ءاليحان بوكەيحان، ءالىمحان ەرمەكوۆ، جاقىپ اقباەۆ سىندى الاش ارىستارى دۇنيەگە كەلگەن قاراعاندى ءوڭىرى بۇگىندە يدەولوگيالىق بەتبۇرىسقا باتىل قادام جاساپ، تىڭ باستامالار مەن جوبالاردى قولعا الۋدا. وبلىس اكىمىنىڭ يدەولوگيا جونىندەگى ورىنباسارى ەربول شىمكەنتبايۇلى ارنايى Adyrna.kz پورتالىنىڭ تىلشىسىنە كەڭ كولەمدە سۇحبات بەرىپ، وزىنە جۇكتەلگەن نەگىزگى باعىتتار بويىنشا الداعى جوسپارلارىمەن ءبولىستى.
- ەربول شىمكەنتبايۇلى، قاراعاندى وبلىسى اكىمى ورىنباسارى قىزمەتىنە كەلگەنىڭىزگە جارتى جىلدان استى. قالىڭ كوپشىلىك قاراعاندى ءوڭىرى “جابىق ساياساتتى ۇستانادى، اشىقتىق پەن جاريالىلىق جوقتىڭ قاسى، بارلىق اقپاراتتان تىس قالىپ جاتامىز” دەپ وبلىستىق باق جۇيەسىنە تەرىس باعاسىن بەرىپ جاتادى... بۇل تۋرالى نە دەيسىز؟
- قاراعاندىعا كەلگەلى ءبىرىنشى كەزەكتە باق وكىلدەرىمەن تانىسىپ، ىشتە بولىپ جاتقان تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر تۋرالى حاباردار بولدىم. بارلىعىن اۋىزبىرشىلىككە شاقىرىپ، ورتاق كەلىسىمگە كەلۋلەرىن سۇرادىم... ولارمەن بولەك شىعىپ تا سۇحباتتاستىق، داستارحان باسىندا دا اڭگىمەلەستىك. باسشىلىق قۇرام مەن ىشكى ءتارتىپتى رەتكە كەلتىرۋدەمىز. جاقىندا «Saryarqa aqparat» مەدياحولدينگىنىڭ باسشىلىعىنا قالامى قارىمدى جۋرناليست قايرات ءابىلدانى ۇسىندىق. ارالارىنان لايىق كانديدات ىزدەپ ءجۇرىپ، حالىقتى ويلايتىن، كوكەيكەستى ماسەلەلەردى اشىق كوتەرىپ، ءسوزدىڭ قادىرىن بىلەتىن «جۇرەگى ۇلكەن ازامات» بولسىنشى دەدىك. ارينە، ءبىز ۇسىنعان كانديداتقا قارسىلىق بىلدىرگەندەر بولدى. دەسە دە سوڭعى شەشىم وزىمىزدەن بولىپ، جاڭا باسشى تاعايىندادىق. الداعى ۋاقىتتا اشىقتىق پەن جاريالىلىق جولعا قويىلىپ، وڭىردەگى باق بارىنشا حالىققا جاقىن بولادى دەگەن ءۇمىتىمىز زور.
“سىزدەردىڭ ءبىر-بىرلەرىڭىزگە قارسى كەلىپ، نارازىلىق بىلدىرۋلەرىڭىزدەن تەك گازەت ۇتىلادى. گازەتتىڭ ابىرويىنا نۇقسان كەلسە، ول بارلىق ارىپتەستەرىڭىزگە كەرى اسەرىن اكەلەدى. تاپتىرمايتىن ماماندار بولمايدى. سىزدەردى باقىلاپ وتىرعان ادامدار بار. ەگەر وسى قالىپتا قالا بەرسەڭىزدەر، ءبىز سىزدەرمەن قوشتاسامىز” دەپ اشىق ايتتىم. وزگەرىسكە بەت بۇرعان سياقتى.
سارىارقا اقپاراتپەن وسى باعىت بويىنشا ءتيىستى جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنا دا “اشىق جۇمىس ىستەڭدەر، ودان تەك پايدا تاباسىڭدار” دەپ ءوز ۇستانىمىمدى جەتكىزدىم. «ورتالىق قازاقستان» مەن «يندۋستريالنايا كاراگاندا» گازەتتەرىنىڭ ۇجىمىمەن تانىسىپ، جۇمىس بارىسىندا ولارعا:
ء“بىز سىزدەردىڭ گازەتتەرىڭىزدى كۇندەلىكتى وقىپ وتىرمىز. بىزگە ەشكىم ءمان بەرمەيدى دەپ ويلاماڭىزدار. كىم، كاي جۋرناليست نە جازعانىنا دەيىن ءبىلىپ وتىرمىز. بوساڭسىماي، ساراپتامالىق ماقالالارعا كوشىپ، حالىقتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەلەردى اشىق جازىڭىزدار” دەپ تالاپ قويدىم.
فورماتى دا، ساپاسى دا وزگەرىپ كەلە جاتىر. ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان “مىنا ماسەلەنى جازبا، اناۋ پروبلەمانى كوتەرمە، تىنىش وتىرىڭدار” دەگەن ەشقانداي شەكتەۋ، تسەنزۋرا جوق. جۇمىس ىستەپ، ناقتى ناتيجە كورسەتسە بولدى. ءبىزدىڭ قويار ءبىر عانا تالابىمىز – گازەت تيراجى كوتەرىلۋى كەرەك. تيراج كوتەرىلۋى ءۇشىن وقىرماندار گازەتتى وزدەرى ىزدەپ تاۋىپ، ءوز قالاۋلارى بويىنشا الۋى كەرەك. تازا ءوز ەڭبەكتەرىڭىزبەن گازەتتىڭ تيراجىن كوتەرىڭىزدەر. سونىمەن قاتار گازەتتىڭ ەلەكتروندى فورماتىن دا دامىتاسىزدار دەدىم. اقپاراتتىق سايت دەمەكشى، Life09-دى جاقىن ارادا اقپارات اگەنتتىگى رەتىندە بولەك اشامىز. وعان قاتىستى بولەك جوسپارلارىمىز بار. جاڭادان ادامداردى قويامىز. ساراپتامانىڭ دا، رەيتينگتىڭ دە جوق ەكەنى راس... بۇگىنگى اقپاراتتاندىرۋ زامانىندا SMM, ينتەرنەت رەسۋرس جاعىنا كوبىرەك ءمان بەرىلۋى كەرەك. دەگەنمەن جاڭادان تاعايىندالعان باسشىعا ءۇمىت ارتىپ وتىرمىز. جۇمىس ىستەسىن، ناتيجە كورسەتسىن. مۇمكىن سول جۇمىستىڭ ارقاسىندا سىزدەرگە ۇناپ كەتەر. جاستاردىڭ كوڭىلىنەن دە شىعادى دەگەن وي بار. قازىرگى باعىت-باعدارلارى جامان ەمەس سياقتى...
- وسىنداي قۇبىلىس قالىپتى ۇردىسكە اينالعالى قاشان… مىسالى، بىلتىر جەلتوقسان ايىندا وكتيابر اۋدانى ءاليحان بوكەيحان اۋدانى بولىپ رەسمي تۇردە وزگەرتىلگەن تۇستا حالىققا ارنالعان مەرەكەلىك جيىن جاسىرىن تۇردە ءوتىپ، وعان تەك “قاجەتتى ەليتا وكىلدەرى” شاقىرىلىپ ەدى... حالىق سىنى قاشان ەسكەرىلەدى؟
- حالىق سىنىنا تولىق قوسىلامىن. كەرەك ەمەس جەردە جابىلاتىنىمىز بار. دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولماي حالىققا كەرەك نارسەنى جاپپاي، ءبارىن اشىق كورسەتۋ كەرەك. كۇنى كەشە قاراعاندىداعى «جۇلدىزدار اللەياسىندا» كومپوزيتور سىدىق مۇحامەدجانوۆقا ەسكەرتكىش بەلگى اشقاندا دا ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىق. زالدىڭ ءتىپتى 50 پايىزى دا تولعان جوق. كونتسەرت تەگىن. 500 شاقىرۋ حات جىبەردىك دەيدى. ادەتتەگىدەي ەش جەرگە جازباعان، ەشكىمگە حابارلاماعان بولسا كەرەك.
ءار وتكىزىلەتىن شارا بولسىن، جاڭا وزگەرىستەر بولسىن بارلىعىن ءبىرىنشى كەزەكتە جەرگىلىكتى بۇقارا حالىققا جەتكىزۋىمىز ءتيىس. ءوزىڭىز ايتپاقشى، قاجەتتى ادامداردى عانا شاقىرىپ، تەك سولارعا عانا شاقىرۋ بيلەتتەرىن تاراتۋدى دوعارۋ كەرەك.
ارينە، بىردەن دامىپ كەتىپ استانا بولا الماسپىز. دەسە دە، ءبىزدىڭ وڭىردەگى يدەولوگياعا جاۋاپتى ماماندارعا، باق سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەرگە ءسال دە بولسىن پاتريوتتىق سەزىم جەتىسپەي جاتقانى وكىنىشتى. سىدىق مۇحامەدجانوۆتىڭ ءىس-شاراسىنداعىداي ادام كەلمەي قالىپ، ۇياتتى جاعدايعا تۇسپەۋىمىز ءۇشىن بۇل باعىت بويىنشا ءتيىستى جۇمىستار اتقارىلاتىن بولادى.
جابىق ساياساتتى بارىنشا اشامىز. بۇل جەردە جاسىراتىن تۇگى دە جوق قوي... قايتا كەرىسىنشە بارلىعىن حالىققا اشىپ تاستاپ، كۇندەلىكتى قوعامدىق اقپاراتتان قۇلاقدار ەتىپ، بارلىق جاڭالىقپەن ءبولىسىپ وتىرساق قايتا جاقسى ەمەس پە...
الدىمىزدا 25 قازان – رەسپۋبليكا كۇنى كەلە جاتىر. ونىڭ ەشقانداي قۇپيالىعى دا جوق. وسى مەرەكەگە وراي ۇلكەن ءىس-شارا ۇيىمداستىرعالى جاتىرمىز. ءىس-شارا 22-ءشى قازان كۇنى ساعات 15:30-دا س.سەيفۋللين اتىنداعى وبلىستىق-اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىندا وتەدى. مىندەتتى تۇردە كەلىپ، قاتىسىڭىزدار. ورىن بارىنە جەتەدى. حالىقپەن بىرگە بولىپ، جاقسى ءبىر كونتسەرت تاماشالايسىزدار.
- توقاەۆتىڭ قاراعاندى جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسۋىندە دە حالىق وكىلدەرىنىڭ ەمەس مەملەكەتكە جاقىندىعى بار ادامداردىڭ قامتىلعانىن بايقادىق. بۇل باعىت بويىنشا قانداي شارا قولدانۋ ويىڭىزدا بار؟
- اينالدىرعان 500 ورىندىق زال. بۇكىل سالانى قامتۋىمىز كەرەك بولدى. ادامداردى ءبولىپ-ءبولىپ شاقىردىق. ەندى مەن ءوزىم بارلىق قوعام بەلسەندىلەرىن، جۋرناليستەردى جەكە-جەكە تاني بەرمەيمىن عوي... ءوزىم قويعان تالاپ بويىنشا ءبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، باق، قوعامدىق كەڭەس، ونەركاسىپ، ارداگەرلەر، كەنشىلەر... وسى سالالار بويىنشا قوعامدا ورنى بار بەدەلدى مۇشەلەردى شاقىرىڭىزدار دەدىم. وسىلايشا نەگىزگى قۇرام جينالدى، سوسىن ولاردى ازايتۋىمىز كەرەك بولدى، ويتكەنى سىيماي كەتتى. توي بولعاننان كەيىن ءبىر جەرى قيسايىپ تۇرادى عوي دەيدى عوي قازاقتا. حالىق ىشىندە جۇرگەن ءبىراز زيالىلاردى ەلەمەي كالعانىمىزدا بولدى. ول جاعىن بايقادىم. ورىندى سىن. كەلەسى جولى مىندەتتى تۇردە ەسكەرەمىز. ءار ءتىزىمدى سۇرىپتاۋدان وتكىزىپ، قاداعالاپ وتىرامىز. قالالىق قوعامدىق كەڭەستە ورىن العان جاعدايلاردى دا ەستىدىم. وسىنداي ماسەلەلەردى اشىق ايتىپ، كوتەرگەن دۇرىس.
- وڭىردەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا قانداي باعا بەرەسىز؟ اۋدان، قالالارداعى ءبىلىم وردالارىن ارالاپ كوردىڭىز بە؟ قاراعاندىدا كەڭەس وداعى تۇسىنان قاراۋسىز قالىپ، سىرتى جۇدەپ تۇرعان مەكتەپتەر ءالى دە بار دەيدى… وسى ماسەلەلەر بويىنشا قانداي شارا قولدانار ەدىڭىز؟
- قاراعاندى وبلىسىنىڭ ءبىلىم سالاسىندا قانداي كەمشىلىكتەر بار؟ توقتالىپ وتەيىك. جالپى ماتەريالدىق تۇرعىدا قاراساق، مەكتەپتەرىمىز ابدەن توزعان. 1930-1940 جىلدارى سوعىلعان اپاتتىق مەكتەپتەر دە، كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتەتىن ءبىلىم وردالارى دا بارشىلىق. قاراعاندى قالاسىنىڭ وزىندە ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر بار. جەكە ءوز باسىم ارالاس مەكتەپتەرگە قارسىمىن. ولار دا جەتكىلىكتى. كوپشىلىكتى الاڭداتىپ وتىرعان مۇنداي ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىن جابۋ ماسەلەسىمەن شۇعىلدانۋدامىز. ودان قالسا كەيبىر شالعاي اۋىلداردا كەرىسىنشە بالالاردىڭ سانى ازايىپ جاتىر. بالا سانى جەتىسپەيتىن مەكتەپتەردە مۇعالىمدەردى بەكەرگە قيناپ ۇستاعانشا، مەكتەپتەردى جاۋىپ جاتىرمىز. ونداي جەرلەرگە دۇرىس مۇعالىم دە بارمايتىنىن ەسكەرە كەتكەن ءجون. ەندى بۇل ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋ جولى قانداي؟ مۇنداي شالعاي جەرلەرگە حالىق بارمايدى. ونداي اۋىلدارعا جول دا سالىنبايدى. سۋ دا تارتىلمايدى، مەكتەپ تە سوعىلمايدى. بىلۋىمشە 200 ۇيدەن كەم بولماۋ كەرەك دەگەن دە قاعيدا قابىلدانعان. ەندى نە ىستەيمىز؟ وسى ماسەلەنى شەشۋدە قولعا العان باستامالارىمىزدىڭ ءبىرى – بارلىق شالعاي اۋىلدارداعى بالالاردى بىرىكتىرىپ، ۇلكەندەۋ پوتەنتسيالى بار اۋىلدارعا جيناپ، وقىتۋ. سول اۋىلدارداعى مەكتەپتەردىڭ ساپاسىن كوتەرىپ، بارىنشا جاعداي جاساۋ. وسى باعىت بويىنشا نەگىزگى مىندەتتەر اتقارىلىپ جاتىر. اسىرەسە قىس مەزگىلى كەزىندە بالالارىمىز قينالىپ، مەكتەپكە جەتە الماي قالاتىن جاعدايلار كەزدەسەدى. سول ءۇشىن ءبىز نە ىستەدىك... بالالاردى قاۋىپسىز تاسىمالداۋ ماسەلەسىن شەشتىك.
شالعاي ايماقتاردا تۇراتىن وقۋشىلار مەكتەپتەرىنە امان-ەسەن جەتىپ، ساپالى ءبىلىم السىن دەگەن ماقساتتا اكىمنىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن 27 جاڭا، ساپالى اۆتوبۋس الدىرتتىق. قۇداي قالاسا اۋىل مەن اۋىل اراسىندا اۆتوبۋستار ەش كەدەرگىسىز قاتىنايتىن بولادى. «مۇعالىم جوق، بالا كەلمەيدى. بالا جوق، مۇعالىم بارمايدى» دەگەن كۇردەلى ماسەلە وسىلايشا ءوز شەشىمىن تابادى دەگەن نيەتتەمىز.
ءبىلىم سالاسىندا كادر تاپشى. مەكتەپتەردە ەكى-ءۇش پاننەن ساباق بەرىپ جۇرگەن مۇعالىمدەر دە جەتەرلىك. مىنە، وسىنداي پروبلەمالار بار. سونىڭ ءبارىن كىم شەشەدى؟ ءبىرىنشى شالعايداعى اۋىلداردا مەكتەپ سوعامىز با، جوق مىنا قاراعاندى قالاسىندا مەكتەپ سوعامىز با؟ مىنا جاقتى ىسىرىپ تاستاپ، اۋىلدى ايماقتاردا مەكتەپتەردى كوبەيتەمىز بە؟ «اربانى دا سىندىرماي، وگىزدى دە ولتىرمەي» دەمەكشى، وسىنىڭ بارىنە سالىستىرمالى تۇردە اناليز جاساپ، قولعا الۋدامىز. قۇر اشەيىن اڭگىمە ايتساق، ارينە مۇنداي ماسەلەلەر سول كۇيى شەشىلمەي، جىلدار بويى تۇرا بەرەدى. مۇنىڭ ءبارى قاراجاتتى تالاپ ەتەدى. بيۋدجەتتەن ءتيىستى قاراجات ءبولىپ، ونى ءتيىمدى جۇمساي ءبىلۋ – ساياسي مەنەدجەردىڭ باستى مىندەتى. ەل باسقارۋ - ونەردىڭ اتاسى… سونىمەن قاتار قاراعاندى وبلىسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىن كوپشىلىك ماقتايتىنىن اتاپ كەتكەن ءجون.
ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتى جوعارى دارەجەدە ەكەنى بۇرىننان بەلگىلى. ونىڭ باستى سەبەبى مىنادا جاتىر. كيەلى قاراعاندى وڭىرىنەن ءاليحان بوكەيحان باستاعان ءبىر توپ ۇلت زيالىلارى شىققان. كەڭەس وداعى تۇسىندا كوپتەگەن ۇستازدار وڭىردەگى جوو-نىڭ دامۋىنا ءوز ۇلەستەرىن قوسقان. ءبىزدىڭ قارا دومالاقتاردى ساپالى بىلىممەن سۋسىنداتىپ، تۇلەتىپ ۇشىرعان.
مادەنيەت سالاسى دا جولعا قويىلىپ، كلاسسيكالىق مۋزىكانىڭ دامۋىنا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزگەن ۇستازدار كوپ بولدى. تاتتىمبەت اتىنداعى قاراعاندى ونەر كوللەدجى مەن ەركەعالي راحماديەۆ اتىنداعى قاراعاندى سيمفونيالىق وركەسترىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحىن كەڭىنەن زەرتتەپ، كلاسسيكالىق تۋىندىلارىن سۇيسىنە تىڭدادىم. دەڭگەيلەرى وتە جوعارى. استانا مەن الماتىدان قالىسپايدى. قاراعاندىدا ءبىلىم بەرۋ سالاسى دا، مادەنيەت سالاسى دا جاقسى دامىعان. «تاريحي تۇلعانىڭ ءرولىن ەشكىم جوققا شىعارا المايدى» دەمەكشى، حيميا جانە مەتاللۋرگيا سالاسىنىڭ ىرگەلى عالىمى ەۆنەي ارىستانۇلى بوكەتوۆتىڭ تاريحتا الار ورنى ەرەكشە. قازاقستانداعى تاۋ-كەن عىلىمىن دامىتۋعا ۇلەسىن قوسقان اكادەميك ابىلقاس ساعىنوۆتىڭ دا وڭىرگە قوسقان ەڭبەگى وراسان زور. بۇگىندە ە.ا.بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتى، ابىلقاس ساعىنوۆ اتىنداعى قاراعاندى تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، قاراعاندى مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتى رەسپۋبليكامىزداعى ىرگەلى دە وزىق ءبىلىم وردالارىنا اينالىپ وتىر.
- قازاق ەلىنە ءاليحان بوكەيحان، ءالىمحان ەرمەكوۆ، جاقىپ اقباەۆ سىندى الاش ارىستارىن سىيلاعان قاراعاندى وبلىسىنىڭ بۇگىنگى ءجاي-كۇيى ءبارىمىزدى دە الاڭداتادى. الاش ارىستارى دەمەكشى، جىلدار بويى جابۋلى بولعان ءاليحان بوكەيحان قاقپاعىن قايتا اشۋعا تاباندىلىق تانىتىپ، ايانىپ جاتقان جوقسىز. ءوزىڭىزدىڭ قولداۋىڭىزبەن رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە ۇلتىمىزدىڭ ساناسىن ءدۇر سىلكىندىرگەن بىرقاتار اۋقىمدى تىڭ باستامالاردىڭ قولعا الىنۋى بولاشاقتا جاۋاپتى شەشىمدەر قابىلدانۋىنا ۇيىتقى بولارى ءسوزسىز. الدا تاعى قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟ بۇل شارالار جالعاسىن تابا ما؟
- مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومار توقاەۆ قاراعاندى جۇرتشىلىعىمەن كەزدەسۋىندە «تالاي تاريحي وقيعانىڭ كۋاسى بولعان شەجىرەلى ايماقتان قازاقتىڭ كوپتەگەن ءبىرتۋار تۇلعالارى شىققان. قاراعاندى ءوڭىرى – ءاليحان بوكەيحان، جاقىپ اقباەۆ، ءالىمحان ەرمەكوۆ سياقتى الاش ارىستارى دۇنيەگە كەلگەن قاسيەتتى جەر» دەپ اتاپ كەتكەندەي، قازاقتىڭ ءۇش بىردەي ارىسى قاراعاندى وبلىسى، اقتوعاي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلىپ، بۇگىنگى بەيبىت ءومىرىمىزدىڭ باستى سەبەپكەرلەرى اتاندى… كۇنى بۇگىنگە دەيىن وڭىرىمىزدە الاش تاقىرىبى بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرمەن جابىق بولعانى راس. باياعى جارتاس سول جارتاس بولىپ قالمايتىنىنا ۋادە بەرەمىن.
بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە وڭىرىمىزدە الاش ارىستارىن ۇلىقتاۋ ماقساتىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءىس-شارالار قولعا الىنىپ، عالامات وزگەرىستەر ورىن الىپ جاتىر.
ءبىر جىل بۇرىن حالىقتىڭ تالاپ-تىلەگى ەسكەرىلىپ، ءاليحان بوكەيحان اۋدانى اشىلدى. كۇللى قازاقتى قۋانتقان تاريحي كۇنگە وراي قاراعاندىدا ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى وبلىستىق-اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىندا قانات ءجۇنىسوۆتىڭ «ۇلتقا قىزمەت» اتتى تاريحي دراماسى ساحنالانىپ، حالىقتىڭ سانا-سەزiمi مەن رۋحىن بيiككە كوتەردى. وسىدان 5-6 بۇرىن وسى تاقىرىپتى اشىق ايتامىز دەپ ارمانداپ پا ەدىك؟ وسى قويىلىمنىڭ ارقاسىندا قانشاما ادام الاش تاريحىمەن جاقىن تانىسىپ، تىڭ دەرەكتەرگە قانىقتى.
بيىل وزدەرىڭىزدەي الاششىل جاستاردىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 30-31 مامىر الاش ارىستارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي قاراعاندى وبلىسىندا العاش رەت «ارقا ارىستارى» اتتى ەكى كۇندىك پرەسس-تۋر ءوتىپ، رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 40-قا جۋىق باق وكىلدەرى مەن بەلسەندى جاستار ءالىمحان ابەۋۇلىنىڭ زيراتىنا بارىپ، رۋحىنا تاعزىم ەتتى.
ءاليحان بوكەيحاننىڭ كىندىك قانى تامعان تۋعان جەرى اقتوعاي اۋدانىنا تابان تىرەپ، جەكەجال قىستاعىن ءوز كوزدەرىمەن كورىپ، ۇلت كوسەمىنىڭ اتا-باباسى جەرلەنگەن «تالدىبەيىت» قورىمىنا بارىپ، بابالار رۋحىنا زيارات ەتتى. كۇنى كەشە 27 قىركۇيەك – ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحان بابامىز اتىلعان قارالى كۇندە ءوزىڭىز باستاعان قاراعاندىنىڭ ءبىر توپ جاستارى تىڭنان جول سالىپ، ەل تاريحىندا تۇڭعىش رەت ءا.بوكەيحاننىڭ تۋعان جەرى جەكەجال قىستاعىندا «ءاليحان ارۋاعىنا تاعزىم» اتتى ەسكە الۋ شاراسىن ۇيىمداستىرىپ، بابا رۋحىنا قۇران باعىشتاپ، قۇربان شالىپ، اس بەردى.
وسىنداي باتىل باستامالاردىڭ ارقاسىندا جانشىلعان سانامىز سىلكىنىپ، تۇنشىققان رۋحىمىز قايتا كوتەرىلەتىنىنە سەنىمىم زور. ەڭ قۋانتارلىق جاعداي، بۇل باستامالاردى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جاڭا زامان جاستارى كوتەرىپ جاتىر.
ول نەنىڭ بەلگىسى؟ بۇل حالىقتىڭ كوزى اشىلىپ، تاريح ساحناسىنا جاستاردىڭ كوتەرىلىپ كەلە جاتقانىنىڭ بەلگىسى. ءبىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوز تاريحىمىزدى مۇلدە بىلمەگەنىمىز ەشكىمگە جاڭالىق ەمەس. قازاقتىڭ شىنايى تاريحىن ەشكىم بىلمەگەن. الاشوردا دەگەندى ايتەۋىر ءبىر جەردە ەستىگەنبىز. كەرەك دەسەڭىز، كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا الاشوردا دەگەندى «كونتررەۆوليۋتسيونەرلەر» شىعار دەپ ويلايتىن. سونداي تار شەڭبەردە شەكتەۋمەن وستىك، وسىنداي جالعان قاعيدالاردى ميىمىزعا ابدەن ءسىڭىردى... الاش ارىستارىنىڭ قالدىرىپ كەتكەن مول مۇراسىنىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءالى ءتىرى ەكەنىن جانە ءبىزدىڭ ۇلت بولىپ ۇيىسۋمىزعا اسا قاجەت ەكەنىن تۇسىنگەندەيمىز. حالىق ناعىز شىنايى تاريحپەن ەندى قاۋىشتى.
- شىنىندا ءوزىڭىزدىڭ باستاماڭىزبەن الاش ارىستارىن ۇلىقتاۋ ماسەلەسى بويىنشا بىرقاتار شارالار لەگى قولعا الىندى. بىلۋىمىزشە، الداعى ۋاقىتتا ءاليحان بوكەيحان اۋدانىنداعى مايقۇدىق مادەنيەت سارايىنىڭ الدىندا ءاليحان بوكەيحان بابامىزعا ارنالعان ەسكەرتكىش بوي كوتەرمەك. ۇلت كوسەمىنىڭ قۇرمەتىنە ارنايى مۋرال سالۋ دا جوسپاردا بار ەكەن. ءاليحان بابامىزدىڭ كىندىك قانى تامعان تۋعان جەرى - اقتوعاي اۋدانى، جەكەجال قىستاعى دا تۋريزم وشاعى بولۋعا سۇرانىپ-اق تۇر… جالپى، وسى باعىتتار بويىنشا الدا اتقارىلاتىن شارالاردى حالىققا كەڭىرەك ايتىپ بەرسەڭىز.
- البەتتە الاش ارىستارىن ۇلىقتايمىز دەپ ءبىر كۇندىك شارالارمەن شەكتەلمەۋىمىز كەرەك. الاش ارىستارىن دۇنيەگە اكەلگەن كيەلى اقتوعاي ءوڭىرى تۋريزم وشاعىنا اينالىپ، ءاليحان بوكەيحاننىڭ تۋعان جەرى جەكەجال قىستاعىنىڭ ماڭىنان اسپاناستى مۋزەي اشساق، تىپتەن قاتىپ كەتەر ەدى. بۇل باعىت-باعداردى قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ باعدارلاماسىنا كىرگىزىپ، كارتاعا ەنگىزىپ، تۋريستىك مارشرۋت دەپ بەكىتىپ، اقتوعاي ۆيزيت ورتالىعىن اشۋىمىز كەرەك. وسىلايشا تۋريستىك وشاق دەپ تابىلىپ، قاراجاتقا ءىلىنىپ كەتەدى. وسىعان جۇمىس ىستەيىك.
بۇگىنگى تاڭدا اقتوعايعا بارىپ-قايتۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر قيىندىق اكەلىپ وتىر. جول ماسەلەسىن شەشىپ، ول جاققا كەز-كەلگەن ادام كەز-كەلگەن ۋاقىتتا جەتە الاتىنداي مۇمكىندىك تۋدىرۋ كەرەك.
سونىمەن قاتار قازىرگى جاڭا زاماناۋي تەحنولوگيالاردى پايدالانىپ، ۇيالى تەلەفوننىڭ كامەراسى ارقىلى الاش ارىستارىنا قاتىستى جەدەل اقپارات الا الاتىنداي qr كود ورناتىپ، «ءاليحان بوكەيحان كىم؟»، «ءالىمحان ەرمەكوۆ كىم؟»، «جاقىپ اقباەۆ كىم؟» سىندى سۇراقتارعا جاۋاپ الىپ، تۇلعالىق بولمىستارىن اشساق قىزىق قوي... الاش ارىستارى جايلى ءبىزدىڭ بىلەتىنىمىزگە قاراعاندا بىلمەيتىنىمىز ءالى كوپ. ءارى قاراي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزە بەرۋىمىز كەرەك... بىزگە تەك بەر جاعى عانا بەلگىلى. رەسەيگە ارنايى تاريحي-ەتنوگرافيالىق ەكسپەديتسيا جىبەرىپ، پەتەربۋرگتەگى ەرميتاجدى، ماسكەۋدەگى ارحيۆ قۇجاتتارىن كوتەرۋ كەرەك. اشىلماعان نارسە وتە كوپ... الاش تاقىرىبى جوعارى دەڭگەيدە كوتەرىلۋى ءۇشىن نە كەرەك؟ ول ءۇشىن جۇرەك، ءبىلىم، مىنەز قاجەت. حالىقتىڭ ارمانى ورىندالىپ، وكتيابر اۋدانى ءاليحان بوكەيحان اۋدانى بولىپ وزگەرتىلدى.
مىندەتتى تۇردە ۇلت كوسەمىنىڭ قۇرمەتىنە ارنايى مۋرال سالامىز. 9 جەلتوقساندا اۋدان اشىلعانىنا 1 جىل تولادى ەكەن. سول ۋاقىتقا دەيىن ۇلگەرۋىمىز كەرەك. الداعى جىلدارى ءاليحان بوكەيحان بابامىزعا ارنالعان ەسكەرتكىش تە بوي كوتەرەدى.
جاڭادان اشىلعان ءاليحان بوكەيحان اۋدانىنداعى كوشەلەردىڭ بىرىنە ءاليحان بوكەيحاننىڭ، ەكىنشىسىنە احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ اتىن بەرسەك دەپ جوسپارلاپ وتىرمىن. بۇل قوزعالىس جالعاسىن تابادى. وسىنداي يدەولوگيالىق جۇمىستاردىڭ ديناميكاسىن كۇشەيتۋ ءسىز بەن ءبىزدىڭ باستى قىزمەتىمىز بولۋى ءتيىس. كەلىسەسىز بە؟ ارينە ءالى كۇنگە دەيىن «حالىقتى شۋلاتپاڭدار، ولار ءۇيتىپ كەتەدى، ءبۇيتىپ كەتەدى» دەگەن جالتاقتاۋ ءالى دە بار. ودان دا بىرتە-بىرتە ارىلامىز... رەۆوليۋتسيالىق ەمەس، ەۆوليۋتسيالىق جول ارقاشان دا ءتيىستى ناتيجە بەرەتىنى ءسوزسىز...
- كەشەگى قارالى قاڭتار قايتالانباۋى ءۇشىن ءدال قازىر بيلىك وكىلدەرى حالىقتىڭ ءۇنىن ەستىپ، ناقتى ىستەردىڭ قاسىنان تابىلۋى قاجەت-اق. حالىققا قانشالىقتى جاقىنسىز؟
- ءبىزدىڭ قاراعاندى وبلىسىندا بۇرىننان بەرى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان ماسەلەلەر جەتكىلىكتى. مۇنىڭ بارلىعى دا ءوڭىر ىشىندە قالىپتاسقان «جۇيەگە» بايلانىستى... ارينە، قاراعاندىنى وسال دەپ ايتۋعا بولمايدى. دەسە دە قاراعاندىعا وسى اشىقتىق پەن جاريالىلىق شىنىمەن جەتىسپەي جاتقان سياقتى. ورتاق ديالوگقا كەلۋ جاعى قيىنعا سوعىپ تۇر. مۇمكىن باق قىزمەتكەرلەرى اكىمدىككە ناقتى تالاپ قويىپ، سونى ورىنداۋعا وزدەرى دە تىكەلەي اتسالىسىپ، بىرلەسە جۇمىس اتقارۋعا بەيىمدەلمەگەنى مە... بىرەۋلەر مىنانى ايتادى. ەكىنشىلەرى مىنانى ايتادى دەگەندەي كورىنىس كەڭ ورىن العان. ءبىر ورتاق ويعا توقتاماي، جان-جاققا تارتادى. حالىق ۇنىنە قۇلاق اسامىز. حالىق قىزمەتشىسى بولعاندىقتان دۇرىس شەشىم قابىلداي ءبىلۋىمىز قاجەت. ويتكەنى، ول جاۋاپكەرشىلىك. سول جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشپاي، ءوز موينىمىزعا الۋىمىز ءتيىس. مۇمكىن كەيبىر شەشىمدەرىمىز دۇرىس ناتيجە بەرمەۋى مۇمكىن. بىراق قۇر بوس وتىرا بەرسەك تە بولمايدى.
اقىماق ادام مەن دانا ادامنىڭ قانداي ايىرماشىلىعى بار؟ اقىماق قاتەلىك جاسايدى دا، قايتالاي بەرەدى. اقىلدى ادام ءوز قاتەلىگىنەن ساباق الادى. دانا ادام وزگەنىڭ قاتەلىگىنەن ساباق الادى. ۇرانداتپاي، بارلىق ماسەلەلەردى ورتاعا سالىپ، بىرلەسە شەشسەك ناتيجە شىعادى. قازىر ۇرانداتاتىن زامان ەمەس.
جەكە وزىمە پياردىڭ دا قاجەتى جوق. ەڭ باستىسى ابىروي. جۇمىسىمىزعا لايىق باعا بەرەتىن حالىق. حالىقتىڭ قولداۋى ارقىلى عانا سانالى شەشىمدەرگە قول جەتكىزەمىز. كوپىرمە سوزدەن گورى ناقتى ءىستىڭ قاسىنان تابىلا بىلسەك ماقساتىمىزدىڭ ورىندالعانى... سوندىقتان دا بۇل جەردە ۇرانداتىپ، قىرامىز-جويامىز دەگەننەن اۋلاق بولعان ءجون. پوپۋليزمنەن تۇك شىقپايدى. جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەپ، ماسەلەنىڭ انىق-قانىعىن ءبىلىپ، تارازىعا سالىپ، كۇندەلىكتى شەشىپ وتىرۋ بۇگىنگى كۇننىڭ باستى تالابى. بىلاي تارتساڭ بىلاي جەتپەيدى، بىلاي تارتساڭ بىلاي جەتپەيدى... سول ءۇشىن بىزگە الەۋمەتتىك اشىقتىق اسا قاجەت. اعا بۋىن، ورتا بۋىن، جاستار بولىپ، تۇراقتى اقىلداسىپ وتىرساق بارلىق ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋعا بولادى. مىسالى: «جاعداي مىنانداي، قاراجاتىمىز مىناۋ. نەدەن باستايمىز؟ وسىنداي جوسپارىمىز بار. قالاي قارايسىزدار؟» دەپ ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ پىكىرىمىزدى ەسكەرۋ ارقىلى ورتاق شەشىمگە كەلەرىمىز انىق. بۇگىنگى اقپاراتتاندىرۋ زامانىندا الەۋمەتتىك جەلى بار. باسقا دا اقپارات قۇرالدارى بار. شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەردى ساۋالعا سالىپ وتىرساق، اشىقتىق قالىپتاسادى.
- مەملەكەت باسشىسى “جاڭا قازاقستان” قۇرامىز دەپ مالىمدەمە جاسادى. جالعان ەسەپ پەن ءمان-ماعىناسىز داڭعازا شارالاردان كوڭىلى قالعان حالىق جاڭا كەزەڭنىڭ باستالۋىن اسىعا كۇتىپ وتىر... يدەولوگيالىق جۇمىستارعا قاتىستى قانداي جوسپارلارىڭىز بار؟
- وبلىستىق يدەولوگياعا جاۋاپتى ىشكى ساياسات، مادەنيەت باسقارمالارىنىڭ جۇمىسىن كۇشەيتىپ، داڭعازا شارالاردى توقتاتىپ، حالىققا بەرەرى مول جاڭا باستامالارعا باسىمدىق بەرۋدەمىن. وزگەرىستى يدەياشىل ادامدار اكەلەدى... جاڭا قازاقستاندى جاڭاشىل ادامدار قۇرادى. قاراعاندى مەن تەمىرتاۋدىڭ ەرەكشەلىگىن ءبارىمىز بىلەمىز. كەزىندە بۇل ءوڭىر «كۋزنيتسا كادروۆ» دەگەن اتاققا يە بولعان. ودان ەشكىم ەشقانداي جاماندىق كورگەن جوق. بىراق سونى تەرىس پايدالانعان ادامدار دا از ەمەس ەكەن. اسىرەسە ءبىزدىڭ مىناۋ ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ سىندى الپاۋىت زاۋىتتارىمىز بۇقارا حالىقپەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ورنىنا ءوز بەتتەرىمەن كەتىپ، ەشكىمگە باعىنبايتىن جاعدايعا جەتتى. ەشكىممەن ەشقانداي جۇمىستارى جوق. قوعاممەن ارالاسپايدى. نەگىزىنەن، ولاردىڭ دا قولىندا زور مۇمكىندىكتەر بولدى. سول مۇمكىندىكتى وڭتايلى پايدالانۋ ارقىلى يدەولوگيالىق تا، تۇرمىستىق تا تالاي ماسەلەلەردى شەشۋگە بولار ەدى. يدەولوگيا دەمەكشى، استانانىڭ قاراعاندىعا جاقىندىعى كەرى اسەرىن دە، جاقسى اسەرىن دە بەرىپ وتىر. استانا – جاڭا مۇمكىندىكتەر قالاسى بولعاننان كەيىن دە ءبىزدىڭ وڭىردەن شىققان كوكىرەك كوزى اشىق، ونەرگە، ساياساتقا جاقىن جاستارى، وبلىستىڭ دامۋىنا قىزمەت ەتىپ، شىن كومەكتەسكىسى كەلەتىن جاڭاشىل جاس قابىلەت يەلەرىنىڭ ءبارى شايىلىپ سول جاققا كەتىپ جاتىر. وعان ءوزىڭىز دە تىكەلەي سەبەپكەرسىز. بۇل ارينە دەڭگەيىڭىزدىڭ جوعارلاعاندىعىن كورسەتەدى.
وبلىسقا دەگەن پاتريوتتىعىمدى تاعى دا شىڭدايىن، تاعى دا كورەيىن دەپ سىرتتا بىرەن-ساراڭ جۇرگەندەردىڭ ءبارىن وسى جاققا تارتىپ جاتىرمىز. ءوز تۋعان جەرلەرىنە قايتىپ، بيزنەستەرىن وسى جەردەن اشسا، رەسمي ساياسي پلاتفورمالارىن باستاسا وڭ وزگەرىستەر ورىن الارى ءسوزسىز.
قاراعاندىدان شىققان مىقتى تۇلعالارىمىز كوپ قوي... وسى جاققا كەلگەلى ءبىراز دوستارىمدى دا قاراعاندىعا شاقىرىپ جاتىرمىن. الماتى، استانادا قىزمەت ەتىپ «قويشى، قاراعاندىدا قولداۋ جوق» دەپ جۇرگەندەرگە «سەن ءبىرىنشى كەلىپ، ناقتى ۇسىنىسىڭدى بىلدىرسەيشى» دەپ سۇحباتتاسۋدامىن. ناقتى جوسپار، ماقساتتارىڭىزبەن كەلسەڭىزدەر قولدايمىن دەدىم. بىراق، ءوزىمنىڭ دە اۋزىم ءبىراز كۇيدى. جاقسىلىق ىستەسەڭ، جۇلقىلاپ جاماندايدى. باسىندا بۇل قىزمەتكە كىرىسكەنىمدە “قالاي بولادى ەكەن، قولىنان نە كەلەدى ءوزى” دەپ جەرگىلىكتى قوعامدىق كەڭەس مۇشەلەرى مەنى سىناپ، “بيلىكتەگىلەردى قاشانعى ماقتاي بەرەمىز، ىسىمەن كورسەتسىن” دەپ تيىسكەن ەدى. قازىر ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن وزدەرى مويىنداعان سياقتى «بۇل كىسى ۇندەمەي، ءوزىنىڭ ءىسىن ىستەپ جۇرگەن ادام عوي» دەگەن پىكىرلەردىدە ەستىپ جاتىرمىن.
ارينە، ساياسات جۇرگەن جەردە سىن دا قاتار جۇرەدى. مەن ەشقاشان “ويباي، مىنالار بىلاي دەدى، بۇلارعا كورسەتەمىن” دەگەن ويعا سالىنبايمىن. قايتا دۇرىس، كونسترۋكتيۆتى سىن بولسا، ونى قابىلداپ، ءوز قاتەلىگىمدى تۇزەپ، ساباق الۋعا تىرىسامىن.
تاسپەن ۇرعاندى اسپەن ۇرىپ جۇرە بەرەتىن اداممىن. ودان باسىم كىشىرەيىپ قالمايدى. كوبىنە الەۋمەتتىك جەلىدە جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ سىناپ جاتادى. ءبىراز جۋرناليستەر تامىرىمدى باسىپ، الىستان بىرنارسە جازۋعا ارەكەتتەندى. سول كەزدە كەلىڭىزدەر، سويلەسەيىك. قانداي ۇسىنىس-ويلارىڭىز بار، وڭىردەگى ماسەلەلەردى بىرگە شەشەيىك دەدىم. كوزبە-كوز، بەتپە-بەت كەزدەسۋگە كەلگەندە ۇنسىزدىك تانىتىپ، ءتورت-بەسەۋىنىڭ تەك بىرەۋى عانا كەزدەسۋگە كەلدى. وعان بارلىق ءمان-جايدى اشىق ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ بەرگەن ەدىم، كوزقاراسى وزگەرگەندەي بولدى. تۇسىنگەندەرىنە راقمەت. جاۋىڭ بولسا دا، اقىلدى بولسىنشى دەگەن ەكەن. ءبارىن اقىلمەن شەشۋ كەرەك... مەنىڭ ادام تاني ءبىلۋ قاسيەتىم دە كۇننەن-كۇنگە قوسىلىپ كەلە جاتقان سياقتى. وفلاين كەزدەسۋلەردى جاقسى كورەمىن. مۇنى ءار جەردە ايتىپ جۇرەمىن. الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى بايلانىسقا شىققان ارينە جاقسى، بىراق بەتپە-بەت كەزدەسۋدەگىدەي ءتيىستى ناتيجە بەرمەيدى. ديۆاندا جاتىپ الىپ، ەلدىڭ ءبارىن جامانداپ، بىرنارسەنى جازىپ تاستاۋ وڭاي نارسە. سونىمەن اقشا تاۋىپ جاتقاندار دا بار سەكىلدى. اشەيىن جازىپ قويىپ، نە بولادى ەكەن دەيتىن ادامدار دا بار... كورەالمايتىن توپ وكىلدەرى نەمەسە ارنايى تاپسىرىسپەن ىستەپ وتىرعان ادامدار دا تابىلادى... ەندى ولار دا ادام عوي، پەندە عوي...
- قاراعاندىدا جىلدار بويى كۇرمەۋى شەشىلمەي كەلە جاتقان باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - قازاق ءتىلى ماسەلەسى. مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەن باستاپ بيزنەس نىساندارىنا دەيىن بارلىق جەردە ورىس ءتىلىنىڭ ءباسى بيىك تۇر. جينالىستاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ورىس تىلىندە وتەدى. كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلە تۇپكىلىكتى شەشىمىن قاشان تابادى؟ بۇل جونىندە نە ايتاسىز؟
- ءتىل ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق، ءبىز جاقىن ارادا بۇل ماسەلەدەن تۇبەگەيلى قۇتىلا المايمىز... وتە نازىك تاقىرىپ. بارلىعىن تەرەڭ ويلانىپ شەشۋىمىز كەرەك. مىسالى، ساران، شاحتينسك، اباي قالالارىن الىپ قاراساڭىز، ءوزىمىزدىڭ انا ءتىلىمىزدى العا سۇيرەيتىن مەكتەپتەر از. قازاق ءتىلىن جەتىك بىلەتىن ماماندار جوقتىڭ قاسى.
ال اقتوعاي، قارقارالى ت.ب. قازاقي اۋدانداردا قازاق ءتىلى دۇرىس جولعا قويىلعان. ۇلتتىق قۇندىلىق، ۇلتتىق ءتالىم-تاربيە اۋىلدارىمىزدا جاقسى ساقتالعان.
ول جاقتاردا كەرىسىنشە رەسمي تىلدە ساباق بەرەتىن مۇعالىمدەر از. ەڭ وكىنىشتىسى، جاپپاي ءبارى قازاق تىلىندە سويلەپ كەتپەيتىنىنە كوزىمىز جەتىپ وتىر. ارينە قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا بار كۇش-جىگەرىمىزدى سالامىز. بۇل جۇمىس ەشقاشان توقتامايدى. ۇستازدارىمىزدىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ امالىن دا قاراستىرىپ جاتىرمىز. قازاق مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ باعىتىندا بىرنەشە شارالاردى قولعا الدىق. دەگەنمەن، وكىنىشكە قاراي، سالىستىرىپ قارايتىن بولساق، ورىس مەكتەپتەرىندەگى ءبىلىم ساپاسى قازاق مەكتەپتەرىنەن الدەقايدا جوعارى... بۇگىنگى تاڭدا جينالىستار قازاقشا ءوتىپ جاتىر. قۇجاتتاردى بارىنشا قازاقشا دايىنداتۋعا تىرىسىپ كەلەمىز. كۇننەن-كۇنگە قازاقشا ماتىندەردى كوبەيتىپ، ورىسشاسىن ازايتۋعا بارىمىزدى سالىپ ءجۇرمىز... كەيدە بولماي قالادى. دەگەنمەن دە ناتيجە بار. وسىلايشا بىرتە-بىرتە قازاقشالانادى. ۇيرەنگىسى كەلمەيتىندەر دە بار.
ەندى بۇلاردى قالاي تاربيەلەيمىز؟ قۇجاتتاردى قازاق تىلىندە كوبەيتە بەرۋ كەرەك. ولار جان قينالماسا قوزعالمايدى. ءسويتىپ بىرتە-بىرتە قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋگە ءماجبۇر بولادى.
مىسالى، استانا قاراعاندىعا قاراعاندا ايتارلىقتاي قازاقي قالا عوي. ادەمى مۋرالدار سالىنىپ جاتىر. سول جاقتا قولعا الىنىپ جاتقان وسىنداي يدەولوگيا جۇمىستارىن بەرى قاراي تارتا بەرۋىمىز كەرەك. مۋرالدىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى – ەسكەرتكىش ت.ب. قاراعاندا قىمباتقا تۇسپەيدى جانە وتە ءتيىمدى كورنەكى قۇرال. الداعى ۋاقىتتا مۋرال سالۋدى ەسەپكە الىپ، جۇيەلى تۇردە جولعا قويامىز. مىسالى كەلەسى جىلعا 20 مۋرال سالىڭدار دەپ لوت اشىپ، تاقىرىبىن ويلاستىرساق، ول دا ءبىر وڭ وزگەرىس اكەلەرى انىق. بۇل ءۇردىستى جولعا قويامىز. وعان دەيىن ءاليحان بوكەيحان بابامىزعا ارناپ ءبىر مۋرالدى پيلوتتىق جوبا رەتىندە سالىپ تاستايىق...
- كەيىنگى كەزدە ءوڭىر ىشىندە اتى دارداي، ءىسى جۇرداي ءبىر-ءبىرىن قايتالايتىن كوپتەگەن مەكەمەلەر، ورتالىقتار ءجيى اشىلىپ كەتتى. ەل قازىناسىن وندى-سولدى شاشقان قۇرىلىمدار حالىققا پايداسى تيەتىندەي ناتيجەلى جۇمىس اتقارىپ جاتىر دەۋگە كەلمەيدى. مەملەكەت باسشىسى مونوپولياعا جول جوق ەكەنىن ەسكەرتىپ، وسىنداي پايداسىز مەكەمەلەردى دەرەۋ جابۋ قاجەتتىگىن تاپسىرعان بولاتىن. ءوز قارا باستارىنىڭ قامىن ۇلت مۇددەسىنەن بيىك قوياتىندارعا قاشان توقتاۋ سالامىز؟
- ءيا، ويىڭىزعا تولىق قوسىلامىن. ەكى گازەتتى بىرىكتىرىپ، نەمەنەگە مەدياحولدينگ اشتى دەگەن پىكىر ءجيى ايتىلادى. بىراك ونىڭ وڭ ناتيجەسى بار ەكەنىنە كوزدەرىڭىز جەتەدى دەپ ويلايمىن. بىلتىر عانا اشىلعان قاسىم ءۇيىنىڭ جۇمىسى دا توقتاپ تۇر. قاسىم ۇيىندە جازۋشىلاردىڭ كابينەتى تۇر، وزدەرى جوق... وسى ءۇيدى جانداندىرۋ ءۇشىن يدەيا كەرەك بولىپ جاتىر. الدىندارى رۋحاني جاڭعىرۋ كەڭسەسى بولعان ەدى، ولار دا تاراپ كەتتى. قاسىم ءۇيىن الداعى ۋاقىتتى مىندەتتى تۇردە قولعا الامىز. اكىمنىڭ ءتيىستى تاپسىرماسى بار. ىشىندە بارلىق جاعداي جاسالعان. وفيس تە بار، ستۋديا دا بار. جانداندىرۋ جۇمىستارىن قاراستىرايىق. مۇلدەم بولماي جاتسا، باسقا شەشىمدەر قابىلدايتىن بولامىز.
- رەسەي-ۋكراينا اراسىنداعى سوعىس ءبارىمىزدى دە الاڭداتىپ وتىر. موبيليزاتسيادان قاشقان ورىستار قازاقستانعا جاپپاي كوشۋدە. ونسىز دا ورىستانعان قاراعاندى ءوڭىرىنىڭ بولاشاعى نە بولادى دەپ ۇرەيى قاشقان ءوڭىر تۇرعىندارىنا نە ايتاسىز؟ قورقۋىمىزعا سەبەپ بار ما؟
- مەنىڭ ويىمشا، ونداي كۇردەلى قاۋىپ ءتونىپ تۇرعان جوق. كورشى ەلدەن كەلگەندەر ءبىرىنشى كەزەكتە شەكارالاس وبلىستارعا توقتادى. باسىم بولىگى ءارى قاراي تۇركياعا دۋبايعا ۇشىپ كەتتى. ءبىزدىڭ وبلىسىمىزعا كەلگەندەر سانى - 4,5 مىڭ ادام.1,5 مىڭ رەسەيلىك كەتىپ قالىپتى. بۇل ناقتى مالىمەت. كۇندەلىكتى جيناپ جاتقان ناقتى اقپارات بار.
بىرىنشىدەن، 500 مىڭ حالىق تۇراتىن قاراعاندىعا 3 مىڭ ادام ەشقانداي قاۋىپ كەلتىرە المايدى.
ۇشىنشىدەن، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز ايتقانداي، قازاققا ءتان قاسيەتىمىزبەن ولارعا نان، سۋ بەرىپ، سوسىن شىعارىپ سالامىز. كەزىندە ءبىر قاراعاندىنىڭ ءوزى قالاي قالىپتاسقانىن بىلەسىزدەر... ول كەزدەرى ءوزىمىزدىڭ دە جاعدايىمىز قيىن بولسا دا، وزگە ۇلتتاردىن ازاماتتارىن قابىلداپ، بىرگە ءومىر ءسۇرىپ دوستىقتا بولدىق. بۇلار دا قازاقستاندا ماڭگى قالايىن دەپ جاتقان جوق. ەرتەڭ-اق جاعدايلارى دۇرىستالعان سوڭ كەتىپ قالادى. سوندىقتان دا بىزگە ۋاقىتشا كەلۋگە ءماجبۇر بولعان قوناقتاردان قورقۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
سۇحباتتاسقان زارينا اشىربەك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
