Nauryzdy toilau – eldıgımızdıŋ belgısı

Köktıŋ tynysyn tyŋdap, jerdıŋ tamyryn basqan, tūrmys-tırşılıgın tabiǧat-anamen tyǧyz bailanystyryp, «Nauryzda Samarqannyŋ kök tasy da jıbidı» deitın halqymyzdyŋ Nauryzdy jaŋarudyŋ bastauy, sondai-aq tatulyq pen yryctyŋ arqauy dep baǧalaityny belgılı. Nauryzdy toilau – eldıgımızdıŋ belgısı. Almaty qalasy äkımdıgınıŋ Almaty qalasy Mädeniet basqarmasynyŋ qoldauymen «Alatau» dästürlı öner teatry Ūlystyŋ ūly künı – Nauryz meiramyna arnalǧan «Qydyrbektıŋ qyzyqty künı» atty telejoba (İdeia avtory, Teatr direktory: Rinat Zaitov, Bas rejisser: Jūldyzbek Jūmanbai) äzırledı. Maqsaty: Tarihy tereŋge boilaǧan äz-Nauryzdyŋ dana halqymyzda qai kezde de eŋsesı biık eldıktıŋ, ırgesı sögılmes bırlıktıŋ nyşany ärı Qazaqstandaǧy bükıl ūlt pen ūlystyŋ saǧyna kütetın ortaq meiramy ekenın aŋǧartu, ūlttyq meiramymyzdyŋ eŋ igı dästürlerınıŋ bırı – aǧaş egu dästürın körsetu, Nauryz köjenıŋ tüp maǧynasynda adamdardy dostyqqa, bırlıkke şaqyru jatqanyn jetkızu jäne t.b.

Aǧaş otyrǧyzu da bır ılım ǧoi. Maŋaiyndaǧy barlyq närsenı bılgısı kelıp tūratyn Qydyrbek arqyly örbıgen oqiǧada aǧaş otyrǧyzu dästürınıŋ bolaşaqqa baǧa jetpes mūra qaldyrumen para-par ekenı aitylady. «Bır tal kesseŋ – on tal ek», «Atadan mal qalǧanşa, tal qalsyn» degen qaǧidaǧalarǧa süiengen ata-babalarymyzdyŋ Nauryz meiramyn, eŋ aldymen aǧaş otyrǧyzudan bastaǧany osydan-aq körınedı. Yrymdap, 7 tal egedı. «Ǧūrpyŋ – ǧūmyryŋ» deidı ǧoi dana qazaq. Būl – Nauryzda jasalatyn ǧūryp.

Aqsaqal tömendegıdei 7 türlı yrym jasaidy: 1) Adamnyŋ basty bailyǧy densaulyq (Densaulyq aǧaşy – şyrşa). 2) Ärqaşan elımızde beibıtşılık pen tynyştyq bolsyn (Beibıtşılık aǧaşy – jūpargül). 3) Yntymaq jürgen jerde, yrys bırge jüredı. Bırlık bolmai – tırlık bolmas (Bereke-bırlık aǧaşy – emen). 4) Elımızde qaşanda molşylyq bolsyn (Molşylyq aǧaşy – alma). 5) Elımız örkendei bersın, bai dästürlerımen, yntymaǧy jarasqan halqymen, ūlaǧatty tarihymen jasai bersın (Örkendeu aǧaşy – terek). 6) Halqymyz köbeie bersın. Adamdarymyz neǧūrlym köp bolsa memleketımız soǧūrlym küştı bolary anyq (Köbeiu (demografiia) aǧaşy – qaraǧai). 7) «Basqanyŋ beibaqtyǧyna quanba, baqyttylyǧyna quan», – degen söz bar. Barşamyz baqytty bolaiyq (Baqyt aǧaşy – örık). Ūrpaqtar sabaqtastyǧy – täuelsız Qazaqstannyŋ ırgetasy. Aqsaqal söz soŋynda «İgı dästürdı jalǧastyru qajet», – dep Qydyrbekke oi salady.

Oqiǧa barysynda küi şertıledı. Qazaq halqynyŋ basqa halyqtardan erekşelıkterınıŋ bırı – özınıŋ ūlttyq muzykasy. Ol – qaimaǧy būzylmai jetken qazaq küilerı. Qazaq halqy dombyrany köne zamannan berı quanyşta da, qaiǧyda da qoldanyp keledı. Dombyranyŋ ünımen halqymyzdyŋ tarihyn, salt-dästürlerın, qūndylyqtaryn jetkızgen. Dombyrada oinau önerı men küiler ūrpaqtan-ūrpaqqa amanat bolyp jalǧasqan.

Qydyrbektıŋ tüsıne apasy kırıp «Nauryz meiramynyŋ basty taǧamy – Nauryz köje. Nauryz köje taǧamynyŋ qazaq salt-dästürıne enuı tekten-tek emes. Nauryz köjenıŋ tüp maǧynasynda adamdardy dostyqqa jäne bırlıkke şaqyru jatyr. Qazannyŋ tört qūlaǧyna tört japyraq mai qoiady. Kərı jılık – babalar dəstürın jalǧaidy. Dən – ösıp-örkendeuımızdıŋ belgısı. Su men tūz – ūrpaqtarymyzdyŋ dəm-tūzdary jarasyp, məŋgı tatu-təttı boluyna dəneker bolady. Airan-qatyq – airandai ūiuymyzdyŋ kuəsı bolady. Al qazan qūlaǧyna qoiyp pısırgen tört japyraq mai – tört tülıgımız sai, bai-baqytty tūrmys keşuımızdıŋ ömırlık bastamasy bolady» dep Nauryzdyŋ män-maǧynasy tüsındırıledı. Oqiǧa «Bügın men bıraz närse kördım, oi tüidım. Osy aida Qydyr atanyŋ şaŋyraǧymyzǧa kelıp qūt qondyryp, qydyr darytatyny ras eken ǧoi. Nauryzdan Nauryzǧa jete bereiık!», – degen Qydyrbektıŋ sözımen aiaqtalady. Tamyryn tereŋnen tartqan osynau meiram bereke men bırlıktıŋ, tazalyq pen tatulyqtyŋ tūǧyryn nyǧaityp, riiasyz şattyq pen quanyşqa keneltsın!

Quanyş JŪMABEKŪLY, «Alatau» dästürlı öner teatry

https://youtu.be/6-qkMmMYfU4