كوكتىڭ تىنىسىن تىڭداپ، جەردىڭ تامىرىن باسقان، تۇرمىس-تىرشىلىگىن تابيعات-انامەن تىعىز بايلانىستىرىپ، «ناۋرىزدا سامارقاننىڭ كوك تاسى دا ءجىبيدى» دەيتىن حالقىمىزدىڭ ناۋرىزدى جاڭارۋدىڭ باستاۋى، سونداي-اق تاتۋلىق پەن ىرىcتىڭ ارقاۋى دەپ باعالايتىنى بەلگىلى. ناۋرىزدى تويلاۋ – ەلدىگىمىزدىڭ بەلگىسى.
الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ الماتى قالاسى مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى – ناۋرىز مەيرامىنا ارنالعان «قىدىربەكتىڭ قىزىقتى كۇنى» اتتى تەلەجوبا (يدەيا اۆتورى، تەاتر ديرەكتورى: رينات زايتوۆ، باس رەجيسسەر: جۇلدىزبەك جۇمانباي) ازىرلەدى. ماقساتى: تاريحى تەرەڭگە بويلاعان ءاز-ناۋرىزدىڭ دانا حالقىمىزدا قاي كەزدە دە ەڭسەسى بيىك ەلدىكتىڭ، ىرگەسى سوگىلمەس بىرلىكتىڭ نىشانى ءارى قازاقستانداعى بۇكىل ۇلت پەن ۇلىستىڭ ساعىنا كۇتەتىن ورتاق مەيرامى ەكەنىن اڭعارتۋ، ۇلتتىق مەيرامىمىزدىڭ ەڭ يگى داستۇرلەرىنىڭ ءبىرى – اعاش ەگۋ ءداستۇرىن كورسەتۋ، ناۋرىز كوجەنىڭ ءتۇپ ماعىناسىندا ادامداردى دوستىققا، بىرلىككە شاقىرۋ جاتقانىن جەتكىزۋ جانە ت.ب.
اعاش وتىرعىزۋ دا ءبىر ءىلىم عوي. ماڭايىنداعى بارلىق نارسەنى بىلگىسى كەلىپ تۇراتىن قىدىربەك ارقىلى وربىگەن وقيعادا اعاش وتىرعىزۋ ءداستۇرىنىڭ بولاشاققا باعا جەتپەس مۇرا قالدىرۋمەن پارا-پار ەكەنى ايتىلادى. «ءبىر تال كەسسەڭ – ون تال ەك»، «اتادان مال قالعانشا، تال قالسىن» دەگەن قاعيداعالارعا سۇيەنگەن اتا-بابالارىمىزدىڭ ناۋرىز مەيرامىن، ەڭ الدىمەن اعاش وتىرعىزۋدان باستاعانى وسىدان-اق كورىنەدى. ىرىمداپ، 7 تال ەگەدى. «عۇرپىڭ – عۇمىرىڭ» دەيدى عوي دانا قازاق. بۇل – ناۋرىزدا جاسالاتىن عۇرىپ.
اقساقال تومەندەگىدەي 7 ءتۇرلى ىرىم جاسايدى:
1) ادامنىڭ باستى بايلىعى دەنساۋلىق (دەنساۋلىق اعاشى – شىرشا).
2) ارقاشان ەلىمىزدە بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىق بولسىن (بەيبىتشىلىك اعاشى – جۇپارگۇل).
3) ىنتىماق جۇرگەن جەردە، ىرىس بىرگە جۇرەدى. بىرلىك بولماي – تىرلىك بولماس (بەرەكە-بىرلىك اعاشى – ەمەن).
4) ەلىمىزدە قاشاندا مولشىلىق بولسىن (مولشىلىق اعاشى – الما).
5) ەلىمىز وركەندەي بەرسىن، باي داستۇرلەرىمەن، ىنتىماعى جاراسقان حالقىمەن، ۇلاعاتتى تاريحىمەن جاساي بەرسىن (وركەندەۋ اعاشى – تەرەك).
6) حالقىمىز كوبەيە بەرسىن. ادامدارىمىز نەعۇرلىم كوپ بولسا مەملەكەتىمىز سوعۇرلىم كۇشتى بولارى انىق (كوبەيۋ (دەموگرافيا) اعاشى – قاراعاي).
7) «باسقانىڭ بەيباقتىعىنا قۋانبا، باقىتتىلىعىنا قۋان»، – دەگەن ءسوز بار. بارشامىز باقىتتى بولايىق (باقىت اعاشى – ورىك).
ۇرپاقتار ساباقتاستىعى – تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ىرگەتاسى. اقساقال ءسوز سوڭىندا «يگى ءداستۇردى جالعاستىرۋ قاجەت»، – دەپ قىدىربەككە وي سالادى.
وقيعا بارىسىندا كۇي شەرتىلەدى. قازاق حالقىنىڭ باسقا حالىقتاردان ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرى – ءوزىنىڭ ۇلتتىق مۋزىكاسى. ول – قايماعى بۇزىلماي جەتكەن قازاق كۇيلەرى. قازاق حالقى دومبىرانى كونە زاماننان بەرى قۋانىشتا دا، قايعىدا دا قولدانىپ كەلەدى. دومبىرانىڭ ۇنىمەن حالقىمىزدىڭ تاريحىن، سالت-داستۇرلەرىن، قۇندىلىقتارىن جەتكىزگەن. دومبىرادا ويناۋ ونەرى مەن كۇيلەر ۇرپاقتان-ۇرپاققا امانات بولىپ جالعاسقان.
قىدىربەكتىڭ تۇسىنە اپاسى كىرىپ «ناۋرىز مەيرامىنىڭ باستى تاعامى – ناۋرىز كوجە. ناۋرىز كوجە تاعامىنىڭ قازاق سالت-داستۇرىنە ەنۋى تەكتەن-تەك ەمەس. ناۋرىز كوجەنىڭ ءتۇپ ماعىناسىندا ادامداردى دوستىققا جانە بىرلىككە شاقىرۋ جاتىر.
قازاننىڭ ءتورت قۇلاعىنا ءتورت جاپىراق ماي قويادى. كəرى جىلىك – بابالار ءدəستۇرىن جالعايدى. دəن – ءوسىپ-وركەندەۋىمىزدىڭ بەلگىسى. سۋ مەن تۇز – ۇرپاقتارىمىزدىڭ دəم-تۇزدارى جاراسىپ، مəڭگى تاتۋ-ءتəتتى بولۋىنا دəنەكەر بولادى. ايران-قاتىق – ايرانداي ۇيۋىمىزدىڭ كۋəسى بولادى. ال قازان قۇلاعىنا قويىپ پىسىرگەن ءتورت جاپىراق ماي – ءتورت تۇلىگىمىز ساي، باي-باقىتتى تۇرمىس كەشۋىمىزدىڭ ومىرلىك باستاماسى بولادى» دەپ ناۋرىزدىڭ ءمان-ماعىناسى تۇسىندىرىلەدى.
وقيعا «بۇگىن مەن ءبىراز نارسە كوردىم، وي ءتۇيدىم. وسى ايدا قىدىر اتانىڭ شاڭىراعىمىزعا كەلىپ قۇت قوندىرىپ، قىدىر دارىتاتىنى راس ەكەن عوي. ناۋرىزدان ناۋرىزعا جەتە بەرەيىك!»، – دەگەن قىدىربەكتىڭ سوزىمەن اياقتالادى.
تامىرىن تەرەڭنەن تارتقان وسىناۋ مەيرام بەرەكە مەن بىرلىكتىڭ، تازالىق پەن تاتۋلىقتىڭ تۇعىرىن نىعايتىپ، رياسىز شاتتىق پەن قۋانىشقا كەنەلتسىن!
قۋانىش جۇمابەكۇلى،
«الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترى
