ءبىر سۋرەتتىڭ سىرى

2324
Adyrna.kz Telegram

ۇلاعاتتى ۇستاز كاكەن قامزيننىڭ ۇمىتىلماس ۇلگىسى

جىل سايىن جەلتوقسان  كوتەرىلىسى قارساڭىندا ءتۇرلى گازەتتەردە  ءجيى جاريالانىپ كەلە  جاتقان  بۇل سۋرەتتە الاڭداعى بەيبىت شەرۋ ءبىرشاما دالىرەك  بەينەلەنگەن. جۇرت نازارى – الدىدا، دالىرەك ايتساق، ۇكىمەت ءۇيى جاقتا.  ازىرگە تىنىش، ءبارى ورنىندا تۇر. زەردەلەي قاراعان جانعا جاستاردىڭ ارا-اراسىنان ءوتىپ بارا جاتقان  فورمالى  ءتارتىپ  ساقشىلارىنىڭ  سۇلبالارى بايقالادى. بىراق قاتارلارى شاشىراڭقى.  نەگە؟… بۇل سۇراققا جاۋاپتى  ءسال كەيىنىرەك بەرەيىك.

1986 جىلعى جەلتوقسان ايىنىڭ 17-ءنشى جۇلدىزى.  باقىتجان توباياقوۆ،  ەرمەك امانشاەۆ سىندى  ءبىر توپ  جۋرناليست-باسپاگەرلەر ءبىر ايلىق  ماماندىعىن جەتىلدىرۋ كۋرسىندا وقىپ جۇرگەنبىز. ءدال سول كۇنى جىگىتتەردىڭ ءبىرى  ستۋدەنت جاستاردىڭ الاڭعا جينالىپ، كپسس ورتالىق كوميتەتىنىڭ شەشىمىنە نارازىلىق شەرۋىنە شىعۋعا جينالىپ جاتقانى جايلى حابار جەتتى. كۋرستىڭ  كەزەكتى ساباعى جايىنا قالىپ، جاستارعا قوسىلۋدى  ءجون دەپ تاپقان جاستار ءبىر-بىرلەپ جولعا تۇسە باستاعان.

ءوز باسىم جۇمىسقا ورنالاسقانىما ءبىر-اق جىل بولعان. كوممۋنيستىگىم تاعى بار. بىردەن نارتاۋەكەل دەۋ­گە ءداتىم بارماي، ويلانا كەلە ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ، ارىپتەستەرىمنىڭ كوزقاراستارىن بايقاپ  كورەيىن دەگەن ويمەن ءوزىمنىڭ تۇراقتى قىزمەت ورنىم – «جازۋشى» باسپاسىنداعى «قازاق  پروزاسى رەداكتسياسىنا» كەلەيىن. ءبارى ورنىندا، بىراق ولاردىڭ دا اڭگىمەسى – وسى تاقىرىپتا، بارلىعى دۇرلىگىپ وتىر ەكەن. ولار دەپ وتىرعانىم: ۇلكەنىمىز رافاەل نيازبەكوۆ، زاحاردين  قىستاۋباەۆ، كاكەن قامزين. رەداكتسياعا بىرەۋدى قالدىرىپ، انە-مىنە شىققالى تۇرعانىمىزدا بولىمگە ماشبيۋرو مەڭگەرۋشىسى ءباتيجامال اپايىمىز كىرە قالىپ:

–  سەندەر مۇندا نەعىپ ءۇرپيىسىپ تۇر­سىڭدار؟ جاستاردىڭ اراسىنا بارىپ، قورعان بولمايسىڭدار ما؟ – دەگەنى ءالى كۇنگە دەيىن جادىمدا.

– مىنە.  ءوزىمىز دە شىققالى تۇرمىز! – دەگەندى ايتىپ، الاڭعا تارتتىق. جولاي بىزگە مارقۇم وڭالبەك كەنجەبەكوۆ قوسىلدى.

الاڭ ءۇستى ءيىن تىرەسە  لىقسىعان حالىق. كوبى ورىمدەي جاستار. قىز-جىگىتتەرى ارالاس. ۇكىمەت ءۇيى جاقتا ەكى قاتار بولىپ ساپ تۇزگەن قالىڭ اسكەر. قولدارىندا تەمىر قالقان. ءارى قاراي  جان ادامدى جىبەرمەۋگە بەكىنگەن تۇرلەرى. ءار جەردەن  قولدارىنا مەگافون ۇستاپ، ۇندەۋ تاستاعان شەشەندەر شىعا باستادى. ءبارىنىڭ ايتارى: «ءبىزدىڭ رەسپۋبليكانى باسقاراتىن ءبىر قازاقتىڭ، ءتىپتى تىم بولماسا، ءبىر قازاقستاندىقتىڭ تابىلماعانى ما؟ نەگە جەرگىلىكتى حالىقپەن ساناسپايدى؟!.»

دەمىن ىشىنە تارتا تۇنەرگەن اسپان دا ۇلكەن داۋىلدىڭ سوعارىن سەزىپ، «قالاي بولار ەكەن» دەپ  تىنا قالعانداي. سۇپ-سۇر، سۇپ-سۋىق. قاي مەزگىل بولعانى دا  بەلگىسىز. مىناۋ الەم، مىنا قوعام – ءبارى-ءبارى ءبىر-اق كۇندە مۇلدەم وگەي، مۇلدەم جات بولىپ شىعا كەلگەندەي ەت-جۇرەگىڭدى ەزە تۇسەدى. قولدان كەلەر قايران جوق. ءسوزىڭدى تىڭداپ، «ءيا، سويتە قويايىق» دەيتىن ءبىر جان جوق. كەرىسىنشە، مىنبەرگە شىققاندارى: «تاراڭدار!كەتىڭدەر!  قازىر قىرىلاسىڭدار!» –  دەپ، زارەيمانىڭدى  ۇشىرادى.

ءوڭىمىز تۇگىلى، تۇسىمىزگە كىرىپ كورمەگەن وسىنداي كورىنىسكە تاپ بولىپ، اۋزىمىز اشىلا اڭ-تاڭ بولىپ تۇرعان بىزگە  كاكەن قامزين اعامىز كومەككە كەلدى.

– جىگىتتەر! ءبىر-بىرىمىزدەن كوز جازىپ قالمايىق. شەتكە شىقپاي، كوبىنە وسى ورتا تۇستا بولايىق. كوردىڭدەر مە؟ – دەپ يەگىمەن قوس قاپتالداعى بيىك ۇيلەردىڭ جوعارعى بالكون­دارىنا قۇزعىنعا  ۇقساپ «قوناقتاپ» العان فورمالى فوتوسۋرەتشىلەردى نۇسقادى. – ەرتەڭ مۇنىڭ ارتى تىمىسكىلەردىڭ ىندەتۋىنە ۇلاسادى. ساق بولايىق!

كاكەڭ وسىنى ايتىپ، ورتاعا قاراي ويىسا بەرگەنىمىزدە الدىڭعى جاقتاعى ءيىن تىرەسكەن قالىڭ توپ ەكىگە جارىلىپ، قاتارلارى ىدىراي باستادى دا، قارسى الدىمىزدان قول ۇستاسقان ميليتسيونەرلەر شەبى شىعا كەلدى. شەپ الدىنداعى گەنەرال وكتەم ۇنمەن بۇيىرا ءامىر بەرىپ، جولىنداعىلاردى كەيىنگە قاراي جاپىرىپ كەلەدى.

zheltoksan_coterilisi

– ولاي ەمەس، بىلاي! – دەپ، لەزدە بىزگە شىنتاق ايقاستىرا قولتىقتاسا قويۋدى كورسەتكەن  ءوز «گەنەرالىمىز» ورىندارىمىزدان ءمىز باقپاي سىرەسىپ تۇرا بەرۋدى  ۇيرەتتى. راسىندا، الگىندەگىدەي ەمەس، بىزگە كەلگەندە انالاردىڭ ەكپىنى باسىلىپ، قول ۇستاسا قۇرعان شەپتەرى توزىعى جەتە ىدىراعان بوزدەي ءار-ءار جەردەن ءۇزىلىپ، ءبىردى-ەكىلى قىزمەتكەرلەرى تۇمسىعى تاسقا سوعىلعان شورتانداي تەرىس اينالىپ، ءبىرىنىڭ تىماقتارى ۇشىپ ءتۇسىپ، ءبىرىنىڭ پورتۋپەيى ءۇزىلىپ، ءار جەردە ەسەڭگىرەپ، سوستيىپ تۇرىپ قالىپ جاتتى. ولاردىڭ  جەرگە تۇسكەن تىماقتارىن اسپانعا اتىپ، كەيبىرەۋىن بوكسەلەتە تەبە باستاعان جاستاردى رافحاڭ مەن زاكەڭ باستاعان ۇلكەندەر تارتىپكە شاقىرىپ، ستۋدەنتتەردىڭ قىزبالىقتارىن تەز ءسوندىردى.

قول ۇستاسا ساپ قۇرىپ، توپتى ىدىراتپاق بولعان ساقشىلاردىڭ بۇل ارەكەتتەرىنەن ەشتەڭە شىعا قويمادى. (سەبەبى كاكەن اعامىز ۇيرەتكەن  قولتىقتاسا شەپ قۇرۋ ءتاسىلىن بىزدەن كورگەن  جاستاردىڭ ءبارى لەزدە وسى تاسقامال قورعانىس ادىسىنە كوشىپ الا قويسا كەرەك). سونى وزدەرى دە سەزدى مە، جوق شارشادى ما، كىم ءبىلسىن، ولار ەندى ءبىر شەتكە شىعىپ، ارتقى بورتتارى اشىق تۇرعان ماشينەلەرىنىڭ جانىندا تەك  سىرتتان باقىلاۋشى رولىنە كوشتى. ءبىر كەزدە الدەكىم ادەيى قوستى ما، الدە كەزدەيسوقتىق پا، باعانا باسىنا ىلىنگەن راديورەپرودۋكتوردان رۋحتى «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانى شىرقالىپ كەتىپ، بۇتكىل الاڭدى ءدۇر سىلكىندىرسىن دەڭىز. بۇتكىل جەر ءۇستى، كۇللى اسپان استى قوسىلىپ، «مەنىڭ قازاقستانىمداپ» تۇرعانداي بولىپ، الاڭ تەربەلىپ سالا بەردى. بىراق بۇل دا ۇزاققا بارمادى. الدەقانداي ءبىر بەلسەندى جۇلقىنىپ ءجۇرىپ، رەپرودۋكتوردىڭ سىمىن جۇلىپ ءتۇسىردى.

ءوز كوزىمىزبەن كورگەن كورىنىس وسى. كۇن كەشكىرىپ، اينالا كۇڭگىرت تارتىپ، تۇنەرگەن اسپان ودان سايىن تۇكسيە باستاعان شاقتا ءدال سول جىلى التى جاستان مەكتەپكە بارۋدى باستاعان ۇلىمدى الۋعا №12 مەكتەپكە قاراي قۇستاي ۇشۋىما تۋرا كەلگەن. ول كەزگى ءتارتىپ بويىنشا ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىلارى بالاباقشاداعىداي  كۇنى بويى مەكتەپتە بولاتىن. تۇستە سول جەردە ۇيىقتاتىپ، تۇستەن كەيىن ساباعىن جاتتاتىپ، ۇستازدار بالالارىمىزدى كەشكى بەس-التىلاردا ءبىر-اق قولىمىزعا بەرەتىن-ءدى. بۇگىنگى بەلگىلى اقىن-جازۋشى، جۋرناليستەر: ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ، قۋاندىق تۇمەنباەۆ، الپىسباي شىمىرباەۆ سىندى ت.ب. ازاماتتار بار،  بارلىعىمىزدىڭ  ۇل-قىزدارىمىز 1 «ءا» سىنىبىندا بىرگە وقيتىن.

سويتسەك، ناعىز سويقان ءبىز كەتكەن سوڭ باستالىپتى. قاراڭعىنىڭ ءتۇسۋىن كۇتىپ تۇرعان «شاش ال دەسە، باس العىش» ازىرەيىلدەر يتتەرىن ايتاقتاپ، سۋ شاشىپ، وعان بولماعاننان كەيىن ارۋلارىمىزدى نەمىس وۆچاركالارىنا تالاتىپ، ۇلدارىمىزدى تاياققا جىعۋدى، شەتكە شىققاندارىن ماشينەلەرگە توعىتىپ، ايدالاعا اپارىپ تاستاۋ ارەكەتتەرىن باستاپ كەتكەن ەكەن. بۇدان ءارىسى وزدەرىڭىزگە جاقسى ءمالىم. ونى قايتالاي بايانداپ نەعىلايىن. ايتپاعىم: ءبىزدى اناۋ-مىناۋ  بالە-جالادان قۇتقارعان كاكەن قامزين اعامىزدىڭ جوعارىدا تىلىمىزگە تيەك ەتكەن «تاسقامال»  قورعانىس ءتاسىلى مەن اقىل-كەڭەسى ەدى.

سوندا وتىز جەتى-اق  جاستاعى كاكەن اعامىز مۇنىڭ ءبارىن قايدان بىلەدى دەيمىز عوي. سويتسەك، «كوپ جاساعاننان سۇراما، كوپتى كورگەننەن سۇرا» دەگەندەي، كاكەڭنىڭ  كوپتى كورگەن ازامات ەكەنىن قايدان بىلەيىك. جانىڭدا جۇرگەن ادامنىڭ كىم ەكەندىگى  مىنە، وسىنداي قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە اشىلادى ەكەن. بايىپتاپ، بارلاپ، سۋىرتپاقتاپ سىر تارتىپ بايقاساق،  بۇل اعامىزدىڭ ءبىرىنشى كورگەن قۇقايى ەمەس كورىنەدى. سوناۋ 1976 جىلى تسەلينوگراد قالاسىندا وتكەن ستۋدەنت-جاستار شەرۋى جايلى ۇزىنقۇلاقتان ەمىس-ەمىس قانا ەستيتىن ەدىك. بىراق ول ەش جەردە جاريالانبايتىن، اشىق مىنبەلەردەن ايتىلمايتىن. زەردەلەي زەرتتەپ بىلگەنىمىز: كاكەن قامزين اعامىز بۇل ومىرلىك ءىس-تاجىريبەنى سول ستۋدەنتتەر شەرۋىنەن جيناقتاپتى. سۋرەتكە بەت-ءجۇزىن كورسەتپەي تەرىس قاراپ تۇسە قالۋى دا سول تاجىريبەلىلىكتىڭ نىسانى-اۋ، ءسىرا. مەن بولسام، كامەراعا تۋرا قاراپ ءتۇسىپ   قالىپپىن. ءتاۋبا! ءدال سول تۇستا بۇل سۋرەت تىمىسكىلەردىڭ ءبىرىنىڭ قولىنا تيە قالسا،  كۇيىمىز قالاي بولار ەدى؟..

ءيا، اعايىن، سۋرەتتەن مەنى تانىپ، حابارلاسىپ، ءجون-جوسىق سۇراسىپ جاتقان بارشاڭىزعا ايتارىم – بۇل سۋرەتتىڭ سىرى مىنە، وسىنداي. سودان بەرى زۋىلداپ وتىز جىل وتە شىعىپتى. كاكەن قامزين اعامىز بۇگىندە ءال فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ  پروفەسسورى، بەلگىلى عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى. رافاەل اعامىز –الماتىدا، زاحاردين – شىمكەنتتە.

قۇدايعا شۇكىر، قورقىنىش پەن ۇرەيدىڭ بۇلتى سەيىلگەن ەندىگى جەردە ءاربىر سۋرەتكە ءتىل بىتىرۋگە  مىندەتتىمىز. سۋرەت – تاريح، سۋرەت – شەجىرە. دەمەك، شەجىرە-تاريحىمىزدى سويلەتۋ، تاراتۋ  – پارىز. سۋرەتتەگى ءاربىر ازامات كىم؟ ونىڭ كەيىنگى تاعدىرى نە بولدى؟ ومىردە بار ما، جوق پا؟ بار بولسا، قايدا ءجۇر؟   بۇل ساۋالداردىڭ بىردە-ءبىرى جاۋاپسىز قالماۋى ءتيىس. سوندا عانا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ شىنايى، تولىققاندى پانوراماسى جاسالىپ، قۇپيالى بەيمالىم تۇستارى اشىلا تۇسپەك.


                                                             اراسانباي ەستەنوۆ،

حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى

 

پىكىرلەر