اكادەميك ە.ا. بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىندە «جاس الاش» عىلىمي-زەرتتەۋ كلۋبى قاتارىنا ءبىرىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرىنىڭ انت قابىلداۋ ءراسىمى جانە «الاش اپتالىعىن» قورىتىندىلاۋعا وراي مەرەكەلىك كەش ءوتتى، دەپ حابارلايدى "ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
ءىس-شارانى فاكۋلتەت دەكانى جامبىل جۇمابەك اشىپ، تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندەگى تاريح فاكۋلتەتىنىڭ دامۋىن ايتىپ، ۇلىق مەرەكەگە وراي ستۋدەنتتەر مەن ۇستازداردى ماراپاتتادى.
- تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋدە ءبىز كوپ نارسەنى باستان كەشىرگەن حالىقپىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ، ءبىزدىڭ فاكۋلتەتتە بىرقاتار ىرگەلى تاريحشى عالىمدار ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ كوپ ۇستازىمىز وسى 30-جىلدىقتى كورە الماي كەتتى... كەيبىرەۋلەرى وسى جاقىن ارادا قايتىس بولدى... ءبىز وتكەن جىلى وسى ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ رەكتورى نۇرلان دۋلاتبەكوۆتىڭ باستاماسىمەن «قالدىرعان ءىزىن ماڭگىلىك» دەگەن ۇلكەن ەستەلىك كىتابىن شىعاردىق. وسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ىرگەسىن قالاپ، كوركەيۋىنە ءوز ۇلەستەرىن قوسقان 200-دەن استام ەسىمدەر وسى كىتابقا ەنگىزىلگەن بولاتىن. ۇلى تۇلعالاردىڭ ەسىمى جۇرەگىمىزدە ماڭگىلىك قالادى، ەشقاشان ۇمىتىلمايدى. ەستەلىك كەشتەر وتكىزىپ تۇرامىز. وسىنداي كىشكەنتاي عانا ەستەلىكتەردەن ءبىزدىڭ فاكۋلتەتتىڭ تاريحىن كورۋگە بولادى. ءبىزدىڭ تاريح فاكۋلتەتىنىڭ عالىمدارى سوڭعى 30-جىلدا الەم تانىعان تاريحشىلارعا اينالدى. قازىرگى ىرگەلى عالىمداردىڭ ۇلكەن عىلىمي باسىلىمدارداعى جاريالانىمدارى شەتەلدىك عالىمدار تاراپىنان مويىندالىپ، ۇلكەن باعا بەرىلدى. «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدا ارحەولوگيا سالاسىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدىك. ءبىر عانا مىسال، سوناۋ جاپونيانىڭ عالىمى، پروفەسسور مۋراكامي وسى قازاق دالاسىن ىزدەپ كەلىپ، كەنت تاۋلارىندا ستۋدەنتتەرمەن بىرگە ارحەولوگيالىق عىلىمي زەرتتەۋلەرگە قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرۋىنىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر سىردى اڭعارتادى. سونىمەن ءبىزدىڭ فاكۋلتەتىمىز قازىر تاريحي ءبىر وزگەرىسكە ەندى. ءدال وسى عيماراتتا 1972 جىلى، ءدال وسى ساحنادا ءبىزدىڭ ەۆنەي ارىستانۇلى بوكەتوۆ ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ العاشقى تۇساۋىن كەسكەن بولاتىن. مىنە، ءبىز سول تاريحي زالدا، تاريحي ورىندا وتىرمىز. ونى دا ۇمىتپاعانىمىز ابزال، - دەپ فاكۋلتەت تاريحىنا قاتىستى قىزىقتى مالىمەتتەرىمەن قوسا ەستەن كەتپەس ەستەلىكتەرىمەن ءبولىستى.
«تۇلعاتانۋ» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ت.ع.ك.، دوتسەنت نۇرساحان بەيسەنبەكوۆا بولسا، اق وردا دەگەن ءسوزدى ايتۋعا باتىلى بارماي جۇرگەن قازاق بۇگىن اق ورداسىن سالدىرىپ، قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ سيمۆولىن كورسەتكەندىگىن اتاپ ءوتتى.
- اتا-بابامىزدان مۇرا بولىپ قالعان ىنتىماق پەن بىرلىكتى تاسقا جازعان كۇلتەگىننىڭ تاسى ەلىمىزگە ورالدى. وندا نە دەپ ايتىلىپ ەدى؟ "اۋىزبىرلىكتىڭ جوقتىعىنان بەك ۇلدارىن قۇل بولدى، پاك قىزدارىن كۇن بولدى"... مىنە، سول اۋىزبىرشىلىككە شاقىرعان 30-جىلدىقتىڭ دا مەرەكەسى كەلىپ جەتتى. كەشەگى قاراقشىلاردىڭ قانجىعاسىندا كەتكەن حاندارىمىزدىڭ باسى ەلگە ورالدى. وتارشىلداردىڭ اياعىندا تاپتالعان شاڭىراعىمىز بۇگىن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ سيمۆولى رەتىندە اسپانعا كوتەرىلدى! كوك بايراعىمىز اسپاندا جەلبىرەپ تۇر. كەشەگى اتا-بابامىز الاش ارىستارىنىڭ سۇيەگى قايدا قالعانىن بىلمەي جۇرگەن قازاققا ولاردىڭ اتىنا كۇمبەزدەر ورناتىپ، سوعان زيارات ەتۋگە مۇمكىندىك الدىق. ءاليحان بوكەيحان اۋدانىنا قول جەتكىزۋىمىزدىڭ ءوزى كەشەگى احمەت بايتۇرسىنۇلى ايتقانداي "وردالى جەردە ورنىمىزدى، ولجالى جەردە ولجامىزدى، ۇلەستى جەردە ۇلەستى جەرىمىزدى الدىرعان" دەگەنىمەن دالمە-ءدال كەلىپ وتىر. تاۋەلسىزدىك قادىرىن بىلەتىن جاس ۇرپاق كەلدى! ءبىزدىڭ زامانداستار، ءبىزدىڭ ۇرپاق سىزدەرگە ەلدىكتىڭ جەتى تۇعىرىن امانات ەتىپ تاپسىردى. ەندى وسى اماناتقا قيانات جاساماي، ارى قاراي كەلەسى 40-جىلدىقتا، 50-جىلدىقتا، 60-جىلدىقتا سىزدەر وسى تاۋەلسىزدىكتى جەتكىزىڭىزدەر!، - دەپ جاستارعا ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا شاقىردى.
شارا بارىسىندا ارنايى الاش اپتالىعىنا شاقىرىلعان ءداستۇرلى ءانشى مەرۋەش باشاي «شاڭىراق» تەرمەسىن ورىنداپ، كوپتى ءتانتى ەتتى. سونداي-اق جاس ستۋدەنتتەردىڭ ورىنداۋىندا «جەلتوقسان ىزعارى» تاقىرىبىندا ساحنالىق قويىلىم كورسەتىلىپ، جيىلعان قاۋىمدى رازى قىلدى.
ودان ءارى قاراي «جاس الاش» عىلىمي-زەرتتەۋ كلۋبى قاتارىنا ءبىرىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرىنەن انت قابىلداۋ ءراسىمى ءوتتى.
ەڭ باستى تاريحي جاڭالىق، 25 جىلدان استام ۋاقىت «جاس الاش» عىلىمي-زەرتتەۋ كلۋبىنا جەتەكشىلىك ەتكەن نۇرساحان احمەتقىزى كلۋبتىڭ جەتەكشىلىگىن جاستارعا تابىستاعىسى كەلەتىنىن ايتتى.
- كەيىنگى كەلە جاتقان بۋىنعا ساباقتاستىق بولسىن دەپ، دارىندى تاريحشى، جاس الاشتانۋشى عالىم ادىلەت جاعىپارعا كلۋب جۇمىسىن جۇرگىزۋدى سەنىم ارتىپ، تاپسىردىق. بۇدان بىلاي اي سايىن ءوتىپ تۇراتىن ءتۇرلى وتىرىستاردىڭ تىزگىنىن ادىلەت جاعىپارعا بەرسەك دەيمىز»، - دەپ كلۋب جەتەكشىلىگىن رەسمي تۇردە ادىلەت جاعىپارعا تابىستادى.
كلۋب جەتەكشىلىگىن قولعا العان ادىلەت جاعىپار الداعى ۋاقىتتا جاستارمەن بىرلەسىپ جۇمىس جاسايتىندىعىنا قۋانىپ، اعا بۋىن ۇستازداردىڭ سەنىمىنەن شىعۋعا بارىنشا تىرىساتىنىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار ءسوز سوڭىندا تاريح اپتالىعى بارىسىندا الاش بويىنشا مالىمەتتەر مەن وزەكتى تاقىرىپتاردى قوزعاعان دارىسكەر عالىمدارعا، تىڭدارمان قاتىسۋشىلارعا، ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىمەن كومەكتەسكەن ارىپتەستەرگە ءوز ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
- تاريح فاكۋلتەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 5-13 جەلتوقسان كۇندەرى ارالىعىندا الاش اپتالىعى وتكەن بولاتىن. بۇل الاش اپتالىعىنىڭ تاريحي سيمۆوليكالىق ءمانى بار. ەكىنشى جالپىقازاق سەزى — 1917 جىلى 5-13 جەلتوقسان ارالىعىندا ورىنبوردا الاش اۆتونومياسى، ەڭ باستىسى الاش وردا ۇكىمەتى قۇرىلعان بولاتىن. 5-نەن باستاپ "تاريح اپتالىعىنىڭ" اشىلۋىن جاتاقحانا ستۋدەنتتەرىنەن باستادىق. 6-سىنان باستاپ، تاريحي تانىمدىق كەش وتكىزدىك. ول جەردە سول كەزەڭدەگى تاريحي ساباقتاستىقتى كورسەتكىمىز كەلىپ، وسى كەزەڭدەگى جاستاردىڭ استىرتىن، ساياسي ۇيىمدارىندا بولعان كامىل جۇنىستەگى جانە جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقان اباي ابدراحمانوۆ سىندى اعالارىمىزدى شاقىرىپ، ستۋدەنتتەرمەن كەزدەستىرگەن بولاتىنبىز. ودان ءارى قاراي ءبىزدىڭ دارىستەر تسيكلى باستالدى. ءدارىسىمىزدىڭ شىمىلدىعىن الاشتانۋدىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى مامبەت قويگەلدى اعامىز اشتى. سونىمەن قاتار بەلگىلى ءاليحانتانۋشى سۇلتانحان اققۇلۇلى، زاۋرەش عالىمجانقىزى، نۇرساحان احمەتقىزى جانە وسى كەزەڭدەردەگى ەركىن ەرلانۇلى، اباي مىرزاعالي سياقتى الاش تاقىرىبىن تەرەڭىنەن زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدار مەن جاس زەرتتەۋشىلەر ءدارىس وقىپ، 12-ءسى اياقتادىق. 13-جەلتوقسان وسى الاش اپتالىعىنىڭ جابىلۋ ءراسىمىن وتكىزدىك. سونداي-اق، 1995 جىلدان بەرى نۇرساحان احمەتقىزىنىڭ وسى كلۋب رەتىندە قۇرىلعان «جاس الاش» عىلىمي-زەرتتەۋ كلۋبى بار ەكەندىگىن ءبارىمىز بىلەمىز. وسى كلۋب 1995 جىلدان بەرى ءوز جۇمىسىن جوعارى دەڭگەيدە اتقارىپ كەلە جاتىر. بۇگىن سول كلۋبتىڭ جەتەكشىلىگىن بىزگە تاپسىردى. ەندى ارى قاراي، جوسپارعا ساي جۇمىستار اتقاراتىن بولامىز.
ء"بىزدىڭ ەڭ باستى ماقساتىمىز – وسى «جاس الاش» عىلىمي-زەرتتەۋ كلۋبىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە وسى الاش تۋراسىندا مول ماعلۇمات بەرىپ، ءار ءتۇرلى عىلىمي ماقالالار جازۋعا باۋلۋ، تاريحي-تانىمدىق كەشتەر ۇيىمداستىرىپ، ءار ءتۇرلى وسىنداي شارالاردى ۇيىمداستىرامىز با دەگەن جوسپارىمىز بار", - دەپ قورىتىندىلادى ءسوزىن جاس عالىم ادىلەت جاعىپار.
زارينا اشىربەك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
