بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريشتىڭ الماتىعا ساپارى – قازاقستاننىڭ جاھاندىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتى دامۋ ىسىندەگى ورنىقتى سەرىكتەس رەتىندەگى مارتەبەسىن تاعى ءبىر ايقىنداعان ماڭىزدى وقيعا بولدى. بۇگىن ءبىز قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك ءبولىمىنىڭ ساراپشىسى تەمىرلان ابۋعاليمەن اڭگىمەلەسىپ، وسى ساپاردىڭ گەوساياسي ماڭىزىن، الماتىدا اشىلعان جاڭا وڭىرلىك ورتالىقتىڭ الەۋەتى مەن قازاقستاننىڭ UN80 باستاماسىنداعى ءرولىن تالقىلادىق. مارحابات!
- تەمىرلان، بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ الماتىعا ساپارىن قالاي باعالايسىز؟ بۇل ساپاردىڭ قازاقستان ءۇشىن ماڭىزى قانداي؟
- بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ (بۇۇ) باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريشتىڭ ۇيىمنىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ 80-سەسسياسى قارسانىڭدا الماتىعا ساپارى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ارەنادا ماڭىزدى دەلدال مەن سەرىكتەس رەتىندەگى مارتەبەسىن مويىندايتىن ديپلوماتيالىق بەلگى بولىپ تابىلادى. گۋتەرريش مىرزانىڭ ءوزى اتاپ وتكەندەي، قازاقستان باتىس پەن شىعىستى، سولتۇستىك پەن وڭتۇستىكتى جالعايتىن ديپلوماتيالىق كوپىر قىزمەتىن اتقارادى. بۇۇ مۇشەسى بولعان 32 جىل ىشىندە ەلىمىز كوپجاقتى ديپلوماتيانى ىلگەرىلەتۋ، قارۋسىزدانۋ، تەرروريزمگە قارسى كۇرەس جانە تۇراقتى دامۋدى قولداۋ سياقتى بۇۇ-نىڭ ىرگەلى قۇندىلىقتارىنا زور نازاربولگەندىگىن بىرنەشە رەت دالەلدەدى.
ساپاردىڭ باستى وقيعاسى ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانعا ارنالعان بۇۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىعىن الماتىدا اشۋ تۋرالى حوست-كەلىسىمشارتقا قول قويۋ بولدى. بۇل ورتالىق ازيا مەن بۇۇ اراسىنداعى ارىپتەستىكتى تەرەڭدەتۋدىڭ كەزەكتى كەزەڭى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ايماقتىڭ جاھاندىق ساياساتتاعى ستراتەگيالىق ماڭىزدىلىعىنىڭ ارتۋىنىڭ بىردەن-ءبىر كورسەتكىشى سانالادى. مۇنداي ورتالىقتىڭ الماتىدا ورنالاسۋى – ەلىمىزدىڭ سەنىمدى، تۇراقتى جانە سىندارلى حالىقارالىق ارىپتەس رەتىندە قابىلداناتىنىن بىلدىرەدى.
وسىلايشا، باس حاتشىنىڭ ساپارى سيمۆولدىق قادام عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ جاۋاپتى حالىقارالىق ويىنشىرەتىندەگى پوزيتسياسىن نىعايتۋ جولىنداعى ناقتى پراكتيكالىق قادام بولىپ تابىلادى. بۇل ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق باسىمدىقتارىن بۇۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى سياقتى جاھاندىق كۇن تارتىبىمەن ۇيلەستىرۋگە قابىلەتتى ەكەندىگىن كورسەتەدى.
- ورتالىق ازيا مەن اۋعانستانعا ارنالعان ورنىقتى دامۋ ماقساتتارى جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىقتىڭ اشىلۋى وڭىرلىك تۇراقتىلىق پەن دامۋ تۇرعىسىنان قانداي ناقتى ناتيجەلەرگە اكەلۋى مۇمكىن؟
- تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى (تدم) بويىنشا وڭىرلىك ورتالىق – بۇل، ەڭ الدىمەن، ديالوگ پەن ىنتىماقتاستىقتىينستيتۋتسيوناليزاتسيالاۋ ارقىلى وڭىرلىك تۇراقتىلىقتى نىعايتاتىن قۇرال. ورتالىق ازيادا ءالى دە شەشىمىن تاپپاعان قاۋىپسىزدىككە قاتىستى بىرقاتار ماڭىزدىماسەلەلەر بار: سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ، ترانسشەكارالىق پروبلەمالار، كوشى-قون اعىندارى، سونداي-اق راديكالدانۋ مەن ەكسترەميزم قاتەرى. وڭىرلىك حاب – بەيتاراپ ءارى ينكليۋزيۆتى الاڭ، وندا ءوڭىر ەلدەرى، سونىڭ ىشىندە اۋعانستان دا، ەڭ كۇردەلى ماسەلەلەردى تەڭ دارەجەدە تالقىلاۋعا مۇمكىندىك الادى. بۇل قاقتىعىستاردىڭ الدىن الۋعا جانە ءوزارا سەنىمدى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى.
ورتالىقتىڭ ميسسياسى تەك قاۋىپسىزدىكپەن شەكتەلمەيدى. ول ءوڭىر ەلدەرىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا دا ايرىقشا ۇلەس قوسادى. ادام كاپيتالىنىڭ دامۋى، جاسىل ەكونوميكاعا كوشۋ، كليمات وزگەرىستەرىنە بەيىمدەلۋ، ساپالى ينۆەستيتسيالار تارتۋ –وسىنىڭ بارلىعى ورتالىق قىزمەتىنىڭ ماڭىزدى باعىتتارى. بۇۇ-مەن تىكەلەي ءوزارا ءىس-قيمىل ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، گەندەرلىك تەڭدىك، تسيفرلىق جانە جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن دامىتۋ سياقتى سالالاردا حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەدى.
قازاقستان ءۇشىن مۇنداي باستاماعا قاتىسۋ – بۇل تەك وڭىرلىك تۇراقتىلىققا قوسقان ۇلەس قانا ەمەس، سونىمەن قاتار ونىڭ حالىقارالىق پروتسەستەردەگى جاۋاپتى جانە سىندارلى ارىپتەس رەتىندەگى ءرولىن راستاۋ. بۇدان بولەك، ورتالىق ازيانىڭ تدم كۇن تارتىبىنە بەلسەندى ارالاسۋى ءوڭىردىڭ حالىقارالىق ينۆەستورلار ءۇشىن تارتىمدىلىعىن ارتتىرىپ، ترانزيتتىك الەۋەتتى دامىتۋ مەن جاسىل تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ سياقتى ستراتەگيالىق باعىتتاردا مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرادى.
- اۋعانستانداعى گەوساياسي جاعدايدى ەسكەرسەك، جاڭا وڭىرلىك ورتالىق بۇۇ مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىك جانە گۋمانيتارلىق ساياساتىندا قانداي ءرول اتقارا الادى؟
- اۋعانستاننىڭ وڭىرلىك باستامالارعا قاتىسۋى ورتالىق ازيا ەلدەرىنە ونىڭ دە-فاكتو بيلىگىمەن ساياسي مويىنداۋسىز-اق كونسترۋكتيۆتى ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل اۋعانستانداعى گەوساياسي جانە كليماتتىق جاعدايدىڭ كۇردەلەنۋى اياسىندا ەرەكشە ماڭىزدى، سەبەبى ەلدەگى جاعداي قازىردىڭ وزىندە بۇكىل وڭىرگە اسەر ەتىپ وتىر.
بۇگىنگى تاڭدا ساياسي وقشاۋلاۋ مەن حالىقارالىق سانكتسيالار ەلگە گۋمانيتارلىق كومەكتى جەتكىزۋدى ايتارلىقتاي قيىنداتىپ وتىر. بۇل تۇرعىدا ەرەكشە الاڭداۋشىلىق تۋدىراتىن مىسال – شيەلەنىسكەن سۋ داعدارىسى ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا ەلەۋلى كەدەرگى كەلتىرۋدە. كەيبىر ايماقتاردا بالالار وتباسىلارىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن، سونىڭ ىشىندە سيرەك ورنالاسقان سۋ تاراتۋ پۋنكتتەرىنەن سۋ تاسۋ ماقساتىندا، وقۋدان باس تارتۋعا ءماجبۇر بولىپ جاتىر.
اۋعانستاننىڭ باسقا ەلدەردەنوقشاۋلانۋى راديكالدانۋدىڭ كۇشەيۋى مەن تۇراقسىزدىقتىڭ ورشۋىنە قولايلى جاعداي تۋعىزادى. سوندىقتان اۋعانستاندى وڭىرلىك ىنتىماقتاستىق تەتىكتەرىنە تارتۋ اسا ماڭىزدى. بۇل – تۇراقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ، قاۋىپ-قاتەرلەردى ازايتۋ جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە بەيبىت ءارى ءوزارا ءتيىمدى ءىس-قيمىل ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر اشۋ جولىنداعى ماڭىزدى قادام.
- پرەزيدەنت توقاەۆ اتاپ وتكەن UN80 باستاماسىنىڭ مازمۇنى نەدە جانە قازاقستان بۇل باستاماعا قانداي باعىتتا ۇلەس قوسا الادى؟
- UN80 باستاماسى بۇۇ رەفورمالاۋعا باعىتتالعان. ونىڭ ماقساتى – ۇيىمنىڭ تيىمدىلىگى مەن وكىلدىك دەڭگەيىن ارتتىرۋ. بۇل ەسكىرگەن مانداتتاردى قايتا قاراۋدى، XXI عاسىردىڭ سىن-تەگەۋرىندەرىنە دەن قويۋ قابىلەتىن كۇشەيتۋدى، سونداي-اق جاھاندىق وڭتۇستىكتەگى ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە دامۋشى جانە ورتا دەرجاۆالاردىڭ ءرولىن كەڭەيتۋدى قامتيدى.
وسى تۇرعىدا الماتىدا تدم بويىنشا وڭىرلىك ورتالىقتىڭ اشىلۋى – UN80قاعيداتتارىنىڭ ناقتى ىسكە اسىرىلۋىنىڭ جارقىن مىسالى. وڭىرلىك حابتىڭ قۇرىلۋىجاھاندىق باسقارۋ جۇيەسىن نەعۇرلىم ادىلەتتى ءارى ينكليۋزيۆتى ەتۋگە باعىتتالعان، تدم كۇن ءتارتىبىن ورتالىق ازيا مەن اۋعانستاننىڭ بىرەگەي جاعدايلارى مەن قاجەتتىلىكتەرىنە بەيىمدەيتىن قادام.
مۇنداي ءتاسىل بۇۇ-نىڭ وڭىرلىك قاتىسۋىن كۇشەيتىپ قانا قويماي، جەرگىلىكتى ماسەلەلەردى تەرەڭىرەك تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، ءوزارا ءىس-قيمىل ارنالارىنىڭ سانىن ارتتىرادى جانە تۇراقتى دامۋعا قول جەتكىزۋ ۇدەرىسىن جەدەلدەتەدى. سونىمەن قاتار، بۇل ءوڭىر ەلدەرىنىڭ حالىقارالىق ينستيتۋتتارمەن ارىپتەستىگىن نىعايتىپ، ولاردىڭ جاھاندىق پروتسەستەرگە نەعۇرلىم بەلسەندى قاتىسۋىنا ىقپال ەتەدى.
- انتونيۋ گۋتەرريش قازاقستاندى «بەيبىتشىلىك پەن ديالوگ سيمۆولى» دەپ اتادى. بۇل باعا ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ناقتى قانداي قادامدارىنا نەگىزدەلگەن دەپ ويلايسىز؟
- قازاقستان حالىقارالىق ارەنادا بەيبىتشىلىك، تۇراقتىلىق جانە سىندارلى ديالوگتى نىعايتۋدى ۇنەمى جاقتاپ كەلەدى. ەلىمىز بۇل قۇندىلىقتاردى ىلگەرىلەتۋگە باعىتتالعان ناقتى باستامالاردىڭ باستاماشىسى ءارى بەلسەندى قاتىسۋشىسى.
ەڭ ماڭىزدى جەتىستىكتەردىڭ ءبىرى – كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن قازاقستانعا مۇراعا قالعان قاۋقارى بويىنشا الەمدەگى ءتورتىنشى يادرولىق ارسەنالدان ءوز ەركىمەن باس تارتۋى. سودان بەرى ەلىمىز يادرولىق قارۋسىزدانۋ مەن تاراتپاۋ ءىسىنىڭ دايەكتى جاقتاۋشىسى رەتىندە تانىلىپ كەلەدى. وسى باعىتتاعى ماڭىزدى قادامداردىڭ تاعى ءبىرى –ماگاتە-ءنىڭ تومەن بايىتىلعان ۋران بانكىن وسكەمەندە ورنالاستىرۋى بولدى. بۇل باستاما جاھاندىق يادرولىق قاۋىپسىزدىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا ەلەۋلى ۇلەس قوستى.
قازاقستان سونىمەن قاتار كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتتى تاباندىلىقپەن جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز رەسەي، قىتاي، اقش، ەۋروپالىق وداق ەلدەرى، ءۇندىستان، تۇركيا، يران جانە باسقا دا نەگىزگى حالىقارالىق سەرىكتەستەرمەن سەنىمدى ءارى ءوزارا قۇرمەتكە نەگىزدەلگەن قاتىناستار ورناتقان. مۇنداي تەڭگەرىمدى ديپلوماتيا قازاقستانعا حالىقارالىق داعدارىستاردى رەتتەۋدە دەلدال ءرولىن اتقارۋعا مۇمكىندىك بەردى. اتاپ ايتقاندا، استانادا سيرياداعى بەيبىت پروتسەستىڭ بىرنەشە راۋندى ءوتتى، ال الماتىدا يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىنا قاتىستى ەكى كەلىسسوز راۋندى ۇيىمداستىرىلدى.
وعان قوسا، باسىندا ايتقانىمداي، قازاقستان وڭىرلىك تۇراقتىلىققا ەرەكشە ءمان بەرەدى. وسى تۇرعىدا ەلىمىزدىڭ اۋعانستانمەن ورناتقان پراگماتيكالىق قارىم-قاتىناسىناتاپ ءوتۋ كەرەك. گۋمانيتارلىق جانە ءبىلىم بەرۋ كومەگىن ۇسىنا وتىرىپ، سونداي-اق اۋعانستاندى بۇكىل ءوڭىر ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا تارتۋ ارقىلى قازاقستان بۇل ەلدىڭ وقشاۋلانۋىن جانە راديكالدانۋىن بولدىرماۋعا ۇلەس قوسۋدا. مۇنداي ۇستانىم ورتالىق ازياداعى قاۋىپسىزدىكتى نىعايتىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ بەيبىتسۇيگىش ءارى جاۋاپتى مەملەكەت رەتىندەگى حالىقارالىق بەدەلىن ارتتىرا تۇسۋدە.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
