"اق جول" پارتياسىنىڭ دەپۋتاتى ا.ابىلداەۆ قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى
ر. ۆ. سكليارعا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. ساۋالدىڭ ءمانى تومەندەگىدەي.
"بيىل مال شارۋاشىلىعى سالاسىنا وڭاي بولمادى: قارى از قىس، جاز ايلارىنداعى اپتاپ ىستىقپەن قاتار جاۋىن-شاشىننىڭ از مولشەرى (بىرقاتار وڭىرلەردە جاۋىن مۇلدە جاۋمادى) جايىلىم جەرلەردىڭ جاعدايىنا تەرىس اسەر ەتتى. باسقاشا ايتقاندا، وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا بيىل ءشوپ شىعىمى از بولىپ، ۋاقىتىنان بۇرىن قۋراپ كەتتى.
جايىلىم جەرلەردەگى جەم-ءشوپتىڭ جەتكىلىكسىزدىگى مەن جەم-ءشوپ دايىنداۋ كولەمىنىڭ قىسقارۋى جايىلىمدا جۇرگەن مالدىڭ جاي-كۇيىنە كەرى ىقپال ەتتى، جەم-ءشوپ باعاسىنىڭ قامباتتانۋىنا اكەپ سوقتى، سونىڭ سالدارىنان مال باسىنىڭ كەمۋى باستالدى.
بۇگىندە ءتىرى مالعا ساتىپ الۋ باعاسىنىڭ تومەندەگەنى بايقالادى. بورداقىلاۋ الاڭدارى مەن ەت وڭدەۋ كەشەندەرىنە ساتىپ الۋ قۇنى ءتىرى سالماقتىڭ 1 كيلوگراممىنا 670-800 تەڭگە، ورتا ەسەپپەن باعا 10-15%-عا تومەندەگەن. سەبەبى، انالىق باس ۇستايتىن جانە بۇقالاردى بورداقىلاۋعا وتكىزەتىن فەرمەر جەم-ءشوپتىڭ قىمباتتاۋى سالدارىنان مالدى قىسقى ۋاقىتتا ۇستاۋ ءتيىمسىز ەكەنىن تۇسىنەدى. سوندىقتان، شارۋاشىلىقتار شىعىنعا باتپاس ءۇشىن مال باسىن بورداقىلاۋعا جانە ەت وڭدەۋ كەشەندەرىنە وتكىزىپ جاتىر.
وسى رەتتە، مال بورداقىلاۋ الاڭدارىندا مالدىڭ كۇندىك ازىعى قىمباتتاپ بارادى. بورداقىلاۋ الاڭدارىندا مالدى جەم-ءشوپتىڭ قاتتى تۇرلەرىمەن قوسا، ۇنتاقتالعان ءداندى داقىلدارمەن قورەكتەندىرەدى، ولاردىڭ باعاسى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ورتاشا ەسەپپەن 60-90%-عا كوتەرىلگەن. ديزەل وتىنىنا باعانىڭ ءوسۋى ەتتىڭ وزىندىك قۇنىنىڭ قىمباتتاۋىنا ۇلكەن اسەر ەتتى. مىسالىعا، قىركۇيەكتىڭ سوڭىندا 1 ليترىنە 289 تەڭگە، كوپتەگەن وڭىردە 1 ليترىنە 240-245 تەڭگەنى قۇراعان، ال ارزانداتىلعان ديزەل وتىنىنا باعا 2020 جىلى شامامەن 1 ليترىنە 165 تەڭگە بولاتىن.
ەگەر وسىلاي جاعدايدا جالعاسا بەرسە، وندا مال باسىنىڭ ءوسۋى باياۋلايدى، كۇردەلى احۋال قازاقستاندى ەت ءوندىرۋ قارقىنى بويىنشا بىرنەشە جىلعا ارتقا تاستايدى.
مۇندايدا ءبىز انالىق باستىڭ جالپى كەمىپ كەتۋىنە جانە فەرمەرلەر مالىن ساتىپ الۋ باعاسىنىڭ ودان ءارى قۇلدىراۋىنا جول بەرمەۋىمىز كەرەك. ويتكەنى باعا تومەندەپ كەتسە، سالادان قاتىسۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى شىعىپ كەتۋى ىقتيمال (قازىرگى كەزدە 28 مىڭعا جۋىق فەرمەرلىك قوجالىق جۇمىس ىستەيدى).
قازىرگى كەزدە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى نەگىزدى، كورسەتكىشتى جۇمىستار جانە حالىققا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋمەن اينالىسىپ جاتىر دەپ سانايمىز. ولار ازاماتتاردى حالىققا كومەكتەسۋگە شاقىرادى، ەرىكتىلەرگە ءۇمىت ارتادى، قىزمەتكەرلەر ەڭبەكاقىسىن قورعا اۋدارادى. وسىلايشا قر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ازاماتتارعا كومەك كورسەتۋدە ۇكىمەتتىڭ دارمەنسىز ەكەنىن كورسەتەدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇعان جول بەرىلمەۋى كەرەك.
وسىعان دەيىن مالىمدەلگەن شارالاردى زەردەلەپ فاكتىلەرگە كوز جۇگىرتىپ شىقساق. قر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى قۋاڭشىلىق سالدارىمەن كۇرەستە فەرمەرلەردى قولداۋ شارالارى تۋرالى حابارلادى. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، بۇل شارالار جەتكىلىكسىز.
«ۇكىمەت رەزەرۆىنەن قىزىلوردا جانە ماڭعىستاۋ وبلىستارىنا، ساتىپ الىناتىن جەم-ءشوپ قۇنىن ارزانداتۋ ماقساتىندا 3,6 ملرد تەڭگە ءبولىندى (قىزىلوردا وبلىسىنا – 1,7 ملرد تەڭگە، ماڭعىستاۋ وبلىسىنا – 1,9 ملرد تەڭگە). ازىق-تۇلىك كەلىسىمشارت كورپوراتسياسىنىڭ جەم-ءشوپ قورىنان ماڭعىستاۋ جانە قىزىلوردا وبلىستارىنا نارىقتىق باعادان 17%-عا تومەن باعامەن 1,7 مىڭ توننا ارپا ءبولىندى»، – دەدى مينيسترلىك.
جەم-ءشوپ ساتىپ الۋدى سۋبسيديالاۋ تاڭداۋلى تۇردە ۇيىمداستىرىلعان. ماسەلەن، قاراعاندى وبلىسىندا – نەبارى ەكى اۋدان قامتىلدى، ال شقو-عا وسى ماقساتقا نەبارى 130 ملن تەڭگە بولىنگەن.
قولداۋدىڭ سۇبەلى ۇلەسى ەكى وبلىسقا باعىتتالعانى ايدان انىق كورىنىپ تۇر. بۇل وڭىرلەردە ەلدەگى بارلىق مال باسىنىڭ 4-7%-ى عانا شوعىرلانعان. انىقتامالارعا سۇيەنسەك: ەلدە جالپى ءىرى قارا مال باسىنىڭ سانى 8849 مىڭ باس بولسا، ونىڭ 407 مىڭ باسى نەمەسە 4,5%-ى ەكى وبلىسقا تيەسىلى. قوي-ەشكىنىڭ جالپى سانى 24 144,8 مىڭ باس، سونىڭ ىشىندە ەكى وبلىستا 1 253 مىڭ باس نەمەسە ەشكى-قويدىڭ جالپى سانىنان 5%-ى بار. جىلقى بويىنشا رەسپۋبليكامىزدا جالپى مال سانى 3 471,6 مىڭ باس، ەكى وبلىستا 271,9 مىڭ باس بار نەمەسە جالپى جىلقى سانىنان 7,8%.
قولداۋ تاڭداۋلى تارتىپتە جۇرگىزىلەدى، ال انالىق باس كۇن سايىن سويىلىپ، ەتكە كەتىپ جاتىر. قولداۋ شارالارى بۇكىل رەسپۋبليكاعا جاپپاي قاجەت!
فەرمەرلەر جەم-ءشوپ قىمباتتاپ تۇرعان شاقتا مالدى ۇستاۋعا قاۋقارسىز، بورداقىلاۋ الاڭدارى مالعا باعانى كوتەرە المايدى، ويتكەنى بورداقىلاۋ قۇنى ءوسىپ كەتتى. ال حالىقتىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىنىڭ تومەندىگى جانە الەۋمەتتىك شيەلەنىستىڭ جوعارى بولۋىنا بايلانىستى ەت باعاسىن كوتەرۋ قيىن.
وسى رەتتە باعا بەلگىلەۋگە ىقپال ەتۋدىڭ نارىقتىق ەمەس ءارى تيىمدىلىگى از قۇرالداردى (تىيىم سالۋ، اكىمشىلىك قىسىم) قولدانا وتىرىپ، باعانىڭ وسۋىنە جول بەرمەۋ تۋرالى اڭگىمەلەر ۇنەمى جۇرگىزىلەدى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى نەسيەلەردى قايتا قۇرىلىمداۋ تۋرالى مالەمدەمە جاسايدى، بىراق وسى قولداۋدى الۋدىڭ جولى دا تۇسىنىكسىز.
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەردىڭ نەسيەلەرى بويىنشا مەرزىمىن ۇزارتۋ جانە قايتا قۇرىلىمداۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعانىن جانە وتىنىمدەردى قابىلداۋ باستالعانىن حابارلادى. باق كوزدەرىندە «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى» اق تامىزدىڭ ورتاسىنا قاراي 10 ءوتىنىم قابىلداعانى تۋرالى ەسەپ بەردى. نەبارى 10 ءوتىنىم عانا. ۇسىنىلعان قولداۋ شارالارى تۋرالى سۇرالعاندا «اگرارلىق نەسيە كورپوراتسياسى» اق ءوزىنىڭ ستاندارتتى نەسيە ونىمدەرىن ءتىزىپ، نەسيەلەر مەرزىمىن كەيىنگە شەگەرۋ بويىنشا وتىنىمدەر جەكەلەي تارتىپتە قارالاتىنىن جەتكىزدى. ءوتىنىم ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ فورس-ماجورلىق جاعدايلاردىڭ تۋىنداۋىن راستايتىن جازباشا اكتىلەرى نەمەە وزگە دە قۇجاتتار بولعان جاعدايدا ماقۇلدانۋى مۇمكىن. بۇل قانداي قۇجات، ونى قالاي الۋعا بولاتىنىنا قاتىستى سۇراق جاۋاپسىز قالدى. ءبىزدىڭ پىكىرىمىزشە، بۇل سيتۋاتسيا سىيبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن تۇزەدى، قولداۋ زارداپ شەككەن قارىز الۋشىلاردىڭ كوپشىلىگىنە قولجەتىمسىز. الايدا باق كوزدەرىنە قولداۋ شاراسى ىسكە اسىپ جاتىر دەپ دۇركىرەتىپ ايتىلۋدى.
جوعارىدا ايتىلعانداردى تۇيىندەي كەلە ءبىزدىڭ ۇسىنىستارىمىز:
- فەرمەرلەرگە ەشبىر قوسىمشا انىقتاما قۇجاتتارىن تالاپ ەتپەي وڭايلاتىلعان ءارى تۇسىنىكتى سحەما بويىنشا نەسيەلەر مەرزىمىن ۇزارتۋ نەمەسە قايتا قۇرىلىمداۋ. فەرمەر قانداي جاعدايدا نەسيە بويىنشا تولەمدەردى كەيىنگە قالدىرۋعا، جەدەل ءوتىنىم بەرۋگە، سونداي-اق نەسيەگە ماقۇلداۋ الۋعا بولاتىنىن ءتۇسىنۋى ءتيىس. بۇل مەملەكەتكە ەشبىر قوسىمشا قاراجات شىعىنىن كەلتىرمەيدى. اگرارلىق نەسيە بەرۋ كورپوراتسياسى ءاربىر ارىز بەرگەن شارۋانىڭ نەيەسىن تاڭداۋلى تۇردە ەمەس، جاپپاي سوزۋ كەرەك.
- اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىن بىردەيلەندىرۋدە (يسج- يدەنتيفيكاتسيا سەلسكوحوزيايستۆەننىح جيۆوتنىح) تۇرعان ءاربىر باسقا مەملەكەت كوكتەمدە جەم شوپكە دەپ بەرەتىن سۋبسيديانى قۋاڭشىلىققا بايلانىستى ەكى ەسەگە كوتەرۋ. مەملەكەت ءۇشىن بۇل بولماشى قاراجات.
- شارۋالاردىڭ انالىق باستى ساتىپ العاندا بەرىلەتىن سۋبسيديانى قاراشا ايىنا دەيىن جەتكىزبەي تولەپ بەرۋ. بۇل بيۋدجەتتە نەگىزدەلگەن مەملەكەتتىڭ شارۋالار الدىنداعى قارىزدارى.
- انالىق باستى ساتىپ الۋعا جەڭىلدىكپەن نەسيە بەرۋ. بۇل شارا جەم-ءشوپتى دايىنداۋ نەمەسە ساتىپ الۋعا جاعدايى جوق شارۋالاردان انالىق باستى ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك. وسى رەتتە نەسيەلەر بويىنشا ءتيىمدى قارجىلىق شارتتارمەن تۋىنداعان جوعارى سۇرانىس انالىق مال باسى مەن جالپى مالعا باعانى ۇستاپ تۇرادى;
ونىمەن قوسا، مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ العىمىز كەلەدى:
1. مال باسىنىڭ جاپپاي كەمۋى جانە سالادان فەرمەرلەردىڭ كەتۋىن الدىن الۋ ءۇشىن قولداۋدىڭ ناقتى شارالارى قاشان قابىلدانادى؟
2. انالىق باس الۋعا جەڭىلدىكتى نەسيەلەر، قولدانىستاعى مىندەتتەمەلەر بويىنشا كەيىنگە شەگەرۋ تۇرىندە قولداۋ شارالارى بەرىلە مە؟
3. جەم-ءشوپتى سۋبسيديالاۋ قيىن جاعدايعا تاپ بولعان فەرمەرلەردىڭ كەڭ اۋقىمىن قاشان قامتيدى؟
4. مال شارۋاشىلىعىندا ساقتاندىرۋدى ىلگەرىلەتۋ بويىنشا جۇمىس قاشان (باستاپقى كەزەڭدەردە 80%-عا دەيىن ساقتاندىرۋ سىياقىسىن سۋبسيديالاۋ) كۇشەيتىلەدى؟
5. مەملەكەت باعانىڭ وسۋىنە قارسى كۇرەستە اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى قوسۋدى توقتاتىپ، حالىقتىڭ وسال توپتارىنا ءتيىستى الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ ماسەلەسىن قاشان پىسىقتايدى؟
قۇرمەتتى رومان ۆاسيلەۆيچ، دەر كەزىندە مال باسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن فەرمەرلەرگە قول ءۇشىن بەرمەسەك، وندا مال باسىنىڭ ءوسۋى باياۋلاپ، قازاقستاننىڭ ەت ءوندىرۋ قارقىنى بىرنەشە جىلعا ارتتا قالىپ، ونى قالپىنا كەلتىرۋ وڭايعا سوقپايدى. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ كوتەرگەن ماسەلەلەرىمىزگە قۇلاق اسىپ، شەشۋگە كومەك بەرۋىڭىزدى سۇرايمىز.
قۇرمەتپەن، «اق جول» فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتارى
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
