كوكجالدار اقىرى جۇلىپ الدى. قولىنان دا، جولىنان دا. كەشە وسى جەلى بەتتەرىنەن "ەكى ەل كەلىسىمشارت جاساستى، سوعىس توقتاپ تاۋلى قاراباققا ءپۋتيننىڭ بىتىمگەرلەرى كىردى" دەگەن اقپاراتتى كوردىم دە، ء"اا، اا... پۋتيننن؟؟؟" دەپ قولىمدى ءبىر سىلتەپ ءوز شارۋالارىممەن كەتىپ قالعانمىن.
بىراق سو كەزدە "ول قانداي شارت ەكەن" دەپ شالا - شارپى كوز جۇگىرتكەندە - اق "ارمەنيا تەرريتورياسىندا ناحيچەۆاننان ازىربايجانعا ءدالىز اشىلادى" دەگەن پۋنكتى وقىپ ۇلگەرىدىم دە، وسى جايت سول كەزدە مەنى ەلەڭ ەتكىزگەن ەدى.
الايدا كۇنى بويى "يلحام اليەۆ ءوز جەڭىسىن پۋتينگە ۇستاتىپ ءبارىنىڭ ەڭبەگىن ەش قىلدى، اسىرەسە انادولى تۇرىكتەرىنە وبال بولدى، حانكەندىگە تاياق تاستام جەر قالعان ەدى، توقتاپ قاراباقتى تولىق قايتارا المادى" دەگەن ويدا ءجۇردىم.
كەشكە ۇيگە كەلىپ اسىقپاي جاڭالىقتاردى شولىپ، الگى كەلىسىمشارتتىڭ نوبايىن قاراپ وتىرسام.... قاتەلەسكەن ەكەنمىن.
اليەۆتىڭ قۋاناتىن ءجونى بار ەكەن. بۇل جەردە ءازىربايجان مەن تۇركيا راس جەڭىپتى. بۇل وپەراتسيانى ەكەۋى ءوز پايداسىنا كۇشتى شەشكەن. ۇتىپ وتىر.
"ورىس ۇتتى، ءازىربايجان مەن تۇركيا ۇتىلدى" دەگەن اعايىن دا بۇل وقيعاعا ءاتۇستى قاراپ نەمەسە بايىبىنا بارماي قاتەلەستى.
ەندى ءبارىن باسىنان تارقاتىپ ايتساق... ءازىربايجاندا ءوز شەكاراسىنان جىراق ناحيچەۆان دەگەن انكلاۆ بار، و جەردە جارتى ميلليونعا جۋىق كىلەڭ ءازىربايجاندار تۇرادى. ءبىر قىزىعى ول انكلاۆ جان جاقتان جاۋىققان يرانمەن، ارمەنيامەن جانە باۋىرلاس تۇركيامەن شەكتەسەدى دە، ال بۇنىڭ تاپ وسى ازىربايجانعا ەشقانداي شىعار جولى جوق قورشاۋدا قالعان ايماق ەدى. (كارتادا تۇر).
ءازىربايجان قۇرلىقتا سونداي گەوگرافياسى بار جالعىز ەل شىعار.
ەندى... جاڭا شارت بويىنشا ناحيچەۆاننان ازىربايجانعا ارمەنيا ۇستىنەن جاڭا ءدالىز اشىلادى.
ونى ورىس شەكاراشىلارى كۇزەتەدى. ول جول تۇركيادان سوزىلىپ كەلىپ كاسپيگە ءبىر - اق تىرەلەدى. ياعني، كۇنگەي كاۆكازدا تۇركيا + ناحيچەۆان + ءازىربايجان جولى پايدا بولادى. (سۋرەتتە كوكپەن بوياپ كورسەتىپ قويدىم). بۇل كەرەمەت. تۇركيا تىكە شىعىسقا شىعادى، تۇركى دۇنيەسىنە جول تابادى.
قاراباق ءۇشىن تالاس - بۇيىردەگى ناحيچەۆانمەن ارانى جالعايدى. وعىز بابامىزدىڭ ۇرپاعى ءبىر وقپەن ەكى قوياندى اتقانداي بولدى بۇل جەردە.
"نەگە ورىس كىردى دە، تۇرىك بىتىمگەرلەرى قاراباققا كىرمەدى" دەسەڭىز، بىتىمگەردى جانجال ورتاسىنا كىرگىزۋ ءۇشىن حالىقارالىق قۇقىق بويىنشا جانجالداسۋشى ەكى تاراپ قانا ءوزارا ول بىتىمگەرلەردىڭ كەلۋىنە رۇقساتىن بەرە الادى. ول ەل بۇل جەردە رەسەي بولىپ وتىر.
ال تۇركيانى... بالكىم باسقا عالامشاردا تۇركيا مەن ارمەنيا دەگەن ەلدەر ءوزارا تاتۋ شىعار.. بىراق بۇل پلانەتادا ارمەنيا دەگەن ەل، تۇركياعا اتام زاماننان جۇلدىزى قارسى ەل... ول بۇعان كونبەيدى.
ايتكەنمەن، اليەۆ تۇركيانى ورىس بىتىمگەرلەرىمەن بىرلەسىپ ورتاق باقىلاۋشى ورتالىق قۇرادى دەپ جاپسىرىپ قويدى. كەشە تۇرىكتىڭ حۋلۋس اكار (تۇركيا قورعانىس باسشىسى), چاۆۋشوعلى (سىرتقى ىستەر ءمينيسترى), تاعى ارنايى قىزمەت ۇيىمى باسشىسى ۋجە باكۋگە ساۋ ەتە قالدى. ولار اليەۆتى قۇتتىقتاپ تا، جاڭا جوسپارىن تالقىلاپ تا وتىر. سوندىقتان تۇرىكتەر ەندى قاراباقتا ورىس پەن ارمەننىڭ ءار قادامىن مۇقيات قاداعالاپ وتىرادى. بۇل فاكتتى ورىستىڭ اقپارات قۇرالدارى اينالىپ وراعىتىپ ءوتىپ، تەك "پۋتين - كەرەمەت بىتىمگەردى" شۋلاتىپ جاتىر.
ءازىربايجان شەكاراسىن قالپىنا كەلتىرەدى.
تاۋلى قاراباقتا ارمەنيانىڭ باسقىنشى اسكەرى ەندى جوق.
قازىرگى جاعداي ءبىر اي بۇرىڭعى جاعدايدان ايتارلىقتاي وزگەرگەن.
"قاراباق ورتالىعى - حانكەندى قالاسى ءبارىبىر ورىس پەن ارمەننىڭ قولىندا قالدى" دەسەڭىز... بۇلار ونى مەنىڭشە ناحيچەۆان دالىزىنە ايىرباستاپ وتىر.
جالپى، حانكەندىدەن ارى قاراباقتىڭ سولتۇستىگىنە قاراي اسكەران، مارتاكەرت دەگەن ەلدى مەكەندەر باعزى زاماننان قالىڭ ارمەندەر وتىرعان جەرلەر. رەسەي، اليەۆ اسكەرىن بەكەر وسى جەردەن توقتاتىپ وتىرعان جوق. حانكەندى - ستەپاناكەرتتەن اسقان ايماق - قاراباق ارمەندەرىنىڭ ەتنيكالىق اۋماعى.
باياعىدا 80 جىلداردىڭ اياعى، سوۆەتتىڭ كەزى ء"بولىنىپ ارمەنياعا قوسىلامىز" دەپ تاپ وسى جەردەگى قاراباق ارمەندەرى شاتاق شىعارعان. مەنىڭ تۇسىنگەنىم: ورىس - تۇرىك بىتىمگەرلەرى سولاردى ءازىربايجانداردان قورعاماقشى.
مەنىڭشە، اليەۆ قاراباقتاعى ءازىربايجان ەلدى مەكەندەرىنىڭ ءبارىن تۇگەل قايتارىپ، ال ارمەننىڭ ەتنيكالىق شاعىن انكلاۆىن ورىسقا تابىستاپ (حانكەندى - ستەپاناكەرتتى) ناحيچەۆان دالىزىنە ايىرباستاپ كەتتى. بۇعان ەردوعان دا باسىن يزەگەن بولۋى كەرەك. ونداي ۇسىنىس بۇرىن دا ايتىلعان بولاتىن. ەردوعان ءسوزسىز بۇل جەردە ءار نارسەنى ءجىتى قاداعالاپ تەمادا وتىر.
كوڭىلىنە بىردەمە جاقپاسا ول مىندەتتى تۇردە شاتاق شىعارار ەدى، ال ول كەشكە پۋتينگە زۆانداپ العىس ايتقانداي بولدى.
ناحيچەۆان ءدالىزى تۇركيا ءۇشىن دە، ءازىربايجان ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى جول.
ءپۋتيننىڭ بىتىمگەرلەرىن دە، تۇرىكتىڭ باقىلاۋشىلارىن دا بەس جىلدان سوڭ كەرى قايتارۋعا بولادى. بىراق ولاردىڭ قازىر بىردەڭەگە كەپىل بولعانى دا دۇرىس شىعار. ويتكەنى سالدەن سوڭ ىشكى ءازىربايجاننان باكۋدىڭ باعدارلاماسىمەن اتاجۇرتىنا بۇرىڭعى قاراباق ءازىربايجاندارى اعىلىپ قايتا ورالۋى مۇمكىن.
ولار سوندا، ءبىر كەزدە ءوز اتا - بابالارىنىڭ زيراتىن قورلاپ، مەشىتىن شوشقا قوراعا اينالدىرعان ارمەندەرمەن كورشىلەس بولادى. مىنە، سول كەزدە جاعداي قالاي بولادى دەگەندەي....
سوعىس توقتاعانىمەن حالىقتار اراسىنداعى وشپەندىلىك قالادى عوي. بىتىمگەر قالقايىپ تۇرسا ونداي وداعاي ىستەر بولا قويماس....
كەلىسىم شارت كوڭىلدەن شىعادى، ايتسە دە الاڭداتاتىن جايتتار بارشىلىق.
بۇل شارت تاپ وسىلاي ورىندالا ما.... ول دا الاڭداتاتىن ءبىر ماسەلە. رەسەيدىڭ ءبىر قولىمەن تۇزەگەندەي بوپ ەكىنشىسىمەن بىلىقتىراتىن ادەتى بار ەكەنىن كۇللى الەم بىلەدى. كەزىندە "رەسەيمەن جاساسقان شارتتىڭ قارا باقىر قۇنى جوق" دەپ بيسمارك تا ايتقان بولاتىن..
تاعى ءبىر الاڭدايتىن نارسە، كۇل تالقان بوپ جەڭىلىپ ەرەۆانداعى تەپسىنىپ جاتقان ارمەندەردىڭ نە بىلگەنى بار ەكەن.... ولاردى وسى پۋتين توقتاتا ما، الدە ودان ارى قوزدىرا ما؟ ول دا سالدەن سوڭ بەلگىلى بولادى.
جالپى، باسقا دا ايتار نارسە كوپ. تەك ونىڭ ءبارىن جازۋعا پوست ۇزارىپ كەتكەلى تۇر. مەن قىسقاشا باستى نارسەلەرگە عانا توقتالدىم.
جانە ءبىر جاعىنان بۇل جەردە ءالى دە ءبىراز نارسە قازىر ايقىن ەمەس.
بىراق پۋتەكەڭ بۇل جەردە وسى شارتىمەن ءوزى اڭداماي تۇركىلەرگە شىعىسقا جول اشىپ، جاعدايىن جاساپ "تۇران بىرلىگى" ءۇشىن ءبىراز ەڭبەكتەنگەن ەكەن.
دەگەنمەن مىنالار قازىردىڭ وزىندە ايشىقتالىپ تۇر:
بۇل سوعىستان
باۋىرلاس ءازىربايجان — جەڭىس پەن جەرىن قايتارىپ ۇتتى.
ارمەنيا — گەوساياسي، ساياسي، اسكەري جەڭىلىس، كۇل تالقان بولدى.
پاشينيان — ماسقارا جەڭىلىسپەن تاعىنان ۇشادى.
پۋتين — "بىتىمگەر اقپاتشا" دەگەن اتاعىن الدى.
ەردوعان — ابىرويمەن شىعىسقا ءدالىز سالدى.
قىسقاسى، قالاي دەسەك تە بىرلەسكەن بورىلەر ازىرشە ۇتىپ تۇر.
اقىلعا سالاتىن جەرىن اقىلعا سالىپ، كۇشكە سالاتىنىن كۇشكە سالىپ.... بۇلار جارادى.
اقجول، قاردەشتەر!
ولجاس ءابىل، ساياساتتانۋشى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
