"الاشوردادان" "اباي جولىنا" دەيىنگى ءومىر. بۇگىن - مۇحتار اۋەزوۆتىڭ تۋعان كۇنى

بۇگىن - قازاق حالقىنىڭ مادەني، ادەبي دامۋ تاريحىندا جازۋشى، دراماشى، پۋبليتسيست، زەرتتەۋشى، اۋدارماشى ءارى اسا ءىرى قوعام قايراتكەرى مۇحتار ومارحانۇلى اۋەزوۆتىڭ تۋعان كۇنى. العاشقى پەسانىڭ اۆتورى مۇحتار ومارحانۇلىنىڭ تۋعانىنا 126 جىل تولدى.

قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، قوعام قايراتكەرى مۇحتار ومارحانۇلى اۋەزوۆ بۇرىنعى سەمەي ۋەزى، شىڭعىس بولىسىنداعى قاسقابۇلاق دەگەن جەردە تۋعان. سەمەي قالاسىندا مەدرەسەدە، ونان سوڭ بەس كلاستىق ورىس مەكتەبىندە، ال 1915–1919 جج. مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا ءبىلىم العان. 1917 جىلى سەميناريادا وقىپ جۇرگەن كەزىندە حالىق اڭىزى بويىنشا «ەڭلىك–كەبەك» پەساسىن جازادى. بۇل قازاق ۇلتتىق دراماسىنىڭ قارلىعاشى ەدى. وسى پەساسى مەن 1921 جىلى جازىلعان «قورعانسىزدىڭ كۇنى» اتتى العاشقى اڭگىمەسى ارقىلى ءوزىنىڭ جازۋشىلىق ەرەكشە دارىنىن ايقىن تانىتتى. 1930 جىلدىڭ 17 قىركۇيەگىندە تاشكەنتتە م.اۋەزوۆ تۇت­قىنعا الىنادى. م.اۋەزوۆتىڭ تۇتقىندالۋى «الاشوردا» مەن ۇلتشىل كونتررەۆوليۋتسيالىق ۇيىم­نىڭ قۇرامىندا بولعان جانە سوعان قا­تىسقان قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ ءىسى» دەپ اتال­عان №2 370 تەرگەۋ ءىسى بويىنشا جۇزەگە اسى­رىل­دى. 1930 جىلدىڭ 2 شىلدەسى مەن 1931 جىلدىڭ 23 قىركۇيەگى ارالىعىندا تۇتقىنعا الىنعان 20 قايراتكەردى قامتىعان بۇل ساياسي ناۋقان الاشورداشىلارعا قاتىستى جۇرگىزىلگەن ەكىنشى اۋقىمدى شارا ەدى. م.اۋەزوۆكە «استىرتىن كونتررەۆوليۋ­تسيا­لىق ۇيىمنىڭ تاشكەنت فيليالىنىڭ باس­شى­سى» دەگەن ايىپ تاعىلادى. ونىمەن بىرگە تاش­كەنت فيليالىنىڭ مۇشەلەرى رەتىندە يسا قاش­قىنباەۆ، جۇماحان كۇدەرين، قوشكە كە­مەڭگەروۆ، ناشير قوجامقۇلوۆ، مۇستاما بۇ­رال­­قيەۆتەر دە اتالىپ، بارلىعى دا تۇتقىن­دالعان بولاتىن. 1930 جىلدىڭ 1 قازانى كۇنى الماتى قا­لا­سىندا قازاق اۆتونومياسىنىڭ قۇرىل­عا­نى­نا 10 جىل تولۋىنا وراي سالتاناتتى جيىن ءوتىپ، بك(ب)پ قازاق ولكەلىك كوميتەتىنىڭ جاۋاپ­تى حاتشىسى ف.گولوششەكين كولەمدى بايان­دا­ما جاسايدى. پارتيا جانە كەڭەس بەلسەندىلەرى ال­دىندا ف.گولوششەكين تەرگەۋدەگى ۇلتشىل­داردىڭ جاۋاپتارىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، م.اۋەزوۆتى «ءا.بوكەيحانوۆ يدەيالارىن جۇزەگە اسىرۋشى «الاششىل»، «وڭشىل»، «ۇلتشىل» دەپ ايىپ­تايدى. قازاقستانداعى ەرەك­شە مەملەكەتتىك ساياسي باسقارمانىڭ توتەن­شە وكىلەتتىگى جانىنداعى ۇشتىكتىڭ ءما­جىلىسى تومەندەگىدەي ۇكىم شىعاردى: «№2370 ءىس بويىنشا: اۋەزوۆ مۇحتار – ءۇش جىل كونتسلاگەرگە قامالسىن، ۋاقىتى 1930 جىلدىڭ 8 قازا­نىنان باستاپ ەسەپتەلسىن. ەرمەكوۆ پەن اۋەزوۆتىڭ ۇكىمى شارتتى دەپ ەسەپتەلسىن». رەپرەسسيالىق ماشينا توقتاۋسىز جۇمىس ىستەپ، تاپتىق، ۇلتشىلدىق، مەملەكەتشىلدىك، تاۋەل­سىزدىك تۋرالى وي ايتقان جانداردى جازالاۋ دەر­تى مەيلىنشە اسقىنىپ تۇرعان تۇستا سالىس­تىرمالى تۇردە مۇنداي جەڭىل ۇكىمنىڭ شىعۋى شىن مانىندە زور جەڭىس بولاتىن. وسى ۇكىمنىڭ ارقاسىندا 1932 جىلدىڭ 20 ساۋىرىندە ءبىر جىل جەتى اي قاماۋدا بولعان م.اۋەزوۆ بوستاندىققا شىعادى. مۇحتار ومارحانۇلى 15 جىل بوي «اباي جولى» اتتى ءوزىنىڭ 4 تومدىق داڭقتى تاريحي رومانەپوپەياسىن جازدى. مۇنىڭ «اباي» اتالعان ءبىرىنشى كىتابى 1942 جىلى، ەكىنشىسى 1947 جىلى جارىق كوردى. ورىس تىلىنە اۋدارىلعان. «اباي» رومانىنىڭ ەكى كىتابى 1949 جىلى 1دارەجەلى كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىن الدى. ءتورت كىتاپپەن بىتكەن ەپوپەيا 1959 جىلى لەنيندىك سىيلىققا يە بولدى. «اباي جولى» 30 تىلگە اۋدارىلىپ، ءدۇيىم دۇنيە وقىرمانىنان وتە جوعارى باعا الدى. ادەبي ەڭبەگى ءۇشىن جازۋشى 1957 جىلى لەنين وردەنىمەن ماراپاتتالدى. 1961 جىلى 27 ماۋسىمدا قايتىس بولعاننان كەيىن، رەسپۋبليكا ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىمەن قازاق كسر عا ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنا، قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنا مۇحتار ومارحانۇلى اۋەزوۆتىڭ ەسىمى بەرىلدى.