ومىرگە قۇشتار ءامىر

2303
Adyrna.kz Telegram

(ەسسە)

قالام ۇستاۋعا قۇمارتقان جاس تالاپتى قۇلشىندىراتىن بەلگiلi بiر سەبەپ بولادى. بiزدiڭ بۋىننىڭ كوبiسiن جازۋعا جەتەلەگەن كۇش – جەتپiسiنشi جىلداردىڭ اياعىندا بالا بiتكەننiڭ ءبارiن وزiنە تەلمiرتكەن «قازاقستان پيونەرi» گازەتi. بۇل باسىلىمدى بۇكiل وقۋشى 1 سوم 8 تيىنعا جازدىرىپ الىپ، ءۇتiر-نۇكتەسiنە دەيiن تۇگەل وقيتىن. جازىلىم باعاسىنىڭ ارزاندىعى جاعىنان بۇل گازەت الدىنا تەك بار-جوعى 84 تيىن تۇراتىن «سپورت» گازەتiن عانا سالاتىن. كۇللi قازاق جۇرتىنىڭ جازۋ ونەرiنە تالاسى بار بالاسىنىڭ ءبارi وسى گازەتكە ۇزبەي ماقالا جولدايدى.

«قازاقستان پيونەرiنiڭ» ايدارلارىنا دەيiن ايقايلاپ تۇر. «قىرىق بەس مينۋتتىڭ حيكاياسى»، «اشىق اڭگiمە ساعاتى»، «فەلەتوندى ءوزiمiز جازامىز»... ەرiكسiز ەلiكتiرەدi. جازباسىڭا قويمايدى. ماقالا جiبەرسەڭ، اتى بەلگiلi جازۋشىلاردان ارنايى حات كەلەدi. اقىل-كەڭەسiن ايتادى. بىلايشا ايتقاندا، ماقالاڭنىڭ نە ولەڭiڭنiڭ گازەتكە جۋىق ارادا شىعا قويمايتىنىن جۇقالاپ جەتكiزەدi. سونىڭ وزiنە ءماز بولىپ قالاسىڭ. شىقپاسا قويسىن. سۋرەتiن گازەت-جۋرنالداردىڭ بەتiنەن كۇندە كورiپ جۇرگەن الىمدى اعالار مەن تالانتتى تاتەلەردەن ءۇشبۋ حات كەلگەنiنiڭ ءوزi قانداي... سونداي حات كەلە قويمادى دەپ، سارعايىپ كۇتiپ جۇرگەنiڭدە بiر كۇنi جازعان دۇنيەڭ گازەت بەتiندە جارق ەتە قالادى.

بiزدiڭ جازعانىمىز اندا-ساندا بiر-اق شىعادى. سونىڭ وزiندە ەلدiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن حات دەگەنiڭ اعىلىپ كەلiپ جاتادى. ال رەسپۋبليكانىڭ ءار تۇكپiرiندەگi بەس-التى وقۋشى «قازاقستان پيونەرiنiڭ» بەتiندە اتوي سالىپ، نايزاعاي ويناتىپ تۇر. اتىراۋلىق يساتاي بالماعامبەتوۆ پەن سامات ەگiزباەۆ، قاراقالپاقستاندىق باقىت دوسىموۆ، جامبىلدىق راۋشان مىرزاحمەتوۆا (تولەنقىزى), قىزىلوردالىق انۋاربەك اۋەلبەكوۆ، شىعىسقازاقستاندىق فاريدا بىقاەۆا جانە سەمەيلiك جاس پەرi مۇراتبەك توقتاعازين... بۇلاردىڭ ماقالالارى كۇن قۇرعاتپاي ءنومiر سايىن جاريالانادى. وزدەرi بايگە سايىن جۇلدە الىپ جاتادى. جاتىپ الىپ ويلايمىن. بۇلارعا اۋىل پوشتاشىسى كۇن سايىن قاپ-قاپ حات اپارىپ بەرەتiن شىعار.

سولاردىڭ قاتارىنا كوپ ۇزاماي بiزدiڭ اۋداننىڭ جامبىل اتىنداعى كولحوزىنداعى جالاڭاش ورتا مەكتەبiنiڭ وقۋشىسى بولات نۇرداۋلەتوۆ دەگەن بالا قوسىلىپ، جيi-جيi قالام سiلتەي باستادى. جازعاندارى وتكiر. وي-تۇجىرىمدارى تiلiپ تۇسەدi. سويلەمدەرi ويناقى. بۇل ماعان قاتتى اسەر ەتتi. سەبەبi بۇرىن ماعان تانىمال جازۋشى-جۋرناليستەردiڭ ءبارi ىلعي الىس ولكەلەردەن شىعاتىن سەكiلدi كورiنەتiن. جوق ولاي ەمەس سياقتى. مىنا تۇرعان جالاڭاشتان دا شىعىپ، بۇكiل دۇنيەنi دۇرiلدەتۋگە بولادى ەكەن عوي. وسى باسىلىمنىڭ بەتiندە بiر جىل بويى دامىلداماي قالامىن ويناقتاتقان الگi بالا بiر كۇنi ءۇنسiز قالدى. «نەگە ءويتتi ەكەن؟» – دەپ كەلەسi ماقالاسىن تاعاتسىزدانا كۇتiپ جۇرگەنبiز. سودان كوپ ۇزاماي-اق سول «قازاقستان پيونەرiنiڭ» بiر بەتiن تۇگەل جايلاپ، «ول ومiرگە قۇشتار ەدi...» دەگەن قازاناما-ماقالا شىعا كەلسiن. اۆتورى – جالاڭاش ورتا مەكتەبi ادەبيەت ءپانiنiڭ مۇعالiمi ءابدiرايىم ەسەندiكوۆ. بۇل كiسiنiڭ دە بiر ادامداي جازۋعا تالاسى بار ەدi. شوشىپ كەتتiم. بار بولعانى سەگiزiنشi كلاسس وقيتىن بولات نۇرداۋلەتوۆ موتوتسيكلدەن اۋدارىلىپ، عايىپتان كوز جۇمىپتى. جازۋعا دەگەن قۇشتارلىعى ەرتە ويانعان جاس تالاپتىڭ قىرشىن عۇمىرى وسىلاي ءۇزiلدi. ەگەر ول بۇگiنگە دەيiن امان-ەسەن جۇرگەندە، قازاقتىڭ قالام مەن قاعازعا ادال قالامگەرلەرiنiڭ بiرi بولاتىنى ءسوزسiز ەدi. بولاتتىڭ تۋعان قارىنداسى بيبايشا كەيiن اعاسىنىڭ ارمانداعان بيiگiنە شىقتى. قازاقتىڭ دارىندى اقىنى سۆەتقالي نۇرجاننىڭ زايىبى بيبايشا نۇرداۋلەتوۆا – قازiر بەلگiلi تiلشi-عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

بولات ومiردەن وتكەننەن كەيiن، ارال اۋدانىنان شىققان ءامiر ورالباەۆ دەگەن تۇرپاتى بولەك تاعى بiر بوزبالا ەل-جۇرتتى ەلەڭدەتە باستادى. قالامى قارىمدى. جازعان دۇنيەسi ءباسپاسوزدiڭ بەتiن بەرمەيدi. ءوزi تالايعا ارمان بولعان كازگۋ-دiڭ ستۋدەنتi كورiنەدi. ستۋدەنت تۇگiلi قولتاڭباسى قالىپتاسقان قالامگەردiڭ قولى ارەڭ جەتەتiن «لەنينشiل جاس» پەن «سوتسياليستiك قازاقستانعا» ماقالالارى جيi جاريالانىپ تۇرادى. ارا-تۇرا «بiلiم جانە ەڭبەك» جۋرنالىندا فانتاستيكالىق اڭگiمەلەرi جارىق كورەدi. بۇل كەزدە مەن ءالi مەكتەپتەمiن. ونىڭ جازعاندارىن جاتا-جاستانىپ وقيمىن. ول تۇستا اتى-ءجونi تانىمال بولا باستاعان جۋرفاكتىڭ ستۋدەنتتەرiنiڭ ءبارiنiڭ دە ماقالالارى ءۇتiر-نۇكتەسiنە دەيiن وقىلاتىن.

تالانتتى جاس جiگiتتiڭ تۋىپ-وسكەن جەرi قامىستىباس بiزدiڭ قاراتەرەڭ اۋىلىنان سونشالىقتى الىس ەمەس. «وسىنداي توقال تامداردىڭ اراسىنان دا مىناداي جازعىش بالا شىعادى ەكەن عوي» دەپ كادiمگiدەي قايران قالام. كەيiن جاقىن ارالاسقان سوڭ بويىمىز ۇيرەندi مە، الدە ءامiردiڭ شىعارماشىلىق ەكپiنi ەسەيگەن سوڭ ەپتەپ باسىلىپ قالدى ما، ول جاعىن انىق بiلمەيمiن، بiراق ونىڭ بالا كەزiندەگi اتاعى جەر جاراتىن ەدi...

بiر كۇنi سول ءامiردiڭ ماقالالارى بiزدiڭ وبلىستىڭ «لەنين جولى»، اۋداننىڭ «تولقىن» گازەتiنiڭ بەتiندە كۇن قۇرعاتپاي جاريالانا باستادى. «تولقىنعا» «تۇندە سۋعا بارعاندا» دەگەن اڭگiمەسi دە باسىلدى. سويتسەك، ول ەلگە وندiرiستiك پراكتيكاعا كەلiپ ءجۇر ەكەن. تiپتi iسساپارمەن بiزدiڭ قاراتەرەڭگە دە كەلiپ كەتiپتi. قالاي بايقاماي قالعانمىن. جۇرتتىڭ اڭگiمەسiنiڭ ءبارi – ءامiر. «قانداي سىپايى، ءجۇرiس-تۇرىسىنا دەيiن ونەگەلi»، – دەسەدi. اۋىلدان قىزىلورداعا بارىپ قايتقان بiر جاقىن اعامىز: «ءامiردi كوردiم، اڭگiمەلەستiم»، – دەپ كەلدi. «بiر كiشكەنتاي قارا بالا ەكەن ءوزi. ءتۇر-الپەتi كارiستەن اينىمايدى. بiزدiڭ شاكiزاتتىڭ پورتفەلiن ۇستاپ ءجۇر»، – دەيدi. اعايىندى شاكiرات پەن شاكiزات دارماعامبەتوۆتەر – بiزدiڭ اۋىلدان شىققان العاشقى جۋرناليستەر. ەكەۋi دە ەلگە سىيلى كiسiلەر. شاكiزات اعا سول تۇستا قىزىلوردا وبلىستىق «لەنين جولى» گازەتiنiڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولىپ iستەيتiن.

ەلدەن شىعىپ، ەرتەرەك جارقىراي كورiنگەن ءامiردiڭ ۇلگiسiمەن بiز دە جازۋ الەمiنە بەت بۇردىق. 1981 جىلى قازاق مەملەكەتتiك ۋنيۆەرسيتەتiنiڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتiنە وقۋعا ءتۇستiم. ءامiردi iزدەسەم، ول سول جىلى جازدا وقۋدى بiتiرiپ كەتiپ قالىپتى. سوناۋ ستۋدەنت كەزiنەن جيi جازىپ، كوزگە تۇسكەن ءامiردi الماتىدا قىزمەتكە قالاتىن شىعار دەپ ويلاۋشى ەدiم. سويتسەم، تىم الىسقا شىعانداپ كەتiپتi. اقتوبە وبلىسىنىڭ وكتيابر اۋداندىق گازەتiنە ورنالاسقانعا ۇقسايدى. وسىنداي قابiلەتتi جiگiتتiڭ ادەبي ورتاسى قايناعان استانادا قالماي، جەر تۇبiنە جول تارتقانىنا تاڭعالدىم. بiراق ول تۇستا جۋرناليستيكا فاكۋلتەتi تۇلەكتەرiنiڭ وقۋدى بiتiرە سالا الماتىدا تۇراقتاپ قالۋى تىم قيىن ەدi. جالعىز جۋرفاك... پارتيالىق فاكۋلتەت... پارتيا قايدا ايداسا، سوندا جونەيسiڭ... سول پارمەندi پارتيامىز ءامiردi اقتوبەنi ماڭگiلiككە مەكەن ەتۋگە جiبەرiپتi عوي سوندا.

قابiلەتتi قىز-جiگiتتەردiڭ ءبارi دە وقۋ بiتiرگەن سوڭ، جولدامامەن الىسقا تارتادى. سولاردىڭ بiرازى اۋداننان وبلىس ورتالىعىنا، ودان الماتىعا قاراي جىلىستاپ، باس-اياعى بەس-التى جىلدا تۇلەگەن ورتاسىنا قايتىپ ورالادى. سوسىن بiر توماعاسىن سىپىرعان قىرانداي سiلكiنiپ، بۇرقىراتىپ جازار ەدi. قالامىنىڭ قارىمى بولەك ءامiر دە سويتەتiن شىعار دەپ ويلاعانبىز. بiراق ول استانا جاققا اسىقپادى. ءسiرا، ءوزiن وزەككە تەپكەن الماتىعا قاتتى وكپەلەگەن بولۋى كەرەك. ارشىعان جۇمىرتقاداي تاپ-تازا شاعىن شاھار – اقتوبەدەن جانعا جايلى تۇراق تاپتى. اقتوبەنiڭ اق ماڭدايلى بiر قىزىنا ۇيلەندi. اقتوبەنiڭ جيەندەرi ومiرگە كەلدi...

ادەبي ورتاسى كەمشiندەۋ دەگەنمەن، ارايلى اقتوبە دە اقىن-جازۋشىلاردان كەندە ەمەس ەدi. جىرلارىنا كۇللi جۋرفاك ۇيىعان، ۇلكەن دە، كiشi دە جاتقا بiلەتiن «ماحاببات قاشان قارتايعان؟ سۇراڭدار ونى ەرتايدان» دەگەن تانىمال جولداردىڭ اۆتورى ەرتاي اشىقباەۆ، ەلدiڭ شەجiرەسi جونiندە كەز كەلگەن عۇلاما تاريحشىمەن تابانداتقان ءتورت ساعات ايتىسۋعا بiلiم-بiلiگi مول جەتەتiن پايىمدى پۋبليتسيست يدوش اسقاروۆ، بۇل ايماققا اسا تانىمال اقىن بولات تەمiروۆ، زەردەلi زەرتتەۋشi, قارىمدى قالامگەر سەرiكقالي بايمەنشين، كەز-كەلگەن اكiمiڭدi تiزەرلەتە الاتىن تەگەۋرiندi جۋرناليست سەكسەنباي كۇلiمبەتوۆ، سەرiلiگi مەن پەرiلiگi قاتار جۇرەتiن سىقاقشى ءالiمباي Iزباي، سىرشىل اقىن گۇلسامال ايماحانوۆا جانە باسقالار بۇل قالانىڭ وزiندiك ادەبي ورتاسىن قالىپتاستىردى. كەيiننەن بۇل توپقا الماتىدان كەلگەن ارقالى اقىندار مەيiرحان اقداۋلەتۇلى مەن باۋىرجان باباجانۇلى قوسىلدى. مiنە، وسىدان كەيiن ءامiر ءوز قالاسىندا وگەيلiك كورمەگەن بولار، الماتىعا ورالۋدى مۇلدە ويعا العان جوق. Iرi باسىلىمداردىڭ اقتوبە وبلىسىنداعى تiلشiسi بولىپ قىزمەت iستەدi. ياعني، سۇيiكتi قالاسىنان كiندiگiن اجىراتا قويمادى.

ءۇشiنشi كۋرستى بiتiرگەن سوڭ، اقتوبەگە وندiرiستiك پراكتيكاعا كەلدiم. بۇل قالانى تاڭداۋىمنىڭ ەكi-ءۇش ءتۇرلi سەبەبi بار ەدi. بiرiنشiدەن، بiر كۋرس تومەن وقيتىن بەردiباي كەمالوۆ دەگەن دوسىم: «بiزدiڭ ەلگە بارايىق، شالقاردا شالقىپ ءجۇرiپ، بiر جاقسىلاپ دەمالايىقشى»، – دەپ قولقالاپ قويمادى. ەكiنشiدەن، اقتوبە بiزدiڭ ارالعا سونشالىقتى الىس ەمەس. وندiرiستiك پراكتيكانى ەرتەرەك بiتiرiپ، ەل جاققا تارتىپ تۇرعىم كەلدi. ۇشiنشiدەن، جەرلەس اعام امiرمەن جاقىنىراق تانىسقاندى ءجون كوردiم.

ءامiر ورالباي بۇل كەزدە اقتوبە وبلىستىق گازەتiنiڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ءبولiمiنiڭ مەڭگەرۋشiسi ەكەن. جاسى جيىرما بەستە عانا. ول كەزدە وبلىستىق پارتيا كوميتەتi باسىلىمىنىڭ ءبولiمiن باسقارۋعا ونىڭ جاسىنداعى جiگiتتەردi كوپ تاعايىنداي بەرمەيدi. ءسiرا، قانداعاشتا اۋداندىق گازەتتە قىزمەت iستەپ جۇرگەندە كوزگە تۇسسە كەرەك. بۇل قىزمەتكە سول اۋداندىق گازەتتiڭ باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارلىعىنان كەلiپتi.
تانىستىق. وتە جىلى قارسى الدى. سىرتىمنان ەپتەپ بiلەدi ەكەن. بۇل – ءامiر اعامنان ۇلگi العان مەنiڭ دە «لەنينشiل جاسقا» ماقالالارىم جيi جاريالانا باستاعان كەزiم. باس رەداكتور نۇرقايىر تەلەۋوۆكە كiرiپ شىعىپ، بەردiباي ەكەۋمiزدi ءوزiنiڭ قاراماعىنا پراكتيكادان وتۋگە سۇراپ الدى. ەگiس ناۋقانىنىڭ كۇيiپ تۇرعان تۇسى. پراكتيكانتتىڭ كومەگiنە ءزارۋ ءبولiمنiڭ بiرi – وسى.

ءامiر اعام ەرتەسiنە-اق ۇيiنە قوناققا شاقىردى. بiرەۋدiڭ اتشاپتىرىم اۋلاسىنداعى بiر بولمەلi شاعىن تۇراقجايدى جالداپ تۇرادى ەكەن. وزدەرi سىعىلىسىپ وتىرعانىنا قاراماستان مەڭدiگۇل جەڭەشەم ەلپiلدەپ، داستارحانىن كەڭ جايدى.
بiر-ەكi ماقالا جازىپ، اۋىلعا تايىپ تۇرامىن دەگەنiم ادiرە قالدى. باس رەداكتور نۇرقايىر تەلەۋوۆ بەردiباي ەكەۋمiزدi شتاتقا الدى. سول ءامiردiڭ بولiمiنە تiركەلدiك. ەكەۋمiزگە بiر جۋرناليستiڭ جالاقىسىن ءبولiپ بەردi. ونىڭ ۇستiنە قالاماقىسى تاعى بار. ول كەزدە اشقۇرساق ستۋدەنت ءۇشiن مۇنان ارتىق باقىت جوق ەدi. جالپى، امiرمەن جۇمىس iستەگەن بiر راحات ەكەن. مiنەزi جايلى، قاتتى ۇرىسپايدى. سىعىرايىپ، سىناي قاراپ وتىرىپ، جازعانىڭدى لەزدە جوندەپ بەرەدi. جوندەگەنi كوڭiلگە قونا كەتەدi.
سول تۇستا جاستار پوەزياسىنىڭ الدىن بەرمەي تۇرعان ايگiلi اقىن ەرتاي اشىقباەۆ وسى گازەتتiڭ مادەنيەت بولiمiندە قىزمەت iستەدi. Iرگەرiرەكتە «بەرسە حافيز جالعىز مەڭگە قوس قالا، قوس مەڭiڭە بەرەر ەدiم ءتورت قالا» دەپ جىر جازعان ەرتاي اعامىز وسى. وسىعان وراي تاعى بiر جىر جامپوزى ەسەنقۇل جاقىپبەكوۆ ستۋدەنتتiك جاتاقحانامىزداعى بiزدiڭ بولمەمiزدە وتىرىپ:

اقىن كوڭiل قاشان ءسiرا قارتايعان،
سۇيگەنiنiڭ مەڭiن كورiپ مارقايعان.
اقتوبە، ورال، قىزىلوردا، جامبىلدىڭ،
گوركومدارى، ساقتانىڭدار ەرتايدان، – دەپ قولما-قول ەپيگرامما جازعان. قولىمىز ءسال بوساسا، دالiزگە شىعىپ، ءارi ەرەكەڭنەن تەمەكiنi دۇرىستاپ شەگۋدi ۇيرەنiپ، ءارi اسەرلi اڭگiمەسiن تىڭداپ قايتامىز. الماتىداعى قاتار وتكiزگەن كۇندەردi ەسكە الىپ، كۇلiسەمiز. ەرەكەڭ زiلسiز ازiلگە وتە شەبەر. شايتان يەكتەگەن بەردiباي ەكەۋمiز دە قىسىر اڭگiمەنiڭ قالىپتاسقان مامانىمىز. ال ءامiر ءازiل-وسپاققا مۇلدە جوق. سونى بايقاعان بەردەش ەكەۋمiز مادەنيەت بولiمiنە بارىپ، ەرەكەڭنەن اۋىق-اۋىق قۋات الىپ كەلەمiز دە، اقتوبەنiڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋگە اسا قۇلشىنىسپەن كiرiسەمiز.
از عانا ۋاقىتتا ءامiر بiزدi كوپ نارسەگە ۇيرەتتi. ماعان ستۋدەنتتiڭ بويىنا شاق كەلمەيتiن شارۋالار جاساتىپ، گازەتتiڭ جارتى بەتiن جايلاعان سىن ماقالالار ازiرلەتتi. ول ول ما، لەنين اۋدانىنىڭ «اۆانگارد» كولحوزىنا ارنايى iسساپارعا جiبەرiپ، كەتەۋi كەتكەن شارۋاشىلىق جونiندە «Fاجايىپ ءتۇس» دەگەن فەلەتون جازدىرتتى. ءامiردiڭ جiگەرلەندiرۋiمەن جازىلعان سول فەلەتون – بۇگiنگi كۇننiڭ كوزiمەن قاراعاندا انشەيiن-اق دۇنيە. كولحوز باسقارماسىنىڭ توراعاسى ءتۇس كورەدi. تۇسiندە اشىق-تەسiك قوراعا قامالعان زەڭگi بابانىڭ تۇقىمدارى ونى سۇزگiسi كەپ، مۇيiزدەرiن وڭتايلاپ، تۇرا ۇمتىلادى. سيىرلار سايتانداي ساپ ەتە قالعان باستىققا ادامشا تiل قاتادى. قىسقاسى، جوندەۋ كورمەگەن جۇپىنى قورانىڭ iشiندە بۇقا-قۇناجىندار مەن باسپاق-تانالار بiرلەسiپ، قۇرىلتاي جينالىسىن وتكiزiپ، باسقارمانى ابدەن قىسپاققا الادى. ويانىپ كەتسە، ءتۇسi. كادiمگi كەڭەس ءداۋiرiنiڭ جاۋىر بولعان ءداستۇرلi فەلەتونسىماعى. بiراق سونى بوتاتiرسەك بالا جازعان سوڭ سول كەزدەگi ەل iشiندەگi اسەرi اجەپتاۋiر بولعان سياقتى. ونشاقتى كۇننەن سوڭ رەداكتسياعا اۋداندىق پارتيا كوميتەتiنەن حات كەلiپ تۇر. «Fاجايىپ ءتۇس» اتتى فەلەتون لەنين اۋداندىق پارتيا كوميتەتiنiڭ بيۋروسىندا تالقىلاندى. فەلەتوننىڭ كەيiپكەرi – «اۆانگارد» كولحوزىنىڭ باسقارما توراعاسى الەكساندر فەدورچەنكو قىزمەتiنەن بوساتىلدى». ال، ساعان كەرەك بولسا!.. ءسiرا، بۇرىننان دا بۋىنى بوساپ، ورىنتاعى بىلقىلداپ تۇرعان بiرەۋ بولسا كەرەك. ايتپەسە، ماسەلەنiڭ ءبارi مەنiڭ جازعان دۇنيەمە قاراپ قالدى عوي دەيسiڭ بە؟ قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋى ءدوپ كەلگەن شىعار. بiراق قالاي بولعاندا دا بۇل ءۇشiنشi كۋرستىڭ ۇرپەكباس بالاسى ءۇشiن ۇلكەن جەتiستiك ەدi. جەتەكشiم ءامiر بۇعان مەنەن بەتەر قۋاندى. سول كۇنi ءوزiمدi «سوتسياليستiك قازاقستاننىڭ» فەلەتون ءبولiمiنiڭ مەڭگەرۋشiسi نۇرەدين مۇفتاحوۆ نەمەسە سول ءبولiمنiڭ «سەن تۇر مەن اتايىن» تiلشiسi وڭداسىن امiرقۇلوۆ سەكiلدi سەزiنiپ، سەسپەي قاتىپ ۇيىقتاعانىم ەسiمدە. ول تۇستا كۇن سايىن باس باسىلىمدا فەلەتوندارى جارىق كورiپ جاتاتىن وسى ەكi اعام iرiلi-ۇساقتى شەنەۋنiكتەردi iنگەندەي قايقاڭداتاتىن.

سول جولى جاقسى جەتەكشiگە، جانى جايساڭ اعاعا جولىققانىمدى ۇعىنىپ، الماتىعا قاناتتانىپ قايتتىم. سول اسەرiمنەن ايىعا الماي كەلەر جىلى تاعى كەلدiم. بۇل جىلى دا ابەكەڭنiڭ جەتەكشiلiگiمەن تاجiريبەدەن جاقسى ءوتتiم. قاسىنا قىزمەتكە الىپ قالعىسى دا كەلدi. ونىڭ كوڭiلi قالاعانمەن، باسقا باسشىلار ىڭعاي بiلدiرە قويمادى-اۋ دەيمiن. ونىڭ ۇستiنە وبلىستىق باسىلىمداردىڭ قىزمەتكەرلەرi جىلدار بويى ورىن بوساتپايتىن زامان. سوسىن الماتىعا تارتىپ كەتتiم.

بۇدان سوڭ ول ەكەۋمiزدiڭ جولىمىز تالاي جۋرناليسكە ارمان بولعان باسىلىمنىڭ تورەسi – «لەنينشiل جاستا» ءتۇيiستi. مەن وقۋدى بiتiرمەي جاتىپ، وسى باسىلىمعا قىزمەتكە كەلگەنمiن. ول گازەتتiڭ باتىس ايماقتاعى ءوز تiلشiسi بولىپ تاعايىندالدى. بiرنەشە جىل «جاس الاشتىڭ» مەكتەبiنەن ءوتiپ، «ەگەمەننiڭ» كورiگiنە ءتۇستi. وسى ەكi باسىلىمنىڭ مەنشiكتi تiلشiسi بولىپ شيرەك عاسىرعا جۋىق iستەگەن سوڭ، وبلىستىق «اقتوبە» گازەتiنiڭ تiزگiنiن قولعا الدى. سودان سوڭ ورىس تiلiندەگi «اكتيۋبينسكي ۆەستنيكتi» دە باسقاردى. ءوز باسىم امiردەن باسقا بiر وبلىستىڭ ەكi تiلدەگi گازەتiنە دە باس رەداكتور بولعان جۋرناليستi بiلمەيتىنمiن. ەكi تiلدە دە ەشكiمگە ەسە جiبەرە قويمايتىن ەدi. بەرتىندە تاعى ءبىر ارىپتەسىمىز امىرە ءارىن الماتى وبلىسىنىڭ ەكى گازەتىنە دە باسشى بولدى-اۋ دەيمىن. ءسويتىپ، بۇل ءۇردىستى ۇستانعان ازىرشە ءامىر مەن امىرە عانا...
ءتۇر-الپەتi قازاقتان گورi كارiسكە كوبiرەك ۇقسايتىنى راس-تى. بiر كورگەن ادام «قازاقشا سايراپ وتىرعان بۇل قانداي كارiس؟» – دەپ قايران قالار ەدi. بiردە مىناداي قىزىق بولدى. الماتىدا كومسومولدىڭ كەزەكتi پلەنۋمى ءوتiپ جاتتى. سول جىلدارى كiشi تسەكانىڭ مۇشەسi بولىپ سايلانعان قىزىلوردالىق لي دەگەن قازاقشاعا سۋداي كۇرiششi كارiس جiگiتiنiڭ اتاق-ابىرويى اسپانداپ تۇردى. بiر قاراسام، قازاق راديوسىنىڭ جاستار حابارلارى باس رەداكتسيانىڭ قىزمەتكەرi قايرات مۇساقۇلوۆ دوبالداي رەپورتەرiن ارقالاپ، شارق ۇرىپ، سول ليدi iزدەپ ءجۇر ەكەن. ءوزi كارiس، ءوزi قازاقشا اعىپ تۇر. تاپتىرمايتىن تاقىرىپ. قايرات جانىعىپ ماعان كەلدi.

– الگi لي دەگەندi تانيسىڭ با؟ سەنiڭ اۋىلىڭنىڭ جiگiتi دەيدi عوي. بول، تەزدەتiپ تاۋىپ بەرشi ماعان. تۇستەگi جاڭالىقتار توپتاماسىنا ۇلگەرتۋiم كەرەك.
سول ارادا مەنi بiر شايتان ءتۇرتتi. بiر توپ جۋرناليستiڭ اراسىندا اڭگiمەلەسiپ تۇرعان ءامiردi سىرتىنان كورسەتتiم.

– انە تۇر عوي ول... قاراشى، باسقا ارiپتەستەرiڭنiڭ ءبارi سۇحبات الىپ تۇر ودان. سەن بايعۇس ءوستiپ اۋزىڭدى اشىپ جۇرە بەر...

«قاپ!» – دەپ قايراتىم كوزiلدiرiگiن بiر كوتەرiپ، ومىراۋلاپ تۇرا ۇمتىلدى. تiلiم قىشىپ، ايتۋىن ايتسام دا وكiنiپ قالدىم. سەبەبi, كۋرستاسىم قايراتپەن كۇندە الىسىپ-جۇلىسىپ، بiر-بiرiمiزدi قارا ەسەككە تەرiس مiنگiزiپ جۇرسەك تە، امiرمەن ەشقاشان قالجىڭداسىپ كورمەپ ەدiم. قايران اعام، رەنجiپ قالاتىن بولدى-اۋ... ابىروي بولعاندا ءبارi دە ءساتتi اياقتالدى. «سiز ليسiز بە؟»، – دەپ ەسەندەسiپ الىپ، بۇلبۇلداي سايراي جونەلگەن قايراتىم ءامiر اعامنىڭ وڭiرiندەگi جۋرناليستەر وداعىنىڭ توسبەلگiسiنە كوزi ءتۇسiپ كەتiپ، ماڭدايىن تاسقا سوققانداي كiلت توقتايدى. سول كەزدە الگi توپتاعى جۋرناليستەر دۋ ەتە قالدى. ءبارiبiر ءامiر وسىنىڭ مەنەن كەلگەن پالە ەكەنiن بiلiپ قويدى. «سەنiڭ-اق ءومiرi iشiڭ تولادى دا جۇرەدi ەكەن» دەگەندەي سىعىرايىپ بiر قارادى دا جونiنە كەتتi. سودان سوڭ اعاممەن ءبۇيتiپ وينامايتىن بولدىم.

ارادا جىلجىپ جىلدار ءوتتi. جاس عىلىم دوكتورى رەتiندە مەن اقتوبە مەملەكەتتiك ۋنيۆەرسيتەتiنە ەمتيحان كوميسسياسىنىڭ توراعاسى بولىپ كەلدiم. سول جىلى بۇل وقۋ ورنى جۋرناليست ماماندىعىن يەلەنگەن تۇڭعىش تۇلەكتەرiن ۇشىردى. ءتاۋبا! وسى قالادا تالاي رەت تاجiريبەدەن وتكەن بiر كەزدەگi بوزوكپە بالا مiنە، ەندi اقتوبەلiك تۇلەكتەردiڭ ديپلومىنا قول قويايىن دەپ جاتىر... ۇستاز بەن شاكiرت قايتا كەزدەستiك. بۇل كەزدە ءامiر ورالباي – جۋرناليستيكا كافەدراسىنىڭ ورتان قولداي وقىتۋشىسى. اعايىندى ەكەۋمiز ەكi اپتا بويى ستۋدەنتتەردەن ەمتيحان الدىق. ءامiر سول جولى قاتتى قۋاندى. «مەنiڭ سوڭىمنان ەرتكەن شاكiرتiم ءوستi, جەتiلدi, وسىنى كورگەنiمiزگە شۇكiر»، – دەدi.

ءامiر ۋنيۆەرسيتەتتە تەك ءدارiس وقىپ قانا قويماي، وسى وقۋ ورنىنا اتى بەرiلگەن عۇلاما عالىم قۇدايبەرگەن جۇبانوۆتىڭ پۋبليتسيستيكاسىن زەرتتەپ، كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا جازىپ ءجۇر ەكەن. Fىلىمي جەتەكشiسi – جالپاق جۇرتقا اتى ءماشھۇر عالىم نامازالى وماشەۆ. مۇنىسىنا مەن قاتتى قۋاندىم. «Fىلىمعا بەت بۇرعانىڭىز دۇرىس بولدى، جاقسىلاپ جازىڭىز، تەزدەتiپ قورعاڭىز»، – دەپ جiگەرلەندiرiپ كەتتiم. شىنىندا دا ونىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتi مەن مۇمكiندiگi مول ەدi. ادەبي ورتادان الىس جەردi مەكەن ەتكەندiكتەن، سول مۇمكiندiگiن تولىق پايدالانا المادى-اۋ دەپ ويلايتىنمىن. ەندi زەرتتەۋشiلiك قىرىنىڭ اشىلاتىنىنا كۇمانiم جوق-تى.

بiراق عىلىمي ورتادان جىراقتا جۇرگەندiكi مە، الدە وزiنە دەگەن تالابى قاتالىراق بولدى ما، ايتەۋiر ءامiردiڭ قورعاۋى كەشەۋiلدەي بەردi. قورعاۋ قامىمەن جۇرگەندە اياق استىنان دەنساۋلىعى سىر بەردi. بiر كۇنi ول الماتىنىڭ كوشەسiندە قۇلاپ قالىپتى. جۇيكەسiنە نە سالماق تۇسكەنi بiر اللاعا عانا ايان. Iشتەي تىناتىن ادامداردىڭ تiرلiگi. ءوزi تiس جارىپ، ەشكiمگە ەشتەڭە ايتپايدى. اقىرى، ديسسەرتاتسياسىن قورعاپ شىقتى. الماتىنىڭ بiر مۇيiسiندەگi دامحاناعا داستارحان جايىپ، قورعاعانىن تويلادى. مازاسىز كۇيدە ءجۇرiپ، قۇجاتتارىن ازiرلەپ، استاناعا جولداعان سوڭ اقتوبەگە اتتاندى. سودان اقتوبەسi ءامiردi قۇشاعىنان اجىراتقان جوق. اينالاسى ءۇش-ءتورت ايدىڭ iشiندە جەر-بەسiككە بولەپ تىندى. كەيىن ەل بولىپ اتاپ وتكەن ەلۋiنە دە جەتە المادى.
اتتەستاتتاۋ كوميتەتi عىلىم كانديداتىنىڭ دارەجەسiن بەكiتiپ، ديپلومىن تولتىرىپ بەرگەندە، ءامiر ورالباي جالعان دۇنيەدە جوق ەدi. سول كۇنi ونىڭ ەڭ جاقىن دوسى، قارىمدى قالامگەر، الىمدى اۋدارماشى ءداۋiتالi وماشۇلى جۇرەگi قان جىلاپ تۇرىپ، يەسiن iزدەگەن قاتىرما قاعازدى استانادان اقتوبەگە جۇرەتiن جولاۋشىعا اماناتتاپ تاپسىرىپ جاتتى...
«ومiرگە قۇشتار ءامiر دەگەن دوسىم ءوتتi دۇنيەدەن. سونىڭ سوڭىندا قالعان قوس قارعاسىنىڭ قولىنا ۇستاتقايسىڭ مىنانى»...

* * *

... ءيا، بۇگىن ونىڭ تۋعان كۇنى دە ەمەس، قايتقان كۇنى دە ەمەس. جاي كۇننىڭ ءبىرى... الايدا ول جاي كۇنى دە، قاي كۇنى دە ەسكە الۋعا لايىق ازامات ەدى... ءبىر كەزدە بىلەتىندەر جەتىپ ارتىلاتىن ەدى ونى...

باۋىرجان ومارۇلى

پىكىرلەر