بۇگىندە «كۇپى كيگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭىن شەكپەن جاۋىپ» وزىنە قايتارعان وتتى جىرلارىمەن، ويلى، ورنەكتى ولەڭدەرىمەن حالقىنىڭ قادىر-قاسيەتىن ايتا العان مۇزبالاق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆ ەسىمى ماڭگىلىك عۇمىرعا اينالعانى شىندىق. دەسەك تە، اقىن مۇراسىن ۇرپاقتان - ۇرپاققا كەڭنەن ناسيحاتتاپ وتىرۋ – بورىشىمىز. وسى ورايدا 9 اقپان – اقىننىڭ تۋعان كۇنىنە وراي ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە بىرقاتار ادەبي-مادەني شارالار وتكىزۋدى باستاپ كەتتى.
قاي ەلدىڭ تاريحىنا كوز سالساق تا، حالقىنىڭ مەرەيىن كوتەرگەن، ماقتانىشىنا اينالعان دارىن يەلەرى، دانا عۇلامالارى بولعان. قاراسازدا تۋىلىپ، قازاعىنىڭ ءبىرتۋار ۇلى پەرزەنتىنە اينالعان دارا دارىن، عاسىر اقىنى مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ ەسىمى جالپى قازاق بالاسىنا ىستىق ەكەنى ءسوزسىز.
قاراساز، قارا شالعىن ولەڭدە ءوستىم،
جىر جازسام، وعان جۇرتىم، ەلەڭدەستىڭ.
ولسە ولەر، مۇقاعالي ماقاتاەۆ
ولتىرە الماس الايدا ولەڭدى ەشكىم، ̶
دەپ اقىننىڭ ءوزى ايتقانداي، ونىڭ ولەڭ-جىرلارى ۇمىتىلمايدى.
ۇلى ابايدىڭ ولەڭدەرىنەن ءنار العان، بۇكىل بولمىسىمەن تەرەڭ تۇسىنە بىلگەن اقىن. اباي ۇنىنە ءۇن قوسىپ، اباي ونەگەسىن ۇلگى تۇتۋ ءوز جانىنىڭ اڭسارى، قالاۋى ەكەنىن بىلدىرەدى. ادام دەگەن اتتى اسقاقتاتا جىرلاپ، كوپ قىرلى، سان-سالالى شىعارمالارى، اركىمنىڭ جانىنا جارىق ساۋلەسىن ءتۇسىرىپ، جۇرەگىنە نۇر قۇيىپ، ەرتەڭگى الىس ارمان، بيىك ماقساتتارعا باستاي بەرمەك. ءار شىعارماسىنىڭ وزەگىندە ادامنىڭ سانا سارايىن اشۋعا كومەكتەسەتىن قانشاما تاعىلىم بار. ءومىردىڭ وزەك جاردى سىرلارىن كوكىرەگىنە توقي بىلگەن جازۋشىنىڭ بۇكىل سىرى حالقىنىڭ تاعدىرىمەن بىرگە جاتىر. ارقالى اقىن حالىق مۇڭى ءوز مۇڭى ەكەنىن، حالىق باقىتى ءوز باقىتى ەكەنىن، «ەل تاعدىرى –بىرلىك ىنتىماقتا» دەپ اقتارىلا جىرلاعان:
«اتا – قازاق بالاسىن
الاقانعا قوندىرعان.
بار قازاقتان – ءبىر قازاق
تابار ما ەكەن، اۋليە؟..»
مۇقاعالي قازاقتىڭ ءان، مۋزىكا ونەرىن پوەزيا تىلىمەن سويلەتتى. اقىن ءوزى ونى جانىمەن تۇسىنگەن دە، مەيىرى قانعانشا سۋسىنداعان. سونداي جان الەمىنەن عانا «سارجايلاۋ»، «كۇرەڭ كۇز»، «ەسىڭە مەنى العايسىڭ»، «انا، سەن باقىتتىسىڭ» سىندى بىرەگەي تۋىندىلار تۋعان.
مۇقاعالي پوەزياسى – جان-جۇرەك، سەزىم پوەزياسى. ول ونىڭ بۇكىل قان تامىرىنان جارالعان. ونىڭ جىرلارىنان بەيجايلىقتى كەزدەستىرمەيسىڭ، جىلىگى تاتىماس جاسىق جولداردى ۇشىراتپايسىڭ. وندا وتتى جۇرەكتىڭ سوعىسى، ىزگى دە سۇلۋ، ەلجىرەگەن، ەمىرەنگەن جان ءلۇپىلى ەستىلەدى، ودان ءومىر ازابىن، اقىننىڭ وزبىرلىققا، وزىمشىلدىككە دەگەن ىزا-كەكتى، قاھارلى ەرلىك ءۇنى ەستىلەدى. ارمان مۇراتى مەن حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى بارىنشا سەزىلەدى. اقىن حالىقتىڭ جۇرەگىنە جول تاباتىن ولەڭ تۋدىرۋ وڭاي ەمەس ەكەنىن سەزە ءبىلدى.
«ولەڭ دەگەن تۋمايدى قىيشىلىقتا،
ولەڭ دەگەن تۋمايدى جايشىلىقتا
اقىن بولساڭ، جارقىنىم، الىسقا اتتان،
كۇندەلىكتى تىرلىككە بوي سۋىتپا...», ̶
دەپ، جىرلاي كەلە، ناعىز اقىن بولۋدىڭ كەرەمەت قۋانىشتى دا ازاپتى ەكەنىن جەرىنە جەتكىزىپ اشتى. ال ءوزىنىڭ كۇندەلىك-جازباسىندا اقىندىق تابيعاتى جونىندە «اقىننىڭ ءومىردى زەرتتەگەنى، الدىمەن، ءوزىن زەرتتەگەنى. اقىن قۇدىرەتى – ومىردەن وزىنەن ءومىر جاساي بىلۋىندە»، ̶ دەپ تۇيىندەيدى.
اتاقتى اقىن يسرايل ساپاربايدىڭ «اباي، ءىلياس، قاسىم سياقتى، ءوز زامانىنا لايىق تۋعان، حالقىنىڭ قام-قارەكەتىن، تاعدىر-تالايىن جۇرەگىنە قوندىرعان اقىنداردىڭ ءبىرى – مۇقاعالي» دەۋى، باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ «حالىققا ۇستاز بولاتىن اقىن» دەۋى تەگىن ەمەس شىعار.
مۇقاعالي پوەزياسى – تۇنىق تازالىعىمەن، ومىرشەڭدىگىمەن، اسقاق ارمانىمەن، نازىكتىگىمەن، سۇلۋلىعىمەن حالقىمىزدىڭ اسا قىمبات، اسا اسىل مۇراسى. مۇقاعالي ءتىلى – باي حالىق ءتىلى. ول حالقىن قالاي سۇيسە، حالىق تا ونى سولاي سۇيەدى. ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشى بولعان اقىنىمزدى ارداقتاپ، لايىقتى قۇرمەت كورسەتۋ – بارشامىزعا ورتاق مىندەت.
كۇنى كەشە عانا جامبىل اتىنداعى جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسىندا «مەن ءومىردى جىرلاۋ ءۇشىن كەلگەنمىن» اتتى اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولۋىنا وراي پوەزيالىق ەسكە الۋ كەشى ءوتتى. كەش قوناقتارى: ف.ع.ك. امانقوس مەكتەپتەگى، سۋرەتشى مايسا ىقىلاس، اكتەر ەرگەنباي ابۋەۆ، رەجيسسەر بوتاگوز يسمايل، اقىن، پروديۋسەر جاڭىلحان اسىلبەكوۆا بولدى. كەشتىڭ شىمىلدىعىن كىتاپحانانىڭ قىزمەتكەرلەرى قويىلىم قويىپ باستادى. اقىننىڭ ولەڭدەرىن وقىپ، اقىننىڭ رۋحىن ءبىر وياتتى دەسەم ارتىق ەمەس. ودان كەيىن، ءسوز كەزەگى كەش قوناقتارىنا بەرىلدى. ەرگەنباي اعامىز تەاتاردا مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ شىعارمالارىنا بايلانىستى قويىلىپ جۇرگەن قويىلىمدارعا كوڭىلى تولاتىنىن، ءارى اقىننىڭ قازىرگە دەيىن قانداي شىعارمالارى ساحنالاندى، سول جايىندا ايتىپ ءوتتى. سونداي-اق، اقىننىڭ «قايران، جەڭگەم» «مەن ءۇيسىنمىن» اتتى اندەرىن ورىندادى. امانقوس اعا مۇقاعالي جايىندا ەستەلىكتەرىمەن بولىسسە، مايسا اپاي: «مەن ءوز سۋرەتتەرىمدى مۇقاعالي ولەڭدەرىن وقي وتىرىپ بەينەلەيمىن. اقىن شىعارمالارىنان الاتىن شابىتىم بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ءتۇرلى سالاسىندا جۇمىس جاساۋعا جول اشىپ وتىر» ̶ دەي كەلە، مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارناعان جۇمىستارىن كورسەتتى. اراسىندا قوناق بولىپ كەلگەن مەكتەپ وقۋشىلارى دا اقىننىڭ ولەڭدەرىن جاتقا وقىدى. بوتاگوز اپاي وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇقاعالي ماقاتاەۆ جايىندا تۇسىرىلگەن ارنايى جوبالارى جايىندا ايتسا، جاڭىلحان اپاي مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ 90 جىلدىعىنا ارنالعان «Abai TV» ارناسىنىڭ، «ۇمىتپايمىز» باعدارلاماسىندا اقىن كۇندەلىگىندەگى بالاسى ايبارعا ارناپ جازعاندارى، ايباردىڭ 12-13 جاسىندا فيلمگە ءتۇسىپ، ءوزىنىڭ العىرلىعىن كورسەتكەندىدىگى، بۇعان دەيىن ەش جەردە كورسەتىلمەگەن ايبار تۇسكەن قىسقا مەتراجدى ءفيلمدى وسى حاباردان كورە الاتىنىمىزدى ايتتى. جالپى كەش جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. وسى كەشتى ۇيىمداستىرعان جامبىل اتىنداعى جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسىنىڭ ديرەكتورى – عازيزا قۇدايبەرگەنوۆا اپايىمىزعا جانە كىتاپحانا ۇجىمىنا راقمەت ايتامىن.
ۇلى اقىننىڭ پوەزياسىنا تاعى دا ءۇڭىلۋ بارىسىندا ءاربىر قازاق بالاسىنىڭ، جاسى دا، كارىسى دە مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ «جۇرەكتەن كىرىپ بويدى الاتىن» تۋىندىلارىن جاقسى كورەتىنى، كوبىن جاتقا بىلەتىنى، سول ارقىلى ونى اسا جوعارى قۇرمەتتەيتىنى ايقىن اڭعارىلدى.
اسەم مامەجانوۆا،
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ماماندىعىنىڭ
4-كۋرس ستۋدەنتى
