پاۆلودار. كوپشىلىكتىڭ كوز الدىنا تۇرعىندارىنىڭ كوبى رەسمي تىلدە سويلەيتىن سول باياعى «ورىستانعان ايماق» كەلەتىن بولار. سىن ايتپاس بۇرىن، سىر تارتقان ءجون. وڭىردەگى قازاق ءتىلىنىڭ قازىرگى احۋالى جونىندە قر جازۋشىلار وداعىنىڭ پاۆلودار وبلىستىق فيليالىنىڭ ديرەكتورى، وبلىستىق ءماسليحات دەپۋتاتى جارقىنبەك امانتايۇلىمەن سۇحباتتاستىق.
- قازاق تىلىنە قاتىستى اڭگىمە قوزعاساق، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىنە كوبىرەك الاڭدايتىنىمىز بەلگىلى. قوعام تاراپىنان سىننىڭ استىندا دا قالاتىن ءوڭىردىڭ ءبىرى دە سىزدەردىڭ ايماق. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا پاۆلودار وبلىسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ احۋالى قالاي؟
- ءسوزسىز، سىنعا قالاتىنداي دا ءجونىمىز بار. بۇل - جەتپىس جىل جەل وتىندە بولىپ، سولاقاي ساياساتتىڭ سالقىنى قاتتى وتكەن ءوڭىر. ودان قالدى، تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلىندا دا رەسەيمەن ىرگەلەس جاتقان ايماقپىز. وزگە ۇلت وكىلدەرى ەڭ كوپ شوعىرلانعان وبلىستاردىڭ ءبىرىمىز. ونىمەن قوسا، ەلىمىز بويىنشا تۋعان تىلىمىزگە دەگەن تالاپ كۇشەيمەي تۇرعاندا، ءبىزدىڭ ايماقتا دا كوڭىل قۇلازىتار ولقىلىقتاردىڭ ورىن الۋى زاڭدىلىق.
بىراق، اۋىزدى قۇرعاق شوپپەن سۇرتۋگە بولمايدى. قوعامدى تۇتاستاي الىپ بارلاساق، مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى ماسەلەدە ەرتىس-بايان ءوڭىرىنىڭ ءبىر جىلىن ءبىر جىلمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. تىلدىك احۋالدىڭ وزگەرىپ، ءتىل جاناشىرلارىنىڭ كۇن ساناپ ارتىپ كەلە جاتقانىنىڭ كۋاسى بولۋدامىز.
- دەسەك تە، الەۋمەتتىك جەلىلەردەن قازاق تىلىنە قاتىستى ماسەلە ءجيى كوتەرىلىپ، وزگە ايماقتاردان قاراعاندا ءتىل توڭىرەگىندەگى تالاس-تارتىستىڭ كوپ بولاتىنى بايقالادى...
- ارينە. الەۋمەتتىك جەلىدە كوپ كوتەرىلسە، دەمەك بىزدە ءتىل ءۇشىن كۇرەس تە كوپ ءجۇرىپ جاتىر دەگەن ءسوز. الەمجەلىدەگى پىكىر دە، ونىڭ يەلەرى دە ءارتۇرلى ادامدار. قاتارىندا ءىسى مەن ءسوزى قابىسقان شىن ءتىل جاناشىرلارى دا، «ديۆان باتىرلار» دا، ارانداتۋشىلار دا بار. سوندىقتان ونداعى وي-پىكىرلەردى ەكشەپ قاراعان دۇرىس.
- ايماقتا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن ارتتىرۋ بويىنشا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق قانداي جۇمىستار اتقارىلدى؟
- قازاق ءتىلىن دامىتۋ باعىتىنداعى جۇمىستار باسقا ايماقتاعىدان ارتىق بولماسا، كەم جاسالىپ جاتقان جوق. تەك جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، ناتيجە ايماعىمىزدىڭ ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى بولىپ وتىر.
جەكەلەي اتاپ وتسەك، بىلتىر 5 مىڭنان استام ادام قازاق ءتىلىن وقىتۋ كۋرستارىنان وتكەن ەكەن. ونىڭ قاتارىندا وزگە ۇلت وكىلدەرى دە بارشىلىق. بۇدان بولەك، اتا جۇرتقا ورالعان 140 قانداس ازاماتقا ارنالعان لاتىن قارپى نەگىزىندەگى قازاق تىلىنە وقىتۋ كۋرسى ۇيىمداستىرىلعان. بۇل از كورسەتكىش ەمەس، توقمەيىلسۋگە دە بولمايدى.
جالپى، قازاق ءتىلىن ۇيرەنەمىن دەگەن ازاماتتارعا بارلىق جاعداي قاراستىرىلۋدا. مىسالى، وبلىسىمىزدىڭ نەگىزگى ءۇش قالاسى، پاۆلودار، ەكىباستۇز جانە اقسۋداعى بارلىق دەرلىك ايالدامالارعا كۇندەلىكتى ومىردە قولدانىلاتىن اۋىزەكى سوزدەردىڭ اۋدارماسى جازىلعان ارنايى اقپاراتتىق قاعازدار ورناتىلعان. بۇل رەتتە، قازاق تىلىندەگى 15 000 ءسوز ورىسشا اۋدارماسىمەن جازىلعان. تاعى ءبىر كوز كورىپ، كوڭىلدەن شىققان جوبا - «QR-قازاق ءتىلى». وندا دا كوپشىلىك ورىنداردا QR كودى بار جاپسىرمالار ىلىنۋدە. كەز-كەلگەن تۇرعىن اتالعان كودتى سكانەرلەۋ ارقىلى قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن ارنايى ءموبيلدى قوسىمشانى جۇكتەي الادى.
ەلىمىزدىڭ «ءتىل تۋرالى» زاڭى 21-بابىنىڭ تالاپتارىن ساقتاۋ بويىنشا 2200 وبەكتىگە مونيتورينگ جۇرگىزىلدى.
- مونيتورينگ دەمەكشى، وسىنداي تەكسەرۋ شارالارىن كوپتەپ جۇرگىزگەن ءجون سياقتى. ايتپەگەن جاعدايدا، مەكەمە اتاۋلارىن، جارناما قاعازدارىن قازاق تىلىندە قاتە جازىپ قوياتىن جايتتار ءجيى كەزدەسەدى عوي.
- بۇل - تەكسەرۋ ەمەس. مونيتورينگ توپتارىنىڭ قۇرامىندا ءوزىم دە بارمىن. قوعامدا حالىقپەن تىعىز جۇمىس جاسايتىن «پاۆلودارەنەرگو»، «گورۆودوكانال»، «سپەتسماشين» سياقتى مونوپوليست مەكەمەلەرگە قاتىستى سىن پىكىر كوپ ايتىلادى. اتالعان كاسىپورىندارعا ارنايى ات باسىن بۇرىپ ونداعى قازاق ءتىلىنىڭ احۋالىن نازارعا الدىق. كەم-كەتىكتەر بويىنشا باسشىلارىمەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدىك. بىردەن تۇزەتىلدى.
اتاپ وتەرلىگى، قوعامدىق مونيتورينگ جۇمىسىنا ءوزىمنىڭ ارىپتەستەرىم، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ءماسليحات دەپۋتاتتارى تۇراقتى تارتىلۋدا. ولاردىڭ قاتارىندا وزگە ۇلت وكىلدەرى دە بار. مۇنداعى ماقسات مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بولاشاعى، بۇگىنىنە ۇلتى مەن ۇلىسىنا قاراماي ءاربىر ازامات جاۋاپتى ەكەندىگىن سەزىندىرۋ.
- ال، سول دەپۋتاتتاردىڭ قازاقشاسى قالاي؟ جالپى پاۆلودارداعى بيلىك باسىنداعى ازاماتتار قاي دەڭگەيدە قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن؟
– بۇل دا ءبىز ءۇشىن وزەكتى ماسەلە. ماقتانارلىقتاي دەڭگەيدە ەمەس. قازاق ءتىلىن جەتىك بىلمەيتىن شەنەۋنىكتەر ءار وڭىرلەردەگىدەي، بىزدە دە بارشىلىق. بۇل كەمشىلىكتى جويۋ ءۇشىن دە بىرقاتار ءىس قولعا الىنۋدا. مىسالى، وبلىستىق مادەنيەت تىلدەردى دامىتۋ جانە ارحيۆ ءىسى باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «قازاقشاڭ قالاي، ءبىرىنشى باسشى؟!» اتتى ونلاين كونكۋرس وتكىزىلدى. وعان جەرگىلىكتى قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ باسشىلارى قاتىستى. بۇل – مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە باستايتىن بايقاۋ. ال، دەپۋتاتتار قاۋىمىنا كەلەر بولساق، ولاردىڭ دا قازاق ءتىلىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا ارنايى ساباقتار قولعا الىنباق.
- دۇرىس-اق. قاراپ وتىرساق، اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار بار. بىراق دەنى ءتىل بىلمەيتىن قاۋىمنىڭ، سونىڭ ىشىندە، وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ قاباعىنا قارايلاۋ سياقتى...
- باسقا امال جوق. «ءتىل تۋرالى» زاڭ وزگەرىپ، تالاپ كۇشەيمەي، بۇدان اسىرىپ جۇمىس جاساۋ مۇمكىن ەمەس. اركىم ءوز قۇقىعى مەن زاڭدى العا تارتىپ شىعاتىن زامان. قازىرگى باستى مىندەت – قوعام ساناسىن وزگەرتۋ.
- تالاپ دەدىڭىز... بەلدەن باساتىن كەز كەلگەن جوق پا؟
- بەلدەن باسىپ ءوز حالقىمىزدىڭ بەرەكەسىن ءوزىمىز كەتىرسەك، كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس ۇكىمەتىنەن قاي جەرىمىز ارتىق بولماق. بۇل جالپاقشەشەيلىك، نە جالتاقتاۋ ەمەس. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى اتاپ وتكەندەي، مەملەكەتتىك ءتىل – حالقىمىزدى ۇيىستىرۋشى فاكتورعا اينالۋى ءتيىس. ناتيجەگە كۇشپەن ەمەس، جۇيەلى ىسپەن جەتۋ قاجەت دەگەن پىكىردەمىن.
- وڭىردە وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى – ونوماستيكا. وسى باعىتتا قانداي جۇمىس اتقارىلۋدا؟
- ءبىر قۋانتارلىعى بۇل باعىتتاعى جۇمىستار وڭ جولعا قويىلعان. كەيىنگى بىرنەشە جىلدا وبلىستا ونداعان ەلدىمەكەن، جۇزدەگەن كوشەنىڭ اتاۋى وزگەردى. ءتىپتى، پاۆلودار قالاسىنىڭ نەگىزگى داڭعىلى سانالاتىن، اتاۋى اۋىسپاستاي كورىنگەن كۋتۋزوۆ، لەنين كوشەلەرىن قازاقشالادىق. وتكەن جىلى وبلىس ورتالىعىندا ءبىر كۇننىڭ ىشىندە 13 ءىرى كوشەنىڭ قازاقشالانۋى رۋحاني سەرپىلىس اكەلدى. سەبەبى، بۇعان دەيىن ءبىر كوشەنىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ توڭىرەگىندە بولاتىن قوعامدىق تىڭداۋ مەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى تالاس-تارتىستىڭ قانشالىقتى شيەلەنىستى بولاتىنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. بۇل رەتتە، قوعام بەلسەندىلەرى مەن ءتىل جاناشىرلارى، «JEBE»، «قاعاندىق» سىندى قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ورنى وراسان.
- پاۆلودارداعى ماسەلەگە ەل بولىپ جۇمىلىپ، جان-جاقتان كۇش بىرىكتىرۋ قاجەت شىعار؟
- ءبىزدىڭ وڭىردەگى احۋالدى، ەل-جەردىڭ ەرەكشەلىگىن بىزدەن ارتىق ەشكىم بىلمەيدى. رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە تانىمال ءتىل جاناشىرلارىنىڭ وبلىسىمىزعا كەلگەن كەزدەرى دە بولدى. ايماقتا ءجۇرىپ، كوزىمىزشە ادەمى پىكىر ايتىپ، كەيىن كەكەتىپ كەتكەنىن كوز كوردى. تىلدە دە تەرەڭ ساياسات جاتىر. سوندىقتان، وبلىسىمىزداعى ناقتى ساياسي احۋالدى، حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيىن، جەكەلەي ءتىل-جاناشىرلارىنىڭ ءىس-قيمىلىن جەتە تانىپ، بىلمەي دۇبىرگە الىستان قيقۋ قوسقان پايداسىز. تۇراقتى، ءارى كەشەندى جۇمىس قاجەت.
- ۋاقىت ءبولىپ اڭگىمىلەسكەنىڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان ساعىن سەرىك،
پاۆلودار
