تۇركى ينتەگراتسياسى - 1992 جىلدان باستاۋ الاتىن تۇركى ەلدەرى باسشىلارىنىڭ سامميتتەرىمەن بەكەمدەلىپ، ناحچىۆان كەلىسىمىمەن (2009 ج.) راسىمدەلگەن، تۇركى اكادەمياسىنىڭ سۇبەلى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتارالىق دەڭگەيدە ستراتەگيالىق تۇجىرىمداما رەتىندە بەكىتىلگەن، تۇركى كەڭەسى ۇيىمىنىڭ كەشەندى باعدارلامالارى ارقىلى جۇيەلەنىپ كەمەلدەنە تۇسكەن ءبىرتۇتاس قۇبىلىس.
بايقاعانىڭىزداي، جازبامىز وسى قۇبىلىستىڭ نەگىزگى ۇيىتقىلارى - تۇركى كەڭەسى، حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى، تۇركسوي، تۇركپا، تۇرىك مادەنيەتى مەن ميراسى قورى تۋراسىندا بولماق، دالىرەگى، ولاردىڭ تۇگەل تۇركىنىڭ جاڭا تاريحىنداعى جاڭا بەلەسى - ەكىنشى قاراباق سوعىسى ۇدەرىسىندەگى ميسسيالارىنا ارنالماق. ونداعى ماقساتىمىز – ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارىنىڭ اتقارعان ناقتى قىزمەتتەرىنە شولۋ جاساي وتىرىپ، قازىرگى تۇركى ينتەگراتسياسىنىڭ ۇلاسقان دەڭگەيىن التەرناتيۆتى تۇرعىدان باعامداۋ.
ءسوزسىز، 44 كۇندىك سوعىس ۇدەرىسىنىڭ جەڭىسپەن اياقتالۋىندا، ەڭ الدىمەن ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتىڭ ۇستانعان سارابدال ساياساتى، ازەربايجان حالقىنىڭ بەكەم بىرلىگى ءھام وزىق ۇلگىدەگى قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قاھارماندىعى شەشۋشى ءرول اتقاردى. ال حالىقارالىق ديپلوماتيا مايدانىندا «ەكى مەملەكەت، ءبىر ۇلت» ۇستانىمىنا نەگىزدەلگەن «تۇركيا-ازەربايجان» ىنتىماقتاستىعى مەن حالىقارالىق تۇركى ۇيىمدارىنىڭ ميسسياسى رەسمي باكۋدىڭ حالىقارالىق ارەنادا تۇعىرىن مىعىمداپ، مىسىن ارتتىرىپ قانا قويماي، تۇگەل تۇركىنىڭ باۋىرلاستىق رۋحىن اسقاقتاتقانى جاسىرىن ەمەس.
دەسەك تە، ۇدەرىستىڭ حالىقارالىق ۇيىمدار ءۇشىن كۇردەلى سىناق بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز، سەپاراتيزم مەن اگرەسسيانى ەمەس، حالىقارالىق قۇقىق پەن بىتىمگەرلىكتى تۋ ەتكەن اتالعان ۇيىمداردىڭ ەشبىرى (شاڭىراق كوتەرگەلى) تاپ وسى ەكىنشى قاراباق سوعىسىنداي ايماقتىق ماڭىزعا يە گەوساياسي، اسكەري ۇدەرىستى ءوز تاجىريبەسىنەن بۇرىن سوڭدى وتكەرمەگەن-ءدى. ونىڭ ۇستىنە، ازەربايجان-ارمەنيا قاتىناستارىنىڭ كۇردەلىلىگىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، بارلىق گەوساياسي اكتورلاردىڭ مۇددەلەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن ەسكەرەر بولساق، ۇيىمداردىڭ ارقالاعان جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ سالماعىن باعامداۋ قيىنعا سوقپاسى كەرەك.
مىنە، ءدال وسىنداي جاۋاپكەرشىلىگى اسا زور، كۇرمەۋى قيىن تاريحي كەزەڭدە تۇگەل تۇركىنىڭ مۇددەسىن كۇيتتەگەن ۇيىمداردىڭ قيمىل-قارەكەتى قانداي بولماق ەدى؟ ءوز ميسسيالارىن ءتيىستى دەڭگەيدە ورىنداي الار ما ەدى؟ ورىنداي الدى ما؟
قاقتىعىس قارساڭىندا...
تۇركى ۇيىمدارىنىڭ قايقايسىسى بولماسىن قاراباق ماسەلەسىن ءاۋ باستان ءجىتى نازاردا ۇستاپ، ونىڭ بۇۇ شەشىمدەرىنە سايكەس شەشىلۋىن تالاپ ەتىپ كەلگەن. باسقاسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، 12 شىلدەدەگى ارمەنيا-ازەربايجان شەكاراسىنداعى جانجال كەزىندە العاش بولىپ «ازەربايجان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قارىمتا تويتارىسىنىڭ حالىقارالىق قۇقىق شەڭبەرىندە جاسالعانىن» جانە بۇل ماسەلەدە «تۇركى ەلدەرىنىڭ ازەربايجاندى تولىق قولدايتىندىعىن»، «داۋدىڭ ەكى ەلدىڭ دە حالىقارالىق قاۋىمداستىق تاراپىنان بەكىتىلگەن مەملەكەتتىك شەكارالارى، تەرريتوريالىق تۇتاستىعى جانە ەگەمەندىگى شەڭبەرىندە بەيبىت جولمەن شەشىلۋىن» تالاپ ەتىپ، ازەربايجانعا قولداۋ كورسەتكەن وسى ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارى بولاتىن.
بىتىمگەرلىك كەلىسىمى جاسالعاننان سوڭ دا اتالعان ۇيىمدار بۇۇ شەشىمدەرى شەڭبەرىندە رەسمي باكۋدىڭ ۇستانىمى مەن مۇددەسىن كۇنتارتىبىنەن ءبىر ساتكە دە تۇسىرگەن ەمەس. بۇعان تاۋەلسىز تۇركى ەلدەرىنىڭ ورتاق ساياسي ۇيىمى - تۇركى كەڭەسى باس حاتشىسىنىڭ ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ ورتاق جىگەرىن ءدال كورسەتە بىلگەن مالىمدەمەسى مەن مالىمدەمەگە قاتىستى ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتىڭ تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا جولداعان العىس حاتى دالەل. اتالعان قۇجاتتا اليەۆتىڭ «قۇجاتقا جوعارعى باعا بەرىپ، مۇنىڭ تۇركى ىنتىماقتاسىعىنىڭ ناقتى كورىنىسى» دەپ ايرىقشا اتاپ ءوتۋى جوعارىداعى پىكىرىمىزدى تولىقتاي قۋاتتايدى. سونىمەن قاتار، باس حاتشى باعدات امرەەۆتىڭ 8-9 قىركۇيەك كۇندەرى ازەربايجانعا جاساعان ءىسسپارى كەزىندە جاريالاعان ۇدەۋىندە «بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ 1993 جىلى قابىلدانعان ءتيىستى شەشىمدەرى نەگىزىندە ارمەنيا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ وككۋپاتسيالانعان بارلىق اۋماقتارىن جەدەل، ءسوزسىز جانە تولىقتاي بوساتۋىن تالاپ ەتكەنىن» ايرىقشا اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك.
ەكىنشى قاراباق سوعىسى: تىلدە، ىستە، پىكىردە بىرلىك!
تۇركى ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارى ەكىنشى قاراباق سوعىسى (27.09-10.11.2020 ج.) تۇتانىپ، توتەنشە جاعداي ورناعان سىندارلى كەزەڭنىڭ العاشقى كۇندەرىن-اق «داۋدى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ شەشىمدەرىنىڭ نەگىزىندە بەيبىت جولمەن رەتتەۋگە جانە ەقىۇ مينسك توبىنىڭ قولداۋىمەن كەلىسسوزدەر پروتسەسىنە نۇقسان كەلتىرۋى مۇمكىن قانداي دا ءبىر ارانداتۋشىلىق مالىمدەمەلەر مەن ارەكەتتەرگە جول بەرمەۋ كەرەكتىگىنە باسا نازار اۋدارىپ»، «ارمەنيا قارۋلى كۇشەرىنىڭ ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ وككۋپاتسيالاعان بارلىق اۋماقتارىن جەدەل، ءسوزسىز جانە تولىقتاي بوساتۋى» جونىندەگى تالىبىن تاعى دا قۋاتتاي وتىرىپ، «حالىقارالىق قاۋىمداستىقتان وكۋپاتسياداعى ازەربايجان تەريتوريالارىنداعى مادەني مۇرالاردى جويۋعا باعىتتالعان ارمەنيانىڭ اگرەسسورلىق ساياستىنا توقتاۋ سالۋدى» باتىل تۇردە تالاپ ەتىپ قانا قويماي، الاڭداۋشىلىقپەن ۇدەرىستى ءجىتى باقىلاۋدا ۇستادى. ال تۇركى اكادەمياسى Turkic Weekly بيۋللەتەنى ارقىلى قوعام مەن ەكسپەرتتىك ورتانى ۇدەرىستەن حاباردار ەتىپ وتىردى.
ءوز كەزەگىندە رەسمي باكۋ دە مۇنداي قولداۋلاردى ەلەپ-ەسكەرىپ، ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ وتىردى. وسى تۇرعىدان العاندا ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتىڭ تۇركى ىنتىماقتاستىق كۇنى (3 قازان) مەن تۇركى كەڭەسىنىڭ 28 قىركۇيەكتە جاساعان قولداۋىنا وراي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا، وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى شافكات ميرزيوەۆكە، قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى سوورانباي جەەنبەكوۆقا جولداعان العىس حاتى ءسوزىمىزدى دايەكتەيتىن ماڭىزى زور قۇجات بولىپ ەسەپتەلەدى.
تۇركى ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارى گانجا مەن بارداعا اراشا ءتۇستى!
سوعىس وتى بەيبىت تۇرعىنداردى شارپىماۋى كەرەك! بۇل حالىقارالىق قۇقىقپەن، جەنەۆا كونۆەنتسياسىمەن بىكىتىلگەن مىندەتتەمە، اسۋعا بولمايتىن، تىيىم سالىنعان قىزىل جولاق! سولاي بولا تۇرا، ارمەنيا قارۋلى كۇشتەرى 11 قازاندا سوعىس شەبىنەن الىس جاتقان ازەربايجاننىڭ باكۋدان كەيىنگى ەڭ ءىرى قالاسى گانجانى، 27-28 قازان كۇندەرى باردە قالاسىنا زىمىرانمەن شابۋىل جاسادى. وزبىر شابۋىلداردىڭ سالدارىنان گانجادە 9 بەيبىت تۇرعىن قازا تاۋىپ، 30-دان استامى اۋىر جاراقات السا، باردەدە 27 ادام قۇربان بولىپ، 83 تۇرعىن جاراقات الدى.
تۇركى ىنىتماقتاستىق ۇيىمدارى بۇل جولى دا اسقان الاڭداۋشىلىقپەن حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ نازارىن تراگەدياعا اۋدارادى. اتاپ ايتقاندا، تۇركى مادەنيەتى مەن مۇراسى قورىنىڭ پرەزيدەنتى گۇناي ەفانديەۆا تاراپىنان جاسالعان ۇندەۋدە، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ شابۋىلدى حالىقارالىق تەررەروزيم رەتىندە باعالانۋى مەن قىلمىسكەرلەردىڭ جاۋاپقا تارتىلۋى تالاپ ەتىلدى. ال تۇركسوي ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى دۇيسەن قاسەينوۆ تۇركى الەمىنىڭ ونەر قايراتەرلەرى اتىنان ارمەنيانىڭ بۇل زاڭسىز ارەتكەتتەرىنە توقتاۋ سالۋىن تالاپ ەتتى. تۇركى اكادەمياسىنىڭ توراعاسى دارحان قىدىرالى «تۇركى اكادەمياسىنىڭ حالىقارالىق قۇقىق نورمالارى مەن قاعيداتتارىن قاتاڭ ساقتايتىندىعىن راستاي وتىرىپ، قاقتىعىستى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ شەشىمىنە سايكەس ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەگەمەندىگى، اۋماقتىق تۇتاستىعى جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالعان شەكارالارىنىڭ مىزعىماستىعى نەگىزىندە رەتتەۋگە شاقىردى».
بۇدان بولەك ارمەنيا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ازەربايجاننىڭ بەيبىت تۇرعىندارىنا قارسى باعىتتاعان شابۋىلدارىن ۇدەتۋىنە بايلانىستى تۇركى كەڭەسىنىڭ باسحاتشىسى باعدات امرەەۆتىڭ ازەربايجاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى جەيۋن بايراموۆپەن جاساعان كەڭەسىندە باس حاتشى «ارمەنيا قارۋلى كۇشتەرىن سوعىس ايماعىنان الىس جاتقان بەيبىت ايماققا جاساعان شابۋىلىن قاتاڭ ايىپتاي وتىرىپ، تۇركى كەڭەسىنىڭ ازەربايجاندى تولىق قولدايتىندىعىن» تاعى دا قۋاتتادى. ال 19 قازاندا جاستار پلاتفورماسىنىڭ (ونلاين رەجيمدە) جيىنىن وتكىزىپ، تۇركى جاستارىنىڭ اگرەسسياعا قارسى جىگەرىن حالىقارالىق قاۋىمداستىققا جەتكىزدى. بارلىق تۇركى ەلدەرىندەگى وكىلدەرى مەن مۇشەلەرى قاتىسقان جيىندا جاستار پاتفورماسى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتان شابۋىلداردى توقتاتۋ ءۇشىن جەدەل شارا قولدانۋىن تالاپ ەتىپ، ازەربايجاندى زاڭدى كۇرەسىندە قولداۋ ءۇشىن ورتاق ءىس-ارەكەت جول كارتاسىن قابىلدادى. ال 20 قازان كۇنى گانجا قالاسىنا ارنايى بارىپ، سوققى جاسالعان ايماقتاردا تەكسەرىس جۇمىستارىن وتكىزىپ «بۇل قاسىرەتتى كۇندەردە تۇركى ءالىمىنىڭ، تۇركى ەلدەرىنىڭ ازەربايجانمەن بىرگە» ەكەندىگىن مالىمدەدى.
ءسوزسىز، تاۋەلسىزدىك پەن تەرريتوريالىق تۇتاستىق - ءار ەلدىڭ ەڭ اسىل مۇراتى. وسىنداي اسىل مۇرات جولىنداعى ازەربايجان حالقىنىڭ ادەلەتتى كۇرەسىنە قازاق حالقىنىڭ رۋحاني دەمەۋ كورسەتپەۋى مۇمكىن ەمەس-ءتى. سولاي بولدى دا. حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى دارحان قىدىرالىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن وسى ءبىر قاستەرلى دە اتاۋلى كۇننىڭ قۇرمەتىنە باۋىرلاس قازاقستاننىڭ ەلورداسى نۇر-سۇلتاننىڭ ەڭ كورىكتى عيماراتتارىنىڭ ءبىرى – قتج-نىڭ ديودتى جارىق ديسپلەيىندە ەكى كۇن بويى ازەربايجاننىڭ مەملەكەتتىك تۋى جەلبىرەدى. ءوز كەزەگىندە بۇل اكتسيا تەك قازاقستان مەن ازەربايجاندا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار كۇللى تۇرىك الەمىندە ريزاشىلىقپەن وڭ قابىلدانىپ ۇلكەن قوعامدىق رەزونس تۋدىردى.
سونىمەن قاتار، تۇركى كەڭەسىنىڭ ۇدەرىس پەن قاتار ازەربايجاننىڭ سوعىستان كەيىنگى جاعدايىنا دا ءمان بەرىپ، ازات ەتىلگەن تەرريتوريالارىن قالپىنا كەلتىرۋ، ايماقتىڭ ينفراسترۋكتۋرالىق، ونىدىرىستىك، ساۋدا-ەكونوميكالىق الاۋقاتىن كوتەرۋ ماقساتىندا «ازەربايجاننىڭ الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭى» باعدارلاماسىن دايىنداپ، ونى تۇركى ساۋدا جانە ونەركاسىپ پالاتاسىنىڭ رەتتەۋىمەن ىسكە قوسۋ جونىندەگى رەسمي باكۋعا جاساعان ۇسىنىسى مەن سوعىستان زارداپ شەككەن تۇرعىندار ءۇشىن گۋممانيتارلىق كومەك جونەلتكەنىن باۋىرلاستىقتىڭ شىنايى نىشانى رەتىندە باعالانعانىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك.
جەڭىس: شاحيتتەر ولمەس بولار، وتان بولىنبەس بولار!
10 قاراشا 2020 جىل. ازەربايجانىڭ جەڭىسىن ايگىلەيتىن تاريحي كۇن بولۋىمەن قاتار، بۇۇ شەشىمدەرىن باسشىلىققا الىپ، بىتىمگەرلىكتى پەن ساليحالى ساياساتتى بيىك قويعان تۇركى ىنتىماقتاستىق ۇيىمى مەن ۇيىمعا مۇشە تاۋەلسىز تۇركى ەلدەرى ءۇشىن دە اسا ماڭىزدى كۇن – جەڭىس كۇنى!
بۇل تۋرالى تۇركى كەڭەسىنىڭ باس حاتشىسى باعدات امرەەۆ ازەربايجاننىڭ جەڭسىنە وراي جاريالاعان ۇندەۋىندە «تۇركى كەڭەسىنىڭ ءۇش جاقتى ورتاق دەكلاراتسيانى وڭ قابىلدايتىندىعىن، ازەربايجان پرەزيدەنتى مەن حالقىن وككۋپاتسيالانعان تەرريتوريالارىن بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ شەشەشىمدەرىنە سايكەس كەرى قايتارۋ كۇرەسىندەگى تاريحي جەڭىسمەن قۇتتىقتاپ، بۇل جەڭىستىڭ تۇركى كەڭەسىنە مۇشە ەلدەردىڭ اراسىنداعى قاتىناستارعا، تۇركى الەمىندەگى ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەرگە تىڭ سەرپىن بەرەتىندىگىن» ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
سۇراپىل سوعىستى جەڭىسپەن اياقاتاپ، قاسىرەتكە تولى جىلداردى باسىنان وتكەرگەن حالىقتىڭ رۋحاني جىلۋدى ءبىرىنشى كەزەكتە ءوز باۋىرلارىنان كۇتەتىندىگى قانشالىقتى تابيعي قۇبىلىس بولسا، سول ءبىر تاريحي كۇندەردە (ىندەتتىڭ قاۋىپىن ەكىنشى كەزەككە ىعىستىرىپ قويىپ) تەك قازاقتىڭ اتىنان ەمەس، سونىمەن قاتار تۇگەل تۇركىنىڭ اتىنان ارنايى بارىپ، قۋانىشىنا ورتاقتاسىپ، قازالى جاندارعا كوڭىل ايتقانداردىڭ باۋىرلاستار تاراپىنان ىلتيپاتقا بولەنۋى سونشالىقتى تابيعي زاڭدىلىق. ەندەشە، جەڭىس كۇندەرىندە گانجا مەن باكۋگە ارنايى ىسسپارامەن بارعان تۇركى اكادەمياسى باسشىسى دارحان قىدىرالىنىڭ سول ميسسيسىنىڭ تاريحي مانگە يە بولعانىن دا ايرىقشا اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك.
قورىتىندى
وكىنىشكە وراي ماقالامىزدا ىنىمقتاستىق ۇيىمدارىنىڭ ۇدەرىس كەزىندە اتقارعان بارلىق جۇمىستارىن: ۇندەۋلەرى مەن مالىمدەمەلەرىن، ماقالالار مەن باسىلىمدارىن، ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى رەسمي كەزدەسۋلەر مەن تالقىلاۋلارىن، ونلاين/وفلاين جيىندارىن ت.ب. تۇگەل قامتۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان، تەك ىنىتماقتاستىڭ جارقىن ۇلگىسى رەتىندە قوعامدىق رەزونانس تۋدىرعان شارالاردىڭ بىرقاتارىن عانا توقتالىپ وتتىك.
ايتسە دە، ۇدەرىس كەزىندەگى تۇركى ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارىنىڭ بىتىمگەرلىك ۇستانىمدارى مەن بىلىكتىلىگىن ايگىلەيتىن مىنا فاكتىلەرگە ارنايى نازار اۋدارۋدى ءجون سانادىق:
1 – تۇركى ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارىنىڭ بارلىق ۇندەۋلەرى مەن مالىمدەمەلەرى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ شەشىمدەرىنە نەگىزدەلىپ رەسمي باكۋ تارىپىنان ريزاشىلىقپەن قابىلداندى. وسىعان وراي ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ تاراپىنان تۇركى كەڭەسىنىڭ قۇرمەتتى توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا، تۇركى ەلدىرىنىڭ پرەزيدەنتتەرىنە جولدانعان العىس حاتتارىندا «تۇركى ىنىتماقتاستىعىنىڭ كورىنسى» دەپ باعا بەرىلدى.
2- حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ ارمەنيا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ سوعىس شەبىنەن الىس جاتقان ازەربايجاننىڭ بەيبىت قالالارىنا باليستيكالىق زىمىرانمەن جاساعان شابۋىلىنا قاتىستى ۇندەۋلەرى مەن مالىمدەمەلەرى، سونداي-اق، ۇيىم باسىشىلارىنىڭ گانجا قالاسىنا جاساعان ارنايى ءىسساپارلارى رەزونانستىق مانگە يە بولدى.
3- تۇركى اكادەمياسىنىڭ قاراباق ماسەلەسىنە قاتىستى قازاق تىلىندە جارىق كورگەن باسىلىمدارى مەن اقپاراتتىق قىزمەتى (Turkic Weekly) ىنتىماقتاستىڭ ماڭىزدى كورسەتكىشى رەتىندە باعالانادى.
4- تۇركى اكادەمياسىنىڭ باسشىسى د.قىدىرالىنىڭ مۇرىندىق بولۋى جانە قر ۇكىمەتىنىڭ قولداۋىمەن ەكى كۇن بويى ازەربايجاننىڭ مەملەكەتتىك تۋىنىڭ قتج عيماراتىنىڭ LED ەكرانىندا كورسەتىلۋى تەك ۇيىمنىڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار قازاق حالقى مەن ۇكىمەتىنىڭ ازەربايجان حالقىنا دەگەن شىنايى باۋىرلاستىق لەبىزىنىڭ دالەلى رەتىندە كۇللى تۇركى الەمىندە رەزونانس تۋدىردى.
5- تۇركى كەڭەسىنىڭ وككۋپاتسيادان ازات ەتىلگەن تەرريتوريالاردى قالپىنا كەلىتىرۋ، ايماقتىڭ ساۋدا-ەكنوميكالىق الاۋقاتىن كوتەرۋگە باعىتتالعان ارنايى باعدارلاماسى ساۋدا-ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ جاڭا بەلەسى رەتىندە باعالاندى.
6- ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارىنىڭ ۇندەۋلەرى مەن مالىمدەمەلەرى مازمۇندىق تۇرعىدان ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ، ۇيىمداردىڭ سالالارى تۇرعىسىنان ماسەلەنى كەشەندى تۇردە قامتىدى. مىسالى، گانجا مەن ءباردا قالالارىنا جاسالعان شابۋىلعا قاتىستى ۇندەۋلەردە تۇركى كەڭەسى مەن تۇركى اكادەمياسى ماسەلەگە قاتىستى حالىقارالىق قۇقىق پەن تۇركى ەلدەرىنىڭ ورتاق ۇستانىمىن العا شىعارسا، تۇرىكسوي ۇيىمى تراگەدياعا قاتىستى تۇركى الەمى ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن جەتكىزدى، ال تۇركى مادەنيەتى مەن مۇراسى قورى حالىقارالىق قۋىمداستىقتان شابۋىلداردىڭ تەراكت رەتىندە باعالانۋىن تالاپ ەتتى.
ءبىزدىڭ ەسەپتەۋىمىزشە، ىنىتىماقتاستىق ۇيىمدارى ۇدەرىس كەزەڭىندە ءارتۇرلى پلاتفورمالار مەن فورماتتا جەتپىسكە تارتا شارا اتقارعان، وننان استام ۇندەۋ مەن مالىمدەمە جاريالاپ، تۇركى ىنتىماقتاستىعى مەن قاراباق تاقىرىبىندا بەس باسىلىم (تۇركى اكادەمياسى - 3, تۇركى مادەنيەتى مەن مۇراسى قورى - 2) جارىققا شىعارعان، تۇركى اكادەمياسىنىڭ Turkic Weekly بيۋللەتەنى تاراپىنان اقپاراتتىق قولداۋ جاسالعان.
جوعارىدا كەلىتىرىلگەن دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ تۇركى ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارىنىڭ (پانمەديا جاعدايى مەن بۇرىن سوڭدى سوعىس تاجىريبەسىن وتكەرمەگەندىگىنە قاراماستان) ەكىنشى قاراباق سوعىسى ۇدەرىسى كەزىندە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ شەشىمدەرىنە سايكەس ازەربايجاننىڭ مەملەكەتتىك تەرريتورياسىنىڭ تۇتاستىعىن قامتاسىز ەتىلۋىندە، ازەربايجاننىڭ ادىلەتتى كۇرەسىنە قوعام مەن حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ نازارىن اۋدارۋدا، حالىقارالىق قاۋىمداستىققا ازەربايجان مەن تۇركى ەلدەرىنىڭ ورتاق تالاپتارىن جەتكىزۋدە، سونداي-اق، مۇشەلەس ءار ەلدىڭ باۋىرلاستىق قولداۋىن رەسمي باكۋ مەن ازەربايجان حالقىنا بىلدىرۋدە(!) وزىنە جۇكتەلگەن ميسسيالارىن جوعارعى دەڭگەيدە اتقاردى دەپ ناقتى تۇردە ايتا الامىز. بۇل پىكىرىمىزگە ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتىڭ تۇركى كەڭەسىنىڭ باس حاتشىسى باعدات امرەەۆتى قابىلداۋ كەزىندە «تۇركى ۇيىمدارىنىڭ كورسەتكەن قولداۋلارىن جوعارعى باعالايتىندىعىن» مالىمدەۋى تولىق ايعاق بولا الادى. ال ۇدەرىستەن كەيىنگى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتى قۇتتىقتاۋى مەن ءوزارا ىنتىماقتاستىق پەن حالىقارالىق ارەناداعى ىقپالداستىق جايىن تالقىلاعاندىعى، سونداي-اق، يلحام اليەۆتىڭ قازاقستاندىق كومپانيالاردى تاۋلى قاراباقتى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنا اتسالىسۋعا شاقىرۋى جوعارىداعى پىكرىمىزدى قۋاتتاي تۇسەدى.
ەكىنشى قاراباق سوعىسى ۇدەرىسىنىڭ ناتيجەسى بۇگىندە تۇركى ينتەگراتسياسىنىڭ جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن، وزگە گەوساياسي كۇش ورتالىقتارىنا ىقپال ەتە الاتىن جاڭا رەال، جاڭا كۇش، جاڭا قۇبىلىس رەتىندە قالىپتاسقانىن ايقىنداپ بەردى. ال تۇركى ىنتماقتاستىق ۇيىمدارى ءوز دامۋ تاريحىندا العاش رەت سوعىس تاجىريبەسى مەن سىناعىنان سۇرىنبەي ءوتىپ، تۇركى ينتەگراتسياسىنىڭ يممۋندىق مەحانيزمى رەتىندە شىڭدالا، كەمەلدەنە ءتۇستى.
تاقىرىپ تۇزدىعى (سوڭعى ءسوز ورىنىنا)
بۇدان كەيىنگى كەزەڭدەردە تۇركى ىنتىماقتاستىق ۇيىمدارىنىڭ وتكەرگەن ۇدەرىستەردەن ءتيىستى قورىتىندى شىعارىپ، ءار ەلدىڭ ەڭ قىمباتى – مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىك پەن تەرريتويالىق تۇتاستىقتى، ەلدىك پەن ەگەمەندىكتى ماڭگى ەتۋدە جاڭا باستامالاردى قولعا الاتىندىعىنا ەش كۇمان كەلتىرمەيمىز.
تاۋەلسىزدىك دەگەننەن كەپ شىعادى، تاياۋ كۇندەرى الدەبىر پيعىلداردىڭ اسقىنا باستاعان شاعىندا تۇركى اكادەمياسى ۋاقىتتىڭ تىنىسىن ءدال تانىپ «تۇركى الەمىنىڭ تاريحي-مادەني اتلاسى» اتتى سۇبەلى ەڭبەكتى جارىققا شىعارعانى بارشاعا ءمالىم. وسىنىڭ ءوزىن (باسقاسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە) تاۋەلسىزدىكتى ءتاۋ ەتكەن اتالعان ۇيىمداردىڭ ميسسياسىن ايعاقتاي تۇسەتىن تاريحي قاراكەت دەپ بىلەمىز...
نۇرعالي ءجۇسىپباي
