ەلىمىزدە وتەتىن دەپۋتاتتاردى سايلايتىن كۇنگە ساناۋلى ۋاقىت قالدى. بيىلعى پارلامەنتتىك سايلاۋ بۇرىنعىدان وزگەرەك بولار ما ەكەن دەگەن ءۇمىت كومەسكىلەنە باستاعانداي. نەگە دەسەڭىز، بيىل مۇعالىمدەرىمىز اسا ماڭىزدى قادام جاساپ، «مۇعالىمدى سايلاۋ جۇمىسىنا ارالاستىرماسىن!» دەپ باستاما كوتەرگەن-ءدى. وسى باستامانىڭ نەگىزىندە ۇستازدار چەلەندج دە باستاعان بولاتىن. وكىنىشكە قاراي، چەلەندج قولداۋ تاپپادى ما، الدە باسقالاي سەبەپ بولدى ما، جالعاسپاي قالىپتى.
2019 جىلى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەلىمىزدەگى مۇعالىم سانى 500 مىڭنان استام ەكەنىن ايتىپ ەدى. وسى جارتى ميلليوننان استام مۇعالىمنىڭ بار-جوعى 90-ى «سايلاۋ جۇمىسىنا مۇعالىمدى ارالاستىرماسىن» اتتى چەلەندجدى قولداپتى. قالعاندارى قايدا؟ «جالپى سايلاۋ جۇمىسىنا مۇعالىمدەردى ارالاستىرماۋ جونىندەگى چەلەندجىمدى 90 مۇعالىم عانا قولداعان ەكەن. وكىنىشتى...» دەپ جازدى جاننا ساكەتاەۆا چەلەندجگە بايلانىستى. وسى جازبا الەۋمەتتىك جەلىدەگى «قازاقستان ۇستازدارى" توبىندا از-ماز تالقىعا ءتۇسىپتى. وكىنىشكە قاراي، بۇل پىكىرتالاس الاڭىندا ازىرگە باستامانى قىزۋ قولداپ، ءارى قاراي قالاي دامىتىپ، ناقتى جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى ەشبىر وي ايتىلماپتى. كەرىسىنشە، سايلاۋ جۇمىسىنا مۇعالىمنىڭ ارالاسۋىن قۇپ كورەتىندەر مەن باستامانى كوتەرگەندەرگە قارسى پىكىر ايتۋشىلاردىڭ قاراسى كوبىرەك سياقتى. بۇل قالاي؟ الدە، سايلاۋ قارساڭىندا بيلىك فەيكتەرىنىڭ تىزگىنىن بوساتىپ، بارىنشا جانتالاسا جۇمىس ىستەۋگە بۇيرىق بەرگەن بە؟ الدە، راسىمەن، مۇعالىمنىڭ وزىنە قاتىسى جوق جۇمىسپەن شاپقىلاۋىن دۇرىس كورىپ جانە ونى زاڭدى سانايتىنداردىڭ بولعانى ما؟
مىسالى، اسكار ەركەباەۆ اتتى جەلى قولدانۋشى: «ەرتە باستاعان ەكەنسىز... اقساق قوي تۇستەن كەيىن ماڭىرايدى... كوميسسيا بەكىتەتىن كەزدە ايتۋ كەرەك. 1-2 جىل بۇرىن»،-دەيدى. بۇل باستاما كەشە-بۇگىن ايتىلماعانىنان الدە بەيحابار، الدە قىڭىرلىققا سالىنىپ وتىرعان بىرەۋ دەرسىز. بۇل باستامانىڭ ەكى جىل بۇرىن ءمينيستردىڭ تىكە الدىندا ءسوز بولعانىن جازعان ءومىر شىنىبەكۇلىنا «باتىر ەكەنسىڭ» دەگەن نۋرسۋلتان نۋرستىڭ جالدامالى فەيك ەكەنىنە داۋىڭىز بار ما؟ ەگەر بۇل «ادام» راسىمەن قازاقستاننىڭ مۇعالىمى بولسا: «چەللەندج ۋيىمداستىرىپ ارام تەر بولىپ جۋرگەن اكىماكتار كولدارىنان كەلمەيتيندي بەلدەرينە بايلاماي جايلارىنا جۋريندەر كيم كايدا مۋشە بولادى كاتىسادى وزدەري بيلەدي» (جازبانى وزگەرىسسىز بەرىپ وتىرمىز – رەد.) دەپ جازباس ەدى، ءسىز قالاي ويلايسىز؟
مۇنان بولەك، تاعى ءبىرى مۇعالىمدى ەشكىم سايلاۋ جۇمىسىنا كۇشتەپ قوسپايتىنىن العا تارتسا، ەندى ءبىرى «ءبارىبىر تۇك وزگەرمەيدى» دەيدى. وزگەرىستى بىرەۋ كەلىپ جاساپ بەرمەيتىنىن مويىندايتىن كەز كەلدى ەمەس پە؟ دەسەك تە، ءالى دە ارامىزدا وزگەرىستى سىرتتان بىرەۋ كەلىپ جاساپ بەرەدى دەپ كۇتەتىندەر بارى وكىنىشتى. باستاما كوتەرىلدى. سول باستامانى ازامات رەتىندە، مۇعالىم رەتىندە قولداۋعا نە كەدەرگى؟ الەۋمەتتىك جەلىدە دە باسشىسىنىڭ باقىلاۋىنان شىقپايتىن، «كورىپ قويار» دەگەن قورقىنىشىن جەڭە الماعان مۇعالىم قاي كەزدە ءۇن شىعارادى؟ «قازاقستان ۇستازدارى» توبى ءجۇز مىڭداعان مۇشەسى بار، ءىرى توپ. وسى توپتا مۇعالىمدەر ءوز ماسەلەسىن شەشىپ، پروبلەمالاردان قۇتىلماسا، وندا قاي جەردە جانە قاشان ماسەلەسىن شەشپەك؟ سۇراق كوپ، جاۋاپتارى كوڭىل كونشىتپەيدى.
جالاقىسى ۋاقىتىلى تۇسپەسە، نە بولماسا، ايلىعى قىسقارادى دەسە عانا قارشا بوراتىپ پىكىر جازاتىن مۇعالىمدەردىڭ سالماقتى، ماڭىزدى ماسەلەدە باس بۇعىپ قالاتىنى قالاي؟ «مۇعالىم – ساياسي ناۋقاندا ءۇي بەتىن كورمەي جۇمىس ىستەۋگە مىندەتتى. ساياسي ناۋقاننىڭ تۇتاس قاعازباستى جۇمىسى دا مۇعالىمنىڭ موينىندا» دەگەن زاڭ جوعىن بىلە تۇرىپ، باسشىسىنىڭ بۇيرىعىنا باس شۇلعىپ، ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىنداۋدى قۇپ كورەتىن مۇعالىمنىڭ سانى ازايماي، قازاقستاننىڭ ەرتەڭىنەن ۇمىتتەنۋ بەكەر-اق. ءوزى قۇراق ۇشىپ، قۇلدىق ۇرۋدى عانا بىلەتىن مۇعالىم وقۋشىسىنا قالاي «قۇقىعىڭدى ءبىل، تالاپ ەت!» دەي الادى؟ دەسەك تە، اقيقاتتان اتتامايتىن، ءوز قۇقىعىن بەسكە بىلەتىن، تالاپ ەتىپ قانا قويماي، تالابىن ىسكە اسىرا الاتىن ناعىز ۇستازدارىمىز جوق ەمەس. كوڭىلگە سول مۇعالىمدەرىمىز مەدەۋ.
مەرۋەرت حۋساينوۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
