Astanadaǧy «Jastar» teatrynyŋ negızın qalauşy, rejisser, akter Däuren Serǧazin qazırgı teatr men körermen, ädebiet pen dramaturgiianyŋ mäselelerı jaiynda oi bölısedı.
- Sahnada teatrmen auyratyndar jūmys jasaidy deimız. Al teatrǧa qandai adamdar tūraqty körermen bolyp qalady dep aita alasyz?
- Özın-özı zerttegen, özınıŋ ışkı düniesıne üŋıle alatyn, öz janymen tüsınıse alatyn adam teatrǧa köp keledı dep oilaimyn. Öitkenı teatr adamǧa emosionaldyq sezım syilaidy. Sondai emosionaldyq sezımdı bastan ötkergendı jaqsy köretın, özın är türlı küige sala alatyn körermen teatrdan keregın taba alady.
- "Jastar" teatrynyŋ repertuaryndaǧy "Asauǧa tūsau", "Revizor" qoiylymdaryn körmegen qala, audan, öŋırler köp. Osyndai tanymal qoiylymdarǧa qazır äleumettık jelılerde sūranys öte joǧary. Halyqtyŋ osy sūranysyna sai qandai jauap bere alasyzdar?
- Qamtityn auqymy kinodaǧy siiaqty emes, teatrdyŋ şekarasy öte tar. Onyŋ qūndylyǧy da osy şyǧar. Negızı būl qoiylymdardy elımızdıŋ barlyq qalalarynda qoiyp şyqtyq deuge bolady. Bıraq bır ret qoiǧanda ony tek bes jüzdei körermen köredı. Teatr qoiylymyn ärbır audan-öŋırlerge aparuǧa mümkındık joq. Sebebı, teatr degen - ülken ūjym. Osy ūjymdaǧy 50-80 adamdy, qoiylymǧa kerektı sahna men dekorasiialardy ärbır öŋırge alyp baru mümkın emes. Osy qoiylymdardy şynymen qatty körgısı keletın körermen, ökınışke orai, astanamyzǧa arnaiy kelıp qana köre alady.
- Jaqynda VI Group qūrylys kompaniiasy "Jastar" teatryna jaŋa ǧimarat salyp beru ısın öz jauapkerşılıgıne alǧany turaly aqparat estıdım. Būl aqparat qanşalyqty ras?
- Ekı jaqtyŋ kelıssözı äzırge jürıp jatyr. Būl tek teatr men qūrylys kompaniiasynyŋ arasynda şeşıletın mäsele emes. Memleket pen äkımdıktıŋ aralasuymen ǧana jüzege asatyn ıs bolǧandyqtan, būl äzırge niet, arman ǧana bolyp tūr.
- Teatr rejisserı retınde jaqynda "Küieu bala" qoiylymyn ūsyndyŋyz. Būl qoiylym negızınen qazaq jıgıtterıne baǧyttalyp, "Elıŋdı, jerıŋdı, ūrpaǧyŋdy bılımdı bolu arqyly qorǧai alasyŋ, "bılım ızden, eŋbek et" dep tūrǧandai körındı. Rejisser retınde osy qoiylym arqyly qandai oidy jetkızgıŋız keldı?
- Būl qoiylymda talqylanatyn taqyryp, özektı mäseleler köp. Är körermen özı tüsıne alatyn taqyrypty, özıne jaqyn özektılıktı taŋdap alady. İä, rejisser retınde köbırek qazaq jıgıtterıne ündeu tastauǧa tyrystym. Bırınşıden, är qazaq qyzyna özımızdıŋ qaryndasymyz nemese äpkemız retınde qaramasaq, erteŋ talan-tarajǧa salynyp, qazaq namysyn qorǧaityn ūrpaq qalyptaspauy mümkın degen ündeu boldy. Qazaq jıgıtterıne ornyŋnan tūryp, alǧa qarai qozǧalyp, jan-jaǧyŋdy saralap, öz ūltyŋa jäne öz bolmysyŋa janaşyrlyqpen qarap, tek bügıngı kün üşın emes, bolaşaqtyŋ qamy üşın janpida ete bıluıŋ qajet degen ündeudı jetkızgım keldı.
- "Azattyq" portaly jürgızgen mynadai saualnamany kördım: "tūrmysqa şyqqan qazaq qyzynyŋ kelın retınde qandai mındetterı bar ekenın qoǧam bolyp jatqa bılemız, al üilengen qazaq jıgıtınıŋ küieu jıgıt retınde qandai mındetterı bar?" degen sūraqqa jıgıtterımızdıŋ 99 paiyzy "qaiyn jūrtyn syilauy kerek" degen jauapty qaitalai berıptı. Būl jauapty qazaq jıgıtterın tärbieleude ketken qatelıktıŋ körınısı retınde tanuǧa bola ma?
- Qaiyn jūrtqa öz otbasyŋdy baqytty etuden artyq qūrmet joq. Öz otbasyŋdy baqytty ete almai tūryp qaiyn jūrttyŋ aldynda jorǧalauyŋnyŋ eşqandai qūny bolmaidy. Şyn mänınde, är qazaq jıgıtınen tosynnan baryp emes, tübegeilı aqtaryp sūrasaŋ, olar basqaşa dūrys jauapty berer edı dep oilaimyn.
Al tärbienıŋ dūrys qalyptaspauyna ärtürlı närseler äser etedı. Tärbie balaǧa kışkentai kezınen berıluı tiıs, ülkeigenınde tärbieleu öte keş bolady. Ökınışke orai, bızdıŋ qoǧamda balanyŋ tärbiesın de, bılımın de mektepke ysyryp qoiatyn ata-analar köp. Mektepte balaǧa bılım berıledı, al negızgı tärbienı bala öz ata-anasynan alady. Balany meiırımdılıkke tärbieleu, oǧan ömırdıŋ qūndylyqtaryn tüsındıru, adami bolmysty tanytu - osynyŋ barlyǧyn ata-ana öz moinyna aluy qajet.
- Teatr rejisserı retınde köbırek şet eldık şyǧarmalardy taŋdaitynyŋyzdy baiqadym. Qazaq jazuşylary şet eldık jazuşylardan qandai ülgı alǧanyn qalar edıŋız?
- Bızdıŋ täuelsız el atanǧan kezeŋdegı ädebietımızdıŋ jazuşylaryn aitatyn bolsaq, Oralhan Bökei, Şerhan Mūrtazalardyŋ şyǧarmalary şet eldık jazuşylardyŋ şyǧarmalarynan kem emes. Dulat İsabekov, Iliias Esenberlinnyŋ şyǧarmalary älemdık sahnalarda qoiylyp ta jür.
Degenmen bızge qazırgı zamanǧy qazaq ädebietın jasaityn jazuşylar qajet. Ökınışke orai, qazır bızde käsıbi tūrǧyda jazatyn, öz şyǧarmasymen älemdık deŋgeide tärbie bere alatyn jazuşylarymyz joq. Jazǧanyn jıberetın jazuşylar bar, olardyŋ ışınde äser ete alatyny az. Al zamanaui dramaturgiia degen tıptı joq deuge bolatyn şyǧar. Bızdıŋ qazırgı zamandaǧy jazuşylarymyzǧa älemdık deŋgeide ösu men älemdık deŋgeide tärbie alu qajet.
Rejisser retınde men üşın şyǧarmada şyǧarmaşylyq tılmen aitqanda "aua" boluy jäne şyǧarmanyŋ tynysy tereŋ boluy tiıs. Bızdıŋ osy sūranysymyzǧa sai şyǧarmalar tabylmaǧandyqtan, şet eldıŋ şyǧarmalaryn oqyp, povesterdı pesaǧa ainaldyryp, ol pesalardy özımızdıŋ ūlttyq ruhaniiatymyzǧa laiyqtap şyǧaruǧa tyrysyp, jan-jaqty ızdenıste jūmys jasaimyz.
- Mysaly, jaqynda sahnalaǧan "Küieu bala" qoiylymyn avtor Jänıbek Älkenmen bırge özıŋız jazǧanyŋyz turaly estıgen edım...
- İä, būl pesa basynda 15 bettık şyǧarma boldy. Rejisser retınde maǧan osyndai obrazdardy qosu kerek, bır ǧana qyzdyŋ taǧdyryn emes, onymen bırge bükıl auyldyŋ tūrmysyn körsetu qajet degen sūranysymdy jetkızıp, avtormen bırge aqyldasyp, pesany 25 betke deiın ūzarttyq. Şyǧarmanyŋ soŋyndaǧy qorytyndylardy özım jazyp şyqtym.
- Qatelespesem, bır sūhbatyŋyzda kinossenarii jazu jūmysyn qolǧa ala bastaǧanyŋyzdy aityp edıŋız. Bolaşaqty jazuşy-ssenarist retınde tuyndylaryŋyz jaryqqa şyǧuyŋyz mümkın be?
- Äbden mümkın... Bızdıŋ köp uaqytymyzdy akterlyq jūmys alyp jatyr. Bolaşaqta drama janrynda film tüsırgım keledı, bıraq däl qazır būǧan daiynmyn dep aita almaimyn. Täjıribem mümkındık berıp, batylym jetse, sätı tüsken uaqytta oidaǧy jobalardy jüzege asyryp qalamyn.
- Al akter retınde byltyrǧy jyl sız üşın tabysty bolǧan siiaqty. Alǧaş ret tiketon saitynyŋ ūiymdastyruymen ötken saiysta "Eŋ üzdık kinoakter-2022" nominasiiasyn jeŋıp aldyŋyz. Däl osy jyly drama teatrda akterlyq önerdıŋ şyŋy sanalatyn Gamlet rölı repertuaryŋyzǧa qosyldy. Öz salaŋyzda jetken osyndai ekı jetıstıkten keiın akter retınde qandai sezımde boldyŋyz?
- Jalpy menıŋ şyǧarmaşylyq joldaǧy jetıstıkterım ülken dümpulermen emes, bır-bır baspaldaqpen köterılıp kele jatyr. Būl ekı jetıstıktı ülken quanyş demesek te, orta deŋgeidegı quanyştardyŋ bırı boldy. Ärine, internette otyrǧan halyqtyŋ dausymen "Eŋ üzdık kinoakter" nominasiiasy būiyrǧanynan keiın ol jerdegı halyqtyŋ yqylasy, qoldau-qoşemetı ülken quanyş syilady. Al "Gamlet" rölıne keler bolsaq, būl röldı älı öz qorjynymdaǧy röl dep aita almaimyn. Teatr sahnasynda köp qoiylmaǧandyqtan, būl röl älı damu üstınde. Men üşın Gamlet rölı özınıŋ sarasy men salasyna tüspegen, älı baǧynbaǧan beles bolyp tūr.
- Qazaqtyŋ aktery bolyp tumaǧanda basqa damyǧan qai eldıŋ, qandai ūlttyŋ aktery bolar edıŋız?
- Özımnıŋ bolmysyma, tırlıgım men tırşılıgıme qazaqtyŋ bolmysy laiyqty kelıp tūr. Özımdı basqa jaqta jürıp būdan da biık belesterge jeter edım dep aita almaimyn. Sondyqtan, şükır, öz ortama sai kelgen siiaqtymyn.
Jūldyz Qadırova
