Jahandyq beibıtşılıktı saqtau jäne qaqtyǧystardy aldyn alu maqsatynda halyqaralyq deŋgeide köptegen bastamalar men strategiialar ıske asyrylyp keledı. Būl bastamalar türlı ūiymdar men elderdıŋ yntymaqtastyǧy arqyly jüzege asady. Olardyŋ basty maqsaty – älemnıŋ är tükpırındegı soǧystardy toqtatu, tūraqtylyq ornatu, gumanitarlyq kömek körsetu jäne adam qūqyqtaryn qorǧau.
Bırıkken Ūlttar Ūiymy (BŪŪ) – halyqaralyq beibıtşılıktı saqtau jolynda basty röl atqaratyn ūiym. BŪŪ-nyŋ Qauıpsızdık Keŋesı älemdık qaqtyǧystardy şeşu üşın bıtımgerşılık operasiialaryn ūiymdastyrady. Mysaly, 1990 jyldary BŪŪ-nyŋ İraktaǧy Kuveitke qarsy agressiiaǧa aralasuy, sol jyldaǧy BŪŪ-nyŋ Somalidaǧy qaqtyǧystarǧa aralasuy siiaqty missiialar köptegen elderge beibıtşılık ornatuǧa kömektestı.
BŪŪ-nyŋ bıtımgerşılık missiialary tek äskeri qaqtyǧystardy toqtatu ǧana emes, sondai-aq, soǧys zardaptaryn joiu, halyqqa gumanitarlyq kömek körsetu jäne äleumettık-ekonomikalyq qaita qūru jūmystaryn da qamtidy. Mysaly, 2003 jyly İraktaǧy soǧystan keiın BŪŪ-nyŋ gumanitarlyq kömek körsetu operasiialary kezınde 25 million adamǧa medisinalyq kömek körsetıldı, 5 millionnan astam adam azyq-tülıkpen qamtamasyz etıldı.
Jahandyq kelısımder men diplomatiia
Köpjaqty diplomatiia men halyqaralyq kelısımder de beibıtşılıktı qamtamasyz etu jolynda maŋyzdy qūral bolyp keledı. Mysaly, 2015 jyly Parijde ötken klimattyq sammitte älem elderı 2030 jylǧa deiın jahandyq temperaturanyŋ köterıluın 1,5°C deŋgeiınde ūstap tūru turaly kelısımge keldı. Būl kelısım klimattyq özgerısterdı boldyrmau arqyly älemdegı äleumettık jäne saiasi tūraqtylyqty saqtauǧa baǧyttalǧan maŋyzdy qadam boldy.
Taǧy bır maŋyzdy mysal – 2015 jylǧy İranmen jasalǧan Iаdrolyq kelısım (JCPOA). Būl kelısım älemdık derjavalar men İran arasyndaǧy kelıssözder nätijesınde İrannyŋ iadrolyq baǧdarlamasyn baqylauǧa alu jäne halyqaralyq sanksiialardy jeŋıldetu maqsatynda jasaldy. Kelısım älemdegı iadrolyq qauıpsızdık mäselesın retteudıŋ maŋyzdy ülgısı bolyp sanalady.
Bıtımgerşılık missiialarynyŋ äserı
Bıtımgerşılık missiialary köptegen aimaqtardaǧy qaqtyǧystardy toqtatyp, qoǧamdy qalypqa keltıruge kömektestı. 1992 jyly BŪŪ Serra-Leonedegı qaqtyǧysqa bıtımgerşılık missiiasyn jıberdı. Operasiia nätijesınde eldegı tūraqtylyq ornap, 10 jylǧa sozylǧan azamattyq soǧys toqtatyldy. Serra-Leone qazırgı taŋda aimaqtaǧy eŋ tūraqty elderdıŋ bırı bolyp sanalady.
Afrikadaǧy taǧy bır mysal – 2004 jyly Liberiiadaǧy soǧysty toqtatu maqsatynda BŪŪ äskeri küşterın jıberu. Liberiianyŋ azamattyq soǧysy 14 jyl boiy jalǧasyp, 250 myŋ adamnyŋ ömırın qidy. BŪŪ-nyŋ bıtımgerşılık operasiiasy Liberiianyŋ qaita qalypqa keluıne mümkındık berdı jäne 2006 jyly Elen Djonson Serjiffıŋ Liberiia prezidentı bolyp sailanuy osy eldıŋ beibıtşılıkke jetuınıŋ simvoly boldy.
Beibıtşılıkke arnalǧan halyqaralyq ūiymdar
Jahandyq beibıtşılıktı saqtau baǧytynda jūmys ısteitın köptegen basqa ūiymdar da bar. Mysaly, Halyqaralyq Qyzyl Krest Komitetı (HQKK) äskeri qaqtyǧystar men tabiǧi apattar kezınde gumanitarlyq kömek körsetumen ainalysady. HQKK-nyŋ köptegen missiialarynyŋ ışınde Siriiadaǧy azamattyq soǧys kezınde 10 millionnan astam adamnyŋ kömekke mūqtaj ekenın eskere otyryp, medisinalyq kömek körsetu men azyq-tülık jetkızu maŋyzdy röl atqardy.
Taǧy bır mysal retınde Europadaǧy Qauıpsızdık jäne Yntymaqtastyq Ūiymyn (EQYŪ) atauǧa bolady. EQYŪ 1975 jyly qūryldy jäne onyŋ basty maqsaty – Europadaǧy beibıtşılık pen tūraqtylyqty saqtau. 2014 jyly Ukrainada bolǧan daǧdarys kezınde EQYŪ beibıtşılık saqtau missiialaryn jürgızıp, qaqtyǧystardy toqtatu üşın bırqatar diplomatiialyq bastamalar ūsyndy.
Jahandyq jäne bıtımgerşılık bastamalar halyqaralyq qauymdastyqtyŋ beibıtşılık pen tūraqtylyqty saqtau jolyndaǧy eŋ maŋyzdy qūraly. Bırıkken Ūlttar Ūiymy, halyqaralyq kelısımder men bıtımgerşılık missiialarynyŋ nätijesınde älemnıŋ türlı aimaqtaryndaǧy qaqtyǧystardy toqtatuǧa jäne halyqtardy qaita qalpyna keltıruge mümkındık tudy. Alaida, osy bastamalar tolyqtai nätijelı bolu üşın elder men halyqaralyq ūiymdar arasyndaǧy yntymaqtastyqty odan ärı damytu jäne beibıtşılıktı saqtau üşın jaŋa mehanizmder engızu qajet.
