BŪŪ Bas hatşysy Antoniu Guterriştıŋ Almatyǧa sapary – Qazaqstannyŋ jahandyq qauıpsızdık pen tūraqty damu ısındegı ornyqty serıktes retındegı märtebesın taǧy bır aiqyndaǧan maŋyzdy oqiǧa boldy. Bügın bız QR Prezidentı janyndaǧy Qazaqstannyŋ strategiialyq zertteuler instituty Halyqaralyq qauıpsızdık bölımınıŋ sarapşysy Temırlan Äbuǧalimen äŋgımelesıp, osy sapardyŋ geosaiasi maŋyzyn, Almatyda aşylǧan jaŋa öŋırlık ortalyqtyŋ äleuetı men Qazaqstannyŋ UN80 bastamasyndaǧy rölın talqyladyq. Marhabat!
- Temırlan, BŪŪ Bas hatşysynyŋ Almatyǧa saparyn qalai baǧalaisyz? Būl sapardyŋ Qazaqstan üşın maŋyzy qandai?
- Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ (BŪŪ) Bas hatşysy Antoniu Guterriştıŋ ūiymnyŋ Bas Assambleiasynyŋ 80-sessiiasy qarsanyŋda Almatyǧa sapary Qazaqstannyŋ halyqaralyq arenada maŋyzdy deldal men serıktes retındegı märtebesın moiyndaityn diplomatiialyq belgı bolyp tabylady. Guterriş myrzanyŋ özı atap ötkendei, Qazaqstan Batys pen Şyǧysty, Soltüstık pen Oŋtüstıktı jalǧaityn diplomatiialyq köpır qyzmetın atqarady. BŪŪ müşesı bolǧan 32 jyl ışınde elımız köpjaqty diplomatiiany ılgerıletu, qarusyzdanu, terrorizmge qarsy küres jäne tūraqty damudy qoldau siiaqty BŪŪ-nyŋ ırgelı qūndylyqtaryna zor nazarbölgendıgın bırneşe ret däleldedı.
Sapardyŋ basty oqiǧasy Ortalyq Aziia men Auǧanstanǧa arnalǧan BŪŪ-nyŋ Tūraqty damu jönındegı öŋırlık ortalyǧyn Almatyda aşu turaly host-kelısımşartqa qol qoiu boldy. Būl Ortalyq Aziia men BŪŪ arasyndaǧy ärıptestıktı tereŋdetudıŋ kezektı kezeŋı ǧana emes, sonymen qatar aimaqtyŋ jahandyq saiasattaǧy strategiialyq maŋyzdylyǧynyŋ artuynyŋ bırden-bır körsetkışı sanalady. Mūndai ortalyqtyŋ Almatyda ornalasuy – elımızdıŋ senımdı, tūraqty jäne syndarly halyqaralyq ärıptes retınde qabyldanatynyn bıldıredı.
Osylaişa, Bas hatşynyŋ sapary simvoldyq qadam ǧana emes, sonymen qatar Qazaqstannyŋ jauapty halyqaralyq oiynşyretındegı pozisiiasyn nyǧaitu jolyndaǧy naqty praktikalyq qadam bolyp tabylady. Būl elımızdıŋ ūlttyq basymdyqtaryn BŪŪ-nyŋ Tūraqty damu maqsattary siiaqty jahandyq kün tärtıbımen üilestıruge qabılettı ekendıgın körsetedı.
- Ortalyq Aziia men Auǧanstanǧa arnalǧan ornyqty damu maqsattary jönındegı öŋırlık ortalyqtyŋ aşyluy öŋırlık tūraqtylyq pen damu tūrǧysynan qandai naqty nätijelerge äkeluı mümkın?
- Tūraqty damu maqsattary (TDM) boiynşa öŋırlık ortalyq – būl, eŋ aldymen, dialog pen yntymaqtastyqtyinstitusionalizasiialau arqyly öŋırlık tūraqtylyqty nyǧaitatyn qūral. Ortalyq Aziiada älı de şeşımın tappaǧan qauıpsızdıkke qatysty bırqatar maŋyzdymäseleler bar: su resurstaryn basqaru, transşekaralyq problemalar, köşı-qon aǧyndary, sondai-aq radikaldanu men ekstremizm qaterı. Öŋırlık hab – beitarap ärı inkliuzivtı alaŋ, onda öŋır elderı, sonyŋ ışınde Auǧanstan da, eŋ kürdelı mäselelerdı teŋ därejede talqylauǧa mümkındık alady. Būl qaqtyǧystardyŋ aldyn aluǧa jäne özara senımdı nyǧaituǧa yqpal etedı.
Ortalyqtyŋ missiiasy tek qauıpsızdıkpen şektelmeidı. Ol öŋır elderınıŋ äleumettık-ekonomikalyq damuyna da airyqşa üles qosady. Adam kapitalynyŋ damuy, jasyl ekonomikaǧa köşu, klimat özgerısterıne beiımdelu, sapaly investisiialar tartu –osynyŋ barlyǧy ortalyq qyzmetınıŋ maŋyzdy baǧyttary. BŪŪ-men tıkelei özara ıs-qimyl bılım beru, densaulyq saqtau, genderlık teŋdık, sifrlyq jäne jasandy intellekt tehnologiialaryn damytu siiaqty salalarda halyqtyŋ ömır süru sapasyn arttyruǧa yqpal etedı.
Qazaqstan üşın mūndai bastamaǧa qatysu – būl tek öŋırlık tūraqtylyqqa qosqan üles qana emes, sonymen qatar onyŋ halyqaralyq prosesterdegı jauapty jäne syndarly ärıptes retındegı rölın rastau. Būdan bölek, Ortalyq Aziianyŋ TDM kün tärtıbıne belsendı aralasuy öŋırdıŋ halyqaralyq investorlar üşın tartymdylyǧyn arttyryp, tranzittık äleuettı damytu men jasyl tehnologiialardy engızu siiaqty strategiialyq baǧyttarda mümkındıkterın arttyrady.
- Auǧanstandaǧy geosaiasi jaǧdaidy eskersek, jaŋa öŋırlık ortalyq BŪŪ men Ortalyq Aziia elderınıŋ qauıpsızdık jäne gumanitarlyq saiasatynda qandai röl atqara alady?
- Auǧanstannyŋ öŋırlık bastamalarǧa qatysuy Ortalyq Aziia elderıne onyŋ de-fakto bilıgımen saiasi moiyndausyz-aq konstruktivtı yntymaqtastyq ornatuǧa mümkındık beredı. Būl Auǧanstandaǧy geosaiasi jäne klimattyq jaǧdaidyŋ kürdelenuı aiasynda erekşe maŋyzdy, sebebı eldegı jaǧdai qazırdıŋ özınde bükıl öŋırge äser etıp otyr.
Bügıngı taŋda saiasi oqşaulau men halyqaralyq sanksiialar elge gumanitarlyq kömektı jetkızudı aitarlyqtai qiyndatyp otyr. Būl tūrǧyda erekşe alaŋdauşylyq tudyratyn mysal – şielenısken su daǧdarysy eldıŋ äleumettık-ekonomikalyq damuyna eleulı kedergı keltırude. Keibır aimaqtarda balalar otbasylaryna kömektesu üşın, sonyŋ ışınde sirek ornalasqan su taratu punktterınen su tasu maqsatynda, oqudan bas tartuǧa mäjbür bolyp jatyr.
Auǧanstannyŋ basqa elderdenoqşaulanuy radikaldanudyŋ küşeiuı men tūraqsyzdyqtyŋ örşuıne qolaily jaǧdai tuǧyzady. Sondyqtan Auǧanstandy öŋırlık yntymaqtastyq tetıkterıne tartu asa maŋyzdy. Būl – tūraqty damudy qamtamasyz etu, qauıp-qaterlerdı azaitu jäne halyqaralyq deŋgeide beibıt ärı özara tiımdı ıs-qimyl üşın jaŋa mümkındıkter aşu jolyndaǧy maŋyzdy qadam.
- Prezident Toqaev atap ötken UN80 bastamasynyŋ mazmūny nede jäne Qazaqstan būl bastamaǧa qandai baǧytta üles qosa alady?
- UN80 bastamasy BŪŪ reformalauǧa baǧyttalǧan. Onyŋ maqsaty – ūiymnyŋ tiımdılıgı men ökıldık deŋgeiın arttyru. Būl eskırgen mandattardy qaita qaraudy, XXI ǧasyrdyŋ syn-tegeurınderıne den qoiu qabıletın küşeitudı, sondai-aq jahandyq Oŋtüstıktegı elderdıŋ, sonyŋ ışınde damuşy jäne orta derjavalardyŋ rölın keŋeitudı qamtidy.
Osy tūrǧyda Almatyda TDM boiynşa öŋırlık ortalyqtyŋ aşyluy – UN80qaǧidattarynyŋ naqty ıske asyryluynyŋ jarqyn mysaly. Öŋırlık habtyŋ qūryluyjahandyq basqaru jüiesın neǧūrlym ädılettı ärı inkliuzivtı etuge baǧyttalǧan, TDM kün tärtıbın Ortalyq Aziia men Auǧanstannyŋ bıregei jaǧdailary men qajettılıkterıne beiımdeitın qadam.
Mūndai täsıl BŪŪ-nyŋ öŋırlık qatysuyn küşeitıp qana qoimai, jergılıktı mäselelerdı tereŋırek tüsınuge mümkındık beredı, özara ıs-qimyl arnalarynyŋ sanyn arttyrady jäne tūraqty damuǧa qol jetkızu üderısın jedeldetedı. Sonymen qatar, būl öŋır elderınıŋ halyqaralyq instituttarmen ärıptestıgın nyǧaityp, olardyŋ jahandyq prosesterge neǧūrlym belsendı qatysuyna yqpal etedı.
- Antoniu Guterriş Qazaqstandy «beibıtşılık pen dialog simvoly» dep atady. Būl baǧa elımızdıŋ halyqaralyq arenadaǧy naqty qandai qadamdaryna negızdelgen dep oilaisyz?
- Qazaqstan halyqaralyq arenada beibıtşılık, tūraqtylyq jäne syndarly dialogty nyǧaitudy ünemı jaqtap keledı. Elımız būl qūndylyqtardy ılgerıletuge baǧyttalǧan naqty bastamalardyŋ bastamaşysy ärı belsendı qatysuşysy.
Eŋ maŋyzdy jetıstıkterdıŋ bırı – Keŋes Odaǧy ydyraǧannan keiın Qazaqstanǧa mūraǧa qalǧan qauqary boiynşa älemdegı törtınşı iadrolyq arsenaldan öz erkımen bas tartuy. Sodan berı elımız iadrolyq qarusyzdanu men taratpau ısınıŋ däiektı jaqtauşysy retınde tanylyp keledı. Osy baǧyttaǧy maŋyzdy qadamdardyŋ taǧy bırı –MAGATE-nıŋ Tömen baiytylǧan uran bankın Öskemende ornalastyruy boldy. Būl bastama jahandyq iadrolyq qauıpsızdık infraqūrylymyn damytuǧa eleulı üles qosty.
Qazaqstan sonymen qatar köpvektorly syrtqy saiasatty tabandylyqpen jüzege asyryp keledı. Bızdıŋ elımız Resei, Qytai, AQŞ, Europalyq Odaq elderı, Ündıstan, Türkiia, İran jäne basqa da negızgı halyqaralyq serıktestermen senımdı ärı özara qūrmetke negızdelgen qatynastar ornatqan. Mūndai teŋgerımdı diplomatiia Qazaqstanǧa halyqaralyq daǧdarystardy retteude deldal rölın atqaruǧa mümkındık berdı. Atap aitqanda, Astanada Siriiadaǧy beibıt prosestıŋ bırneşe raundy öttı, al Almatyda İrannyŋ iadrolyq baǧdarlamasyna qatysty ekı kelıssöz raundy ūiymdastyryldy.
Oǧan qosa, basynda aitqanymdai, Qazaqstan öŋırlık tūraqtylyqqa erekşe män beredı. Osy tūrǧyda elımızdıŋ Auǧanstanmen ornatqan pragmatikalyq qarym-qatynasynatap ötu kerek. Gumanitarlyq jäne bılım beru kömegın ūsyna otyryp, sondai-aq Auǧanstandy bükıl öŋır üşın maŋyzdy mäselelerdı talqylauǧa tartu arqyly Qazaqstan būl eldıŋ oqşaulanuyn jäne radikaldanuyn boldyrmauǧa üles qosuda. Mūndai ūstanym Ortalyq Aziiadaǧy qauıpsızdıktı nyǧaityp qana qoimai, sonymen qatar Qazaqstannyŋ beibıtsüigış ärı jauapty memleket retındegı halyqaralyq bedelın arttyra tüsude.
- Äŋgımeŋızge rahmet!
