كوپتەن مازالاپ بارىپ قوياتىن وڭ قۇلاعىم بيىل كۇز ابدەن بەيمازا بولىپ الدى. ءبىر ەسەپتەن ونى قىركۇيەكتەن كوۆيدكە قارسى ەكتىرگەن Vero Cell ۆاكتسيناسىمەن دە بايلانىستىرامىن. ەكتىرگەندەردىڭ ايتۋىنشا، كۆي-گە قارسى ۆاكتسينا بويىڭداعى جاسىرىن-جاريا بۇتكىل اۋرۋىڭدى قوزعايدى ەكەن. مىسالى، ۆاكتسينا سالدىرعان كۇنى كەشكىسىن قىزۋىم ءسال كوتەرىلىپ، مازاسىزداندىم. شامالىدان كەيىن توبىقتان جوعارى قاراي ماسا شاققانداي بولاتىن قىزىل بورتپە قاپتادى. ودان ءارى ونشاقتى جىل بۇرىن باسپالداقتان تايىپ قۇلاپ، قايىرىپ العان وڭ اياقتىڭ توبىعى سىزداپ، بەلگى بەردى.
سوسىن كەزەك ىشكى اعزاعا، اسقازان-بۇيرەك، ەڭ سوڭىندا وڭ قۇلاققا كەپ جەتتى. ايتەۋىر نە كەرەك، ءوزىم تىركەلگەن №16 قالالىق ەمحانا سودان باستاپ «ەكىنشى ۇيىمە» اينالدى. قاپتاعان اناليز تاپسىرۋ، ۆراچتارعا تاۋسىلمايتىن تالون. ءبىر ەسىككە كىرسەڭ، بىرنەشە ەسىككە بۋات-بۋات جولدامامەن شىعاسىڭ. سولاردىڭ ءبىرى – اللەرگولوگ ۇستىمدەگى بورتپەلەردى كورىپ، ۆاكتسينا ماعان قارسى كورسەتىلىم بەرىپ تۇرعانىن، سوندىقتان ەكپەنىڭ ەكىنشى دوزاسىن الۋعا بولمايتىنىن كەسىپ ايتتى. بىراق وزگە دارىگەرلەر اللەرگولوگ ارىپتەستەرى بەرگەن قارسىلىق قاعازى مەنى ۆاكتسينالاۋدان بوساتۋعا نەگىز بولا المايتىنىن ايتىپ، قالايدا ەكپە الۋىڭ كەرەك دەپ وتىر. ءبىر مامان «ۆاكتسينا ومىرىڭە قاۋىپ» دەيدى، وڭگەلەرى ونى تەرىستەيدى. كىمگە سەنەسىڭ؟ كىسىنى ۆاكتسيناتسيالاۋعا جىبەرەر الدىندا تولىققاندى مەديتسينالىق سكرينينگ نەگە وتكىزىلمەيدى؟ اڭگىمە ادامنىڭ ءومىرى تۋرالى بولىپ وتىر عوي.
وسى تۇرعىدان كەلگەندە 16-شى ەمحانانىڭ قۇلاق-مۇرىن دارىگەرى دارحان قاناتۇلىن گيپپوكرات انتىنا ادال ازدىڭ ءبىرى مە دەپ قالدىم. مەنىڭ قۇلاقتاعى دەرتىمدى اينا-قاتەسىز انىقتاعان ول وتا جاساماسا بولمايتىنىن جەتكىزدى.
ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ قاعازدارىمدى الىپ، بىزدەگى قۇلاق-مۇرىن اۋرۋلارىنا ماماندانعان بىردەن ءبىر مەكەمە – № 5 كلينيكالىق اۋرۋحاناعا كەلدىم. تاڭعى جەتىدە بارساڭ قاپتاعان كەزەك. ەلەكتروندى تالونمەن كىرۋ مۇندا جەتپەگەن – باياعى ايقاي-شۋ، اباي-قوقاي. ەڭ قيىنى، تسيفرلى كارتون قاعازىمدى تاڭعى 7-دە الىپ، تۇسكى 2-دە ءولىپ-تالىپ الدىنا جەتكەن دارىگەرلەرىم كەزەك-كەزەك قارا اسپاندى سۋعا الدىرىپ، شيپا ىزدەپ (ودان دا بۇرىن سوزبەن بولاتىن ءدارۋ ىزدەپ) كەلگەن مەنىڭ كۇدەرىمدى ۇزە جازدادى. سوزدەرىن تىڭداساڭ، قۇددى مەنى وتاعا ەمەس، انا دۇنيەگە دايىنداپ جاتقانداي. ايتاتىندارى – «وپەراتسيادان باسقا جول جوق – نە وتا، نە مەنينگيت، ال بۇل سىرقاتتىڭ سوڭى ومىرمەن قوشتاسۋ». تەك بىرەۋى وڭاشادا پورتال بويىنشا استە وتا جاسامايمىن دەپ، «ستاۆكاسىن» اپ-اشىق ايتا سالعاندا بارىپ قاۋاشاعىما بىردەڭە بارعانداي بولدى: الگى «ومىردەن ءتۇڭىلدىرۋ» وپەراتسياسى كىسىنى اقىلى وپەراتسياعا كوندىرۋ امالى ەكەن عوي...
ءسويتىپ، جازىلام با دەپ بارعان مەن ول جەردەن ومىردەن باز كەشىپ، قاپتاعان نەگاتيۆ ارقالاپ شىقتىم.
ەندى نە ىستەيمىن؟ ءۇي-ءىشى وزبەكستاننان مامان ىزدەي باستادى. اقىلى، ەداۋىر اقىلى، بىراق «گارانتيا» بەرەدى ەكەن، ت.س.س. سوندا وزىمىزدە، مەگاپوليستە ءجىبى ءتۇزۋ مامان تابىلماعانى ما دەپ ويلادىم. ءسويتىپ وتىرعانىمدا باياعى 16-داعى دارحان دارىگەرىم جازىپ بەرگەن قالاداعى لور دارىگەرلەردىڭ تىزىمىنە كوزىم ءتۇستى. ەڭ سوڭى بولىپ، دارحان ۇستازىم دەپ كادەلەپ ايتقان مۇحتار ساحيۇلىنىڭ تەلەفون ءنومىرى تۇر ەكەن. دارىگەر «اقساي» بالالار اۋرۋحاناسىنا ءبىر ساعاتتان قالماي جەتۋىمدى سۇراپ، اڭگىمەنى كەلتە قايىردى.
قىزىعى سول، مۇحتار اعا 5-ءشى اۋرۋحاناداعىلار سياقتى قۇلاعىمدى وڭدى-سولدى جۇلقىلاعان جوق: وتورينولارينگولوگيالىق كابينەتتە كومپيۋتەرگە جالعانعان ۋزي سياقتى قۇرىلعى ارقىلى قۇلاق ىشىنە ەنىپ، جاعدايدى تەكسەردى. وزىمە دە كورسەتىپ، ءتۇسىندىرىپ وتىردى. سويتسەم، كەلگەن جەرىم س. اسفەندياروۆ اتىنداعى مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنە قاراستى كلينيكا ەكەن دە، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەزيدەنتۋراسىندا وقيتىندار وسىندا تاجىريبەدەن وتەتىن كورىنەدى. قالاي بولعاندا دا مۇحتار جۇماحمەتوۆ قويعان سۇراقتارىما نىق، سەنىمدى جاۋاپ بەردى. «جاساپ جۇرگەن وپەراتسيام عوي، ءبارى جاقسى بولادى» دەپ، كوڭىلىمدى دەمدەپ قويدى. «مەنينگيت... اۋزىڭ قيسايادى... قۇريسىڭ...» دەپ، اينالاسىن ات تەپكەندەي ۇركىتىپ، بەيىمبەتتىڭ اڭگىمەسىندەگى ارىستانبايدىڭ مۇقىشى سياقتى توندىرە سويلەۋ بۇل جەردە اتىمەن جوق. سوزبەن الدەن ەمدەپ وتىرادى. جاسىرماي، شىندىقتى ايتادى. «ءسىز ەمدەلمەي ۇزاق ءجۇرىپ قالعاندىقتان اۋرۋدى اسقىندىرىپ العانسىز، – دەدى ماعان. – ءسويتىپ قۇلاق قۋىسىندا بولاتىن حولەستەاتوما دەگەن كەسەل قۇلاق سۇيەگىن جەي بەرگەن. بىلاي قاراعاندا، پالەندەي قاۋىپتى دە ەمەس ول، ال بىراق ۇزاق ۋاقىت ەركىنە جىبەرسە بۇل پارازيت قۇلاق، ساماي سۇيەگىن كەۋلەپ جەپ، اقىرى كىسى ەستۋدەن قالادى. ميكروسكوپپەن جاسالاتىن وتا ارقىلى الگى كەسەلدى جويىپ، قۇلاق قۋىسىن ابدەن تازالاپ، قۇلاق قۋىسىنا جاساندى جارعاق ورناتىلادى. ءساتىن سالسا، وپەراتسيادان كەيىن بۇرىنعىدان جاقسىراق ەستيتىن بولاسىز، بالكي ەستۋ قابىلەتىڭىز ءبىرىنشى دارەجەگە اۋىسادى. ودان ءارى تومەندەمەي، الگى دارەجەدە قالۋىنىڭ ءوزى ءسىزدىڭ جاعدايىڭىزعا جەڭىسپەن پارا-پار».
وسى سوزدەردەن كەيىن جاعدايىم وزىمە ايقىندالىپ، وتا كەرۋەتىنە ءبىر كۇدىك، ءبىر ۇمىتپەن جاتتىم. جاراتۋشىعا دا ءبىر كۇدىك، ءبىر ءۇمىتتىڭ اراسىندا جالبارىندىم. «جالعىزدىڭ جارى – قۇداي» دەمەي مە، كوزىمنىڭ اعى مەن قاراسىنداي ءبىر ءتۇيىر ۇلىمنىڭ كەمدىك كورمەي، ازامات بولىپ جەتىلۋى ءۇشىن دە كەسەلگە شيپا بەرە گور دەپ جاتىپ، ناركوزبەن كەلگەن ۇيقىعا باس قويىپپىن.
الدەبىر بەيمالىم الەم... وعان اپاراتىن جول اپپاق بولمە ارقىلى وتەدى ەكەن دەيمىن. كادىمگى ەمحانالارداعى تۇزدى شاحتا سياقتى ءتۇپ-تۇگەل اق شاڭىلتاققا ورانعان ارالىق قىلتا. ودان ءارى ءوتتىم بە، جوق پا، بىلمەيمىن، ايتەۋىر الگى «شاحتانى» تاستاپ شىعىپ، كوزىمدى اشسام... توبە تولعان الەمىش-الەمىش، گۇلدى سۇگىرەت، قىزىلدى-جاسىلدى شار بەينەسى. قۇددى بالالىق شاققا ساياحات جاساعانداي بولدىم. سويتسەم، جاتقان جەرىم بالالار اۋرۋحاناسى بولعاندىقتان كىشكەنتاي پاتسيەنتتەرگە ارناپ، وتا بولمەسىن بالا سۇگىرەتتەرىمەن بەزەندىرىپ تاستاعان ەكەن عوي.
رەانيماتسيادان سوڭ بەس ساعات ارالاتىپ توعىزىنشا پالاتاما ورالدىم. «پارتيزانمىن» – سويلەسەم جاعىم قاۋسايتىندىقتان كوزبەن، ىممەن ۇقتىرامىن ايتارىمدى. اينالا قۇلاقتان، مۇرىننان، كومەيدەن كەتكەن بالا-شاعا، ولاردى وبەكتەگەن انالارى. كوبىسى قىزىلوردا، اقتاۋ، اتىراۋدان. ەكولوگياسى ناشار، تۇزدى ايماقتاردان. قاي-قايسىمەن سويلەسسەڭ دە ايگۇل راحمانقىزى، مۇحتار ساحيۇلى، سامات تالعاتۇلى ايتاتىندارى. كەزەك-كەزەك العىستارىن جاۋدىرادى وسى كىسىلەرگە. سوڭ ءبىلدىم، ايگۇل راحمانقىزى اۋرۋحانا ديرەكتورىنىڭ ەمدەۋ جۇمىستارى بويىنشا ورىنباسارى، مۇحتار ساحيۇلى لور بولىمشەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ال سامات باۋىرىمىز مۇحتار اعانىڭ اسسيستەنتى ەكەن. رەزيدەنتۋرادا وقيتىن سامات تالعاتۇلى ماعان وتا كەزىندە اسسيستەنتتىك ەتىپ، سوڭىرا ەمدەۋشى دارىگەرىم مىندەتىن اتقاردى، ۇستازى سەكىلدى قازاقتىڭ اتان جىلىك اتپال ازاماتى، ال ارالاسا كەلگەندە سونداي يمان ءجۇزدى، قولى دا جەڭىل، قۇلاعىمنىڭ وراۋىشىن قايىرا تاڭىپ بەرگەن كەزدە ساۋساقتارى سونداي ۇنتاپ، «تاڭا تۇسسە ەكەن» دەپ، ەلتىپ، مۇلگىپ وتىرعانىڭ اشەيىن...
جازاتىن ادامنىڭ قولىنان نە كەلەدى؟ سەزىمىن، كورىپ-بىلگەنىن، كۇيىنىشى مەن ءسۇيىنىشىن اق قاعازعا ورنەكتەپ، وقىرمانمەن ءبولىسۋ عوي. شىعارماشىلىقتىڭ وسىنداي تىلسىم قۇپياسى بار، ەكىنشى جاعىنان سۇيەككە سىڭگەن بىلمەككە قۇمارلىق جەتەلەپ، ورايىن تاۋىپ مۇحتار ساحيۇلىمەن تىلدەستىم. ماماندىعىنىڭ سىرىن، ونىڭ قازىرگى احۋالىن سۇرادىم.
- بۇگىندە ءبىزدىڭ سالا بويىنشا ترەند رەتىندە الدا كەلە جاتقان باعىت – كوسمەتولوگيا. ءيا، ءدال سولاي، تاڭدانباڭىز، – دەپ اششى جىميدى دارىگەر. – ادەمىلىك ءۇشىن، يميدج دەپ كوز-مۇرىندارىن قالاۋىنا قاراي جوندەگىسى كەلەتىندەردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. سۇرانىسقا وراي بلەفوپاروپلاستيكا، رينوپلاستيكا، ليپوساكتسيا، ابدومينوپلاستيكا وتالارىن جاسايتىن جەكە كلينيكالاردىڭ دا ۇلەسى ارتتى. ەندى ءبىز ءوز تاراپىمىزدان وسى سالانى جەتىلدىرىپ، اتالعان وپەراتسيالاردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا كوبىرەك كوڭىل بولسەك دەيمىز.
مۇحتار ساحيۇلىنىڭ ايتۋىنشا، وتورينولارينگولوگيا بويىنشا ءدال قازىر بىزگە كەرەگى شەتەلدىك تاجىريبە ەكەن. سونىڭ ىشىندە كورەيا، تۇركيا مەن رەسەيدەن ارنايى مامان شاقىرىپ ۇيرەنۋ، تاجىريبە الماسۋ. مىسالى، قازىردە بالالار اراسىندا كومەي اۋرۋىنا شالدىققاندار كوبەيىپ كەتكەن. ءتىپتى وسى كەسەلمەن شالا تۋىلاتىن نارەستەلەر از ەمەس، ال وكپە قابىنۋىنا ۇشىراپ، تىنىس الۋ قۇرىلعىسىنا قوسىلعان بالالار كومەي ستەنوزىنا (كومەيدىڭ تارىلۋى) دا شالدىعادى. كومەيدە تىرتىق پايدا بولادى. بىزدە بۇعان وتا جاساي المايدى. شەتتەن مامان شاقىرادى. الگىندەي اۋرۋعا شالدىعىپ، كومەيىن تەسىپ، تۇتىك قويىپ دەمالىپ جۇرگەن بالاعا يتاليادان كەلگەن پروفەسسور روبەرتو پۋجەدۋ جاساعان وتا – بىزدەگى وسىنداي العاشقى وپەراتسيا. سەنور روبەرتو سونداي ون بەس وپەراتسيا جاسادى، ءبارى دە ءساتتى، بالالار تۇگەل دەرلىك اۋىزبەن دەم الا الاتىن بولدى.
- ءۇشىنشى ترەند كوحلەارلىق يمپلانتاتسيا بويىنشا ورىن الىپ تۇر، – دەپ ويىن ساباقتادى دوكتور جۇماحمەتوۆ. – وتانىڭ بۇل ءتۇرىن ءتۋابىتتى ۇلۋى (ۋليتكاسى) بار بالالارعا جاساۋعا بولادى، ال ۇلۋ بولماسا اعزاعا ەلەكتروندى جولمەن ەنە المايسىڭ. باتىس نەيروحيرۋرگتەرى اعزاعا ميداعى ەستۋ ورتالىعى ارقىلى ەلەكتروندى ەنۋدىڭ جولىن تاپتى. اللا قالاسا، الداعى جىلى وسى ءتاسىلدى ءبىز دە ەنگىزەمىز. اسىرەسە ول ءتاسىل قۇلاق كىناراتتارىن ەمدەۋگە وتە كەرەك، سەبەبى بۇگىندە قۇلاق قالقانى، ءتىپتى قۇلاق تەسىگى جوق بالالار بۇگىندە كوپتەپ تۋىلۋدا. بۇل ورايدا سالاعا قاجەتتى قۇرال-جابدىقتاردى ساتىپ الۋ جاعىنان مەملەكەتتىڭ كومەگى كەرەك...
«اقساي» بالالار اۋرۋحاناسى ەلىمىزدە بالالار ۋرولوگياسى بويىنشا جوعارى دايىندىعىمەن ەرەكشەلەنەدى ەكەن. سونداي-اق مۇندا ورتوپەديا، جالپى ورتوپەديالىق ەمدەۋ ءىسى كۇشتى جولعا قويىلعان. وبلىس ورتالىقتارىنداعى اۋرۋحانالار نەگىزىنەن تراۆماتولوگيامەن اينالىسادى دا، ورتوپەديالىق وتا جاسامايدى. وتا جاساۋ ورتالىعى – «اقساي» كلينيكالىق اۋرۋحاناسى، سەبەبى مۇندا ورتوپەديست مامان يسامدۋن حاراموۆ، لور مامان ايگۇل راحمانقىزى ءتارىزدى عىلىم كانديداتتارى، اسفەندياروۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىلارى ەڭبەك ەتەدى. بالكىم، ارينە، اۋرۋحانالىق ساپا كەرەمەت دەۋگە بولماس، دەسە دە ەمدەۋ ساپاسى ەۋروپالىق دەڭگەيدە دەۋگە بولادى. تەك بۇل مەكەمەنىڭ جارناماسى ازداۋ ما دەپ قالدىق، سول سەبەپتى ونى بىلايعى كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. بۇل جەردىڭ ماماندارىنىڭ الەۋجەلىدە كۇندەلىكتى اككاۋنت جۇرگىزىپ وتىرۋعا ۋاقىتتارى دا جوق: حيرۋرگتەر اپتاسىنا ورتا ەسەپپەن 20 وتا جاسايدى ەكەن، بۇل كۇنىگە 5-6 وپەراتسيا دەگەن ءسوز. ونىڭ سىرتىندا كەڭەس بەرۋ، ناۋقاستاردى قاداعالاپ وتىرۋ دەگەن جانە بار. سودان دا ناۋقاستار بۇل جەرگە «ءبىر اجەم ايتتى» دەگەن ەسكى تاسىلمەن كەلەدى. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن ءسال دە بولسا تولتىرۋ ماقساتىندا ءۇشبۋ جازبانى جازدىم، قارلىعاشتىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەنىندەي، «اق حالاتتى ابزال جاندار» دەپ شىن كوڭىلمەن ايتۋعا بولاتىن ءوز ءىسىنىڭ ادال شەبەرلەرى بار ەكەندىگىن جۇرتشىلىق بىلە ءجۇرسىن دەگەن نيەتپەن.
سىزدەرگە سىر قىلىپ ايتايىن. بىلەسىز بە، «اقسايدا» بولىپ كەلگەلى مەنىڭ قۇلاق، مۇرىن دەيتىن نارسەلەرگە قۇرمەتىم ارتتى. شىنى كەرەك، ءبىز كوبىنەسە جۇرەك، مي، باۋىر-بۇيرەكتى كوبىرەك ايتىپ، قۇلاق-مۇرىندى ەكىنشى كەزەككە قويىپ جاتامىز عوي. ال مەن كورگەن، اڭگىمەسىن ەستىگەن سامات تالعاتۇلى دارىگەرىم بولسا، وسى ءبىر سوزدەردى كول جاعاسىنىڭ قىزعىش قۇسىنىڭ كەلتە قايىرعان اسەم انىندەي سوزىپ، ماحاببات سەزىمىن قوسىپ ايتادى. قازىر جازىپ وتىرعانىمدا ونىڭ سول ءبىر داۋىسى جاساندى جارعاقتى جاڭا قۇلاعىمنىڭ ىشىندە كۇڭگىر-كۇڭگىر كۇمبىرلەيدى.
- بىلەسىز بە، مۇرىننان كىرگەن اۋا ميعا وتتەگى بوپ جەتەدى. جۇرەگىمىز، وكپەمىز، جالپى بۇكىل اعزامىز بىزگە ءومىر سىيلايتىن سول وتتەگىنە ءدال مۇرىن كومەگىمەن قانىعادى. سىرتتاي جاي تەسىك بولىپ كورىنگەنىمەن، مۇرىن، سول سياقتى قۇلاعىمىز دا قۇم جولىنداي بىتپىلدىق، شىرعالاڭ. ادام بالاسى ءۇشىن اسا ماڭىزدى لابيرينت.
قۇلاعىڭىز بەن مۇرنىڭىزدى كۇتىپ، كۇتىنىپ ءجۇرىڭىز، اعايىن...
گۇلميرا اسىلبەكقىزى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
