جالپى حالىق سايلاعان پارلامەنت تە ەلدىڭ ءۇنىن جەتكىزەدى، قۇرىلتايدىڭ قاجەتى قانشا دەگەن ساۋال تۋى زاڭدى. بەلگىلى ءبىر سالادا ساراپشى دەڭگەيىنە كوتەرىلگەن تۇلعالاردىڭ بارلىعى بىردەي پارلامەنتكە بارۋدى كوزدەمەيدى.
پرەزيدەنت سونداي اق، مينيسترلەر مەن اكىمدەردى دە ۇنەمى قابىلدايدى، دەگەنمەن اكىمدەردىڭ ءوز شىندىعى بار. سودان بولار، پرەزيدەنت ەل ىشىندەگى جاعدايدى ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەلەرىنىڭ اۋزىنان ەستۋدى قۇپ كورەدى.
ۇلتتىق قۇرىلتاي – ەلدىڭ ءۇنىن پرەزيدەنتكە تىكەلەي جەتكىزەتىن جالعىز الاڭ. ەل ىشىندە جۇرگەن ازاماتتار وڭىردەگى ماسەلەلەردى مەملەكەت باسشىسىنا وزدەرى باياندايدى.
قۇرىلتايدا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر مىندەتتى تۇردە نازارعا الىنادى.
ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ەرەكشەلىگى وسىندا. اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا «ونەر، مادەنيەت، رۋحانيات» سەكتسياسىن ايدا بالاەۆا، ازاماتتىق قوعام سەكتسياسىن پرەزيدەنتتىڭ كومەكشىسى رۋسلان جەلدىباي جۇرگىزدى. «الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ايماقتىق دامۋ» سەكتسياسىن تامارا دۇيسەنوۆا، «ءبىلىم مەن عىلىم» سەكتسياسىن نۇربەك ساياسات جۇرگىزدى.
قاڭتار ايىندا استانادا قۇرىلتايدىڭ جۇمىس وتىرىسى وتكەن. مەن ۆيتسە-پرەمەر تامارا دۇيسەنوۆاعا 7 ۇسىنىس جاسادىم. اتىراۋدا تامارا قاسىمقىزى سول ۇسىنىستارىمىزعا جاۋاپ بەردى. بۇگىندە 17-20 جاستاعى بالالار 1 گرامم ەسىرتكى تاراتقانى ءۇشىن 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايرىلۋدا. ولاردى اپتاسىنا 200 مىڭ (شامامەن) تەڭگە قارجى تابۋ قىزىقتىرعان. بالانىڭ الدانعانى ەسەپكە الىنبايدى. ۇستالسا جازا قاتاڭ.
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا ەسىرتكى تاسىمالداعان «زاكلادچيك» 14 جاستاعى بالا جازاسىن وتەۋدە.
«زاكلادچيك» دەگەن – ءار جەرگە ەسىرتكى قالتاشاسىن جاسىرىپ، قويىپ كەتەتىندەر. ول ءۇشىن ولار اقشا الادى. بۇل ىسكە قىلمىسكەرلەر جاستاردى تارتادى. ەگەر ەسىرتكى گرامى كوپ بولسا، ۇيىمداسقان توپ ەكەنى دالەلدەنسە «زاكلادچيك» 20 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايرىلادى. سول سەبەپتى اتا-انالار بالاسىنىڭ نەمەن اينالىساتىنىن، قارجىنى قالاي تاباتىنىن باقىلاعان ءجون. سەبەبى جاس بالانى الداپ كوندىرۋ، مول قارجىمەن قىزىقتىرۋ وڭاي. زاكلادچيكتەر ۇستالعانىمەن، شورتاندار ادەتتە قۇتىلىپ كەتىپ جاتادى. بارلىق جاۋاپكەرشىلىك قىلمىس ۇستىندە ۇستالعان ادامعا جۇكتەلەدى.
ۇلتتىق قۇرىلتايدا تانىمال ادۆوكات ايمان ۋماروۆا وسى ماسەلەنى پرەزيدەنتكە باياندادى.
ايمان مۇراتقىزى كەزىندە تەرگەۋشى بولعان، بۇگىندە زورلىققا ۇشىراعان بالالار مەن ايەلدەردى قورعايتىن ادۆوكات. ول وسى ساناتتاعى 40-تان اسا ىسكە قورعاۋشى رەتىندە قاتىسقان . ونىڭ 12-ءسى ءوز قىزىن زورلاعان اكەلەرگە قاتىستى.
ادۆوكات پرەزيدەنت جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ قولداۋىمەن «One-Stop-Service» اتتى جوبانى جۇرگىزىپ وتىر. ول زورلىققا ۇشىراعان ايەلدەر مەن بالالارعا كومەك كورسەتەدى.
پرەزيدەنت ايمان مۇراتقىزىنىڭ ۇسىنىستارىن مۇقيات ءتۇرتىپ العانىن كوردىك. ءوز سوزىندە مەملەكەت باسشىسى بۇل ۇسىنىستارعا بىرنەشە رەت توقتالىپ، ۇكىمەتكە تاپسىرما بەردى.
ايگىلى تۇلعالار سىيلىعىن الۋدى ارماندايتىن الفرەد نوبەلدىڭ باۋىرى اتىراۋدا كەڭسە اشىپ، مۇناي كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان. دوسور اۋىلىندا نوبەل 1911 جىلى تۇرعان ءۇي ءالى كۇنگە ادامدار تۇرۋعا جارامدى.
ايگىلى الفرەد نوبەل كوز جۇماردا ءوزى تاپقان پايدانىڭ ءبىر بولىگىن عىلىمعا جۇمساۋدى وسيەت ەتەدى. وعان شۆەد كورولدىگى قارسى بولعانىنا قاراماستان، الفرەدتىڭ نەمەرە ءىنىسى ەممانۋيل وسيەتتى ورىنداپ، نوبەلدىڭ بارلىق قاراجاتىن قورعا اۋدارادى. وسىلايشا ايگىلى قور قاراجاتى جاساقتالعان. كەيىن ەممانۋيل نوبەلدەر قۇرعان كومپانياعا باسشى بولادى. سول ەممانۋيل 1911 جىلى گۋرەۆ قالاسىندا «اعايىندى نوبەلدەر» كەڭسەسىن اشىپ، «ەمبى» اكتسيونەرلىك قوعامىن قۇرادى.
نوبەلدەردىڭ قازاقستان مۇنايىنا زاڭدى كەلگەن كۇنى – 12.05.1912. اعايىندى نوبەلدار بۇل وڭىردەگى مۇنايدىڭ 37-39% ءوندىرىپ تۇرعان، 42 سكۆاجيناسى بولعان. ياعني ادامزاتتىڭ يگىلىگىنە جۇمسالىپ جاتقان نوبەل سىيلىعىندا قازاق مۇنايىنان دا تۇسكەن ۇلەس بار! ۇلتتىق قۇرىلتايدا تاريحي ورىندارعا بارىپ، عالىمدارمەن، مۇنايشىلارمەن كەزدەستىك. اتىراۋدا اعايىندى ءۇش نوبەلدىڭ ءومىر سۇرگەنىن ەستىدىك.
1911 جىلى نوبەل تۇرعان ءۇي ءالى كۇنگە تۇرۋعا جارامدى، جەكە ادامنىڭ يەلىگىندە. مادەني مۇرا رەتىندە قورعاۋعا الىنباعان. بۇل ەلدىمەكەندە وتكەن عاسىردا سالىنعان جۇزدەن اسا ءۇي بار. بارلىعىندا ادامدار تۇرىپ جاتىر.
ەممانۋيل نوبەلدىڭ دوسوردا تۇرعان ءۇيىن تۋريستىك نىسانعا اينالدىرسا تاماشا بولار ەدى. نوبەلدىڭ قازىرگى ۇرپاقتارى مۇناي قازعان بابالارى تۇرعان ءۇيدىڭ ءالى كۇنگە امان ەكەندىگىن بىلمەيتىن دە بولار. ولارعا حابارلاسا وسى ءۇيدى جادىگەر رەتىندە قامقورلىققا الار ەدى.
ۇلتتىق قۇرىلتاي ءدال قازىر قاجەتتى، ءتيىمدى قۇرال. ەلدىڭ تامىرىن باسىپ، ءۇنى بولۋعا لايىقتى ۇسىنىستار ايتىلدى. قوعامنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوساتىن بولسا ۇلتتىق قۇرىلتاي ءوز فۋنكتسياسىن ءتيىمدى اتقارعانى دەپ بىلەمىن.
ۇلتتىق قۇرىلتايدا كوزدەلگەن مىندەتتەردى قاراعاندى وبلىسى اۋماعىندا تەتىكتەرى قارالىپ، جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى.
ءلاززات قوجاحمەتوۆا,
ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەسى
