qoǵam bolyp joıýymyz tıis. Vandalızmniń aldyn alý úshin balaǵa kishkentaı kezinen qoǵamdyq múliktiń mańyzdy ekenin, ony qurmetteý qajettigin túsindirý kerek,- dep pikir bildirdi maman.
Aıta keteıik, jyl basynan beri qoǵamdyq orynda ózgeniń múlkin búldirgen 5 myńnan astam adam jaýapqa tartyldy. Tártip buzýshylyqtyń jıileýine baılanysty shilde aıynda prezıdent Qasym-Jomart Toqaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine adam saýdasyna, vandalızm kórinisine jáne bótenniń múlkin búldirýge qarsy is-qımyl máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańǵa qol qoıdy. Endi vandalızmge jol bergender 200 AEK kóleminde aıyppul tóleıdi nemese 160 saǵat qoǵamdyq jumysqa tartylady. Jazanyń taǵy bir túri – 50 táýlikke qamaýǵa alý.
Dıana Asan
«Adyrna» ulttyq portaly
