Búginde «kúpi kıgen qazaqtyń qara óleńin shekpen jaýyp» ózine qaıtarǵan otty jyrlarymen, oıly, órnekti óleńderimen halqynyń qadir-qasıetin aıta alǵan muzbalaq aqyn Muqaǵalı Maqataev esimi máńgilik ǵumyrǵa aınalǵany shyndyq. Desek te, aqyn murasyn urpaqtan - urpaqqa keńnen nasıhattap otyrý – boryshymyz. Osy oraıda 9 aqpan – aqynnyń týǵan kúnine oraı elimizdiń barlyq óńirlerinde birqatar ádebı-mádenı sharalar ótkizýdi bastap ketti.
Qaı eldiń tarıhyna kóz salsaq ta, halqynyń mereıin kótergen, maqtanyshyna aınalǵan daryn ıeleri, dana ǵulamalary bolǵan. Qarasazda týylyp, qazaǵynyń birtýar uly perzentine aınalǵan dara daryn, ǵasyr aqyny Muqaǵalı Maqataevtyń esimi jalpy qazaq balasyna ystyq ekeni sózsiz.
Qarasaz, qara shalǵyn óleńde óstim,
Jyr jazsam, oǵan jurtym, eleńdestiń.
Ólse óler, Muqaǵalı Maqataev
Óltire almas alaıda óleńdi eshkim, ̶
dep aqynnyń ózi aıtqandaı, onyń óleń-jyrlary umytylmaıdy.
Uly Abaıdyń óleńderinen nár alǵan, búkil bolmysymen tereń túsine bilgen aqyn. Abaı únine ún qosyp, Abaı ónegesin úlgi tutý óz janynyń ańsary, qalaýy ekenin bildiredi. Adam degen atty asqaqtata jyrlap, kóp qyrly, san-salaly shyǵarmalary, árkimniń janyna jaryq sáýlesin túsirip, júregine nur quıyp, erteńgi alys arman, bıik maqsattarǵa bastaı bermek. Ár shyǵarmasynyń ózeginde adamnyń sana saraıyn ashýǵa kómektesetin qanshama taǵylym bar. Ómirdiń ózek jardy syrlaryn kókiregine toqı bilgen jazýshynyń búkil syry halqynyń taǵdyrymen birge jatyr. Arqaly aqyn halyq muńy óz muńy ekenin, halyq baqyty óz baqyty ekenin, «el taǵdyry –birlik yntymaqta» dep aqtaryla jyrlaǵan:
«Ata – qazaq balasyn
Alaqanǵa qondyrǵan.
Bar qazaqtan – bir qazaq
Tabar ma eken, áýlıe?..»
Muqaǵalı qazaqtyń án, mýzyka ónerin poezııa tilimen sóıletti. Aqyn ózi ony janymen túsingen de, meıiri qanǵansha sýsyndaǵan. Sondaı jan áleminen ǵana «Sarjaılaý», «Kúreń kúz», «Esińe meni alǵaısyń», «Ana, sen baqyttysyń» syndy biregeı týyndylar týǵan.
Muqaǵalı poezııasy – jan-júrek, sezim poezııasy. Ol onyń búkil qan tamyrynan jaralǵan. Onyń jyrlarynan beıjaılyqty kezdestirmeısiń, jiligi tatymas jasyq joldardy ushyratpaısyń. Onda otty júrektiń soǵysy, izgi de sulý, eljiregen, emirengen jan lúpili estiledi, odan ómir azabyn, aqynnyń ozbyrlyqqa, ózimshildikke degen yza-kekti, qaharly erlik úni estiledi. Arman muraty men halqyna degen súıispenshiligi barynsha seziledi. Aqyn halyqtyń júregine jol tabatyn óleń týdyrý ońaı emes ekenin seze bildi.
«Óleń degen týmaıdy qyıshylyqta,
Óleń degen týmaıdy jaıshylyqta
Aqyn bolsań, jarqynym, alysqa attan,
Kúndelikti tirlikke boı sýytpa...», ̶
dep, jyrlaı kele, naǵyz aqyn bolýdyń keremet qýanyshty da azapty ekenin jerine jetkizip ashty. Al óziniń kúndelik-jazbasynda aqyndyq tabıǵaty jóninde «Aqynnyń ómirdi zerttegeni, aldymen, ózin zerttegeni. Aqyn qudireti – ómirden ózinen ómir jasaı bilýinde», ̶ dep túıindeıdi.
Ataqty aqyn Israıl Saparbaıdyń «Abaı, Ilııas, Qasym sııaqty, óz zamanyna laıyq týǵan, halqynyń qam-qareketin, taǵdyr-talaıyn júregine qondyrǵan aqyndardyń biri – Muqaǵalı» deýi, Baýyrjan Momyshulynyń «Halyqqa ustaz bolatyn aqyn» deýi tegin emes shyǵar.
Muqaǵalı poezııasy – tunyq tazalyǵymen, ómirsheńdigimen, asqaq armanymen, náziktigimen, sulýlyǵymen halqymyzdyń asa qymbat, asa asyl murasy. Muqaǵalı tili – baı halyq tili. Ol halqyn qalaı súıse, halyq ta ony solaı súıedi. Ultymyzdyń maqtanyshy bolǵan aqynymzdy ardaqtap, laıyqty qurmet kórsetý – barshamyzǵa ortaq mindet.
Kúni keshe ǵana Jambyl atyndaǵy jasóspirimder kitaphanasynda «Men ómirdi jyrlaý úshin kelgenmin» atty aqıyq aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń týǵanyna 90 jyl tolýyna oraı poezııalyq eske alý keshi ótti. Kesh qonaqtary: f.ǵ.k. Amanqos Mekteptegi, sýretshi Maısa Yqylas, akter Ergenbaı Ábýev, rejısser Botagóz Ismaıl, aqyn, prodıýser Jańylhan Asylbekova boldy. Keshtiń shymyldyǵyn kitaphananyń qyzmetkerleri qoıylym qoıyp bastady. Aqynnyń óleńderin oqyp, aqynnyń rýhyn bir oıatty desem artyq emes. Odan keıin, sóz kezegi kesh qonaqtaryna berildi. Ergenbaı aǵamyz teatarda Muqaǵalı Maqataevtyń shyǵarmalaryna baılanysty qoıylyp júrgen qoıylymdarǵa kóńili tolatynyn, ári aqynnyń qazirge deıin qandaı shyǵarmalary sahnalandy, sol jaıynda aıtyp ótti. Sondaı-aq, aqynnyń «Qaıran, jeńgem» «Men úısinmin» atty ánderin oryndady. Amanqos aǵa Muqaǵalı jaıynda estelikterimen bólisse, Maısa apaı: «Men óz sýretterimdi Muqaǵalı óleńderin oqı otyryp beıneleımin. Aqyn shyǵarmalarynan alatyn shabytym beıneleý óneriniń túrli salasynda jumys jasaýǵa jol ashyp otyr» ̶ deı kele, Muqaǵalı Maqataevtyń shyǵarmashylyǵyna arnaǵan jumystaryn kórsetti. Arasynda qonaq bolyp kelgen mektep oqýshylary da aqynnyń óleńderin jatqa oqydy. Botagóz apaı osy ýaqytqa deıin Muqaǵalı Maqataev jaıynda túsirilgen arnaıy jobalary jaıynda aıtsa, Jańylhan apaı Muqaǵalı Maqataevtyń 90 jyldyǵyna arnalǵan «Abai TV» arnasynyń, «Umytpaımyz» baǵdarlamasynda aqyn kúndeligindegi balasy Aıbarǵa arnap jazǵandary, Aıbardyń 12-13 jasynda fılmge túsip, óziniń alǵyrlyǵyn kórsetkendidigi, buǵan deıin esh jerde kórsetilmegen Aıbar túsken qysqa metrajdy fılmdi osy habardan kóre alatynymyzdy aıtty. Jalpy kesh joǵary deńgeıde ótti. Osy keshti uıymdastyrǵan Jambyl atyndaǵy jasóspirimder kitaphanasynyń dırektory – Ǵazıza Qudaıbergenova apaıymyzǵa jáne kitaphana ujymyna raqmet aıtamyn.
Uly aqynnyń poezııasyna taǵy da úńilý barysynda árbir qazaq balasynyń, jasy da, kárisi de Muqaǵalı Maqataevtyń «júrekten kirip boıdy alatyn» týyndylaryn jaqsy kóretini, kóbin jatqa biletini, sol arqyly ony asa joǵary qurmetteıtini aıqyn ańǵaryldy.
Ásem MAMEJANOVA,
ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ
Fılologııa jáne álem tilderi fakýlteti
Qazaq tili men ádebıeti mamandyǵynyń
4-kýrs stýdenti
