Kökjaldar aqyry jūlyp aldy. Qolynan da, jolynan da. Keşe osy jelı betterınen "ekı el kelısımşart jasasty, soǧys toqtap Tauly Qarabaqqa Putinnıŋ bıtımgerlerı kırdı" degen aqparatty kördım de, "ää, aa... Putinnn???" dep qolymdy bır sıltep öz şarualarymmen ketıp qalǧanmyn.
Bıraq so kezde "ol qandai şart eken" dep şala - şarpy köz jügırtkende - aq "Ärmeniia territoriiasynda Nahichevannan Äzırbaijanǧa dälız aşylady" degen punkty oqyp ülgerıdım de, osy jait sol kezde menı eleŋ etkızgen edı.
Alaida künı boiy "İlham Äliev öz jeŋısın Putinge ūstatyp bärınıŋ eŋbegın eş qyldy, äsırese Anadoly türıkterıne obal boldy, Hankendıge taiaq tastam jer qalǧan edı, toqtap Qarabaqty tolyq qaitara almady" degen oida jürdım.
Keşke üige kelıp asyqpai jaŋalyqtardy şolyp, älgı kelısımşarttyŋ nobaiyn qarap otyrsam.... Qatelesken ekenmın.
Älievtıŋ quanatyn jönı bar eken. Būl jerde Äzırbaijan men Türkiia ras jeŋıptı. Būl operasiiany ekeuı öz paidasyna küştı şeşken. Ūtyp otyr.
"orys ūtty, Äzırbaijan men Türkiia ūtyldy" degen aǧaiyn da būl oqiǧaǧa atüstı qarap nemese baiybyna barmai qatelestı.
Endı bärın basynan tarqatyp aitsaq... Äzırbaijanda öz şekarasynan jyraq Nahichevan degen anklav bar, o jerde jarty millionǧa juyq kıleŋ äzırbaijandar tūrady. Bır qyzyǧy ol anklav jan jaqtan jauyqqan İranmen, Ärmeniiamen jäne bauyrlas Türkiiamen şektesedı de, al būnyŋ tap osy Äzırbaijanǧa eşqandai şyǧar joly joq qorşauda qalǧan aimaq edı. (Kartada tūr).
Äzırbaijan qūrlyqta sondai geografiiasy bar jalǧyz el şyǧar.
Endı... jaŋa şart boiynşa Nahichevannan Äzırbaijanǧa Ärmeniia üstınen jaŋa dälız aşylady.
Ony orys şekaraşylary küzetedı. Ol jol Türkiiadan sozylyp kelıp Kaspige bır - aq tıreledı. Iаǧni, küngei Kavkazda Türkiia + Nahichevan + Äzırbaijan joly paida bolady. (surette kökpen boiap körsetıp qoidym). Būl keremet. Türkiia tıke şyǧysqa şyǧady, türkı düniesıne jol tabady.
Qarabaq üşın talas - büiırdegı Nahichevanmen arany jalǧaidy. Oǧyz babamyzdyŋ ūrpaǧy bır oqpen ekı qoiandy atqandai boldy būl jerde.
"Nege orys kırdı de, Türık bıtımgerlerı Qarabaqqa kırmedı" deseŋız, bıtımgerdı janjal ortasyna kırgızu üşın halyqaralyq qūqyq boiynşa janjaldasuşy ekı tarap qana özara ol bıtımgerlerdıŋ keluıne rūqsatyn bere alady. Ol el būl jerde Resei bolyp otyr.
Al Türkiiany... Bälkım basqa ǧalamşarda Türkiia men Ärmeniia degen elder özara tatu şyǧar.. Bıraq būl planetada Ärmeniia degen el, Türkiiaǧa atam zamannan jūldyzy qarsy el... Ol būǧan könbeidı.
Äitkenmen, Äliev Türkiiany orys bıtımgerlerımen bırlesıp ortaq baqylauşy ortalyq qūrady dep japsyryp qoidy. Keşe türıktıŋ Hulus Akar (Türkiia qorǧanys basşysy), Chavuşoǧly (syrtqy ıster ministrı), taǧy arnaiy qyzmet ūiymy basşysy uje Bakuge sau ete qaldy. Olar Älievtı qūttyqtap ta, jaŋa josparyn talqylap ta otyr. Sondyqtan türıkter endı Qarabaqta orys pen ärmennıŋ är qadamyn mūqiiat qadaǧalap otyrady. Būl faktty orystyŋ aqparat qūraldary ainalyp oraǧytyp ötıp, tek "Putin - keremet bıtımgerdı" şulatyp jatyr.
Äzırbaijan şekarasyn qalpyna keltıredı.
Tauly Qarabaqta Ärmeniianyŋ basqynşy äskerı endı joq.
Qazırgı jaǧdai bır ai būryŋǧy jaǧdaidan aitarlyqtai özgergen.
"Qarabaq ortalyǧy - Hankendı qalasy bärıbır orys pen ärmennıŋ qolynda qaldy" deseŋız... Būlar ony menıŋşe Nahichevan dälızıne aiyrbastap otyr.
Jalpy, Hankendıden ary Qarabaqtyŋ soltüstıgıne qarai Askeran, Martakert degen eldı mekender baǧzy zamannan qalyŋ ärmender otyrǧan jerler. Resei, Äliev äskerın beker osy jerden toqtatyp otyrǧan joq. Hankendı - Stepanakertten asqan aimaq - Qarabaq ärmenderınıŋ etnikalyq aumaǧy.
Baiaǧyda 80 jyldardyŋ aiaǧy, Sovettıŋ kezı "bölınıp Ärmeniiaǧa qosylamyz" dep tap osy jerdegı qarabaq ärmenderı şataq şyǧarǧan. Menıŋ tüsıngenım: orys - türık bıtımgerlerı solardy äzırbaijandardan qorǧamaqşy.
Menıŋşe, Äliev Qarabaqtaǧy äzırbaijan eldı mekenderınıŋ bärın tügel qaitaryp, al ärmennıŋ etnikalyq şaǧyn anklavyn orysqa tabystap (Hankendı - Stepanakerttı) Nahichevan dälızıne aiyrbastap kettı. Būǧan Erdoǧan da basyn izegen boluy kerek. Ondai ūsynys būryn da aitylǧan bolatyn. Erdoǧan sözsız būl jerde är närsenı jıtı qadaǧalap temada otyr.
Köŋılıne bırdeme jaqpasa ol mındettı türde şataq şyǧarar edı, al ol keşke Putinge zvandap alǧys aitqandai boldy.
Nahichevan dälızı Türkiia üşın de, Äzırbaijan üşın de öte maŋyzdy jol.
Putinnıŋ bıtımgerlerın de, Türıktıŋ baqylauşylaryn da bes jyldan soŋ kerı qaitaruǧa bolady. Bıraq olardyŋ qazır bırdeŋege kepıl bolǧany da dūrys şyǧar. Öitkenı sälden soŋ ışkı Äzırbaijannan Bakudıŋ baǧdarlamasymen atajūrtyna būryŋǧy Qarabaq äzırbaijandary aǧylyp qaita oraluy mümkın.
Olar sonda, bır kezde öz ata - babalarynyŋ ziratyn qorlap, meşıtın şoşqa qoraǧa ainaldyrǧan ärmendermen körşıles bolady. Mıne, sol kezde jaǧdai qalai bolady degendei....
Soǧys toqtaǧanymen halyqtar arasyndaǧy öşpendılık qalady ǧoi. Bıtımger qalqaiyp tūrsa ondai odaǧai ıster bola qoimas....
Kelısım şart köŋılden şyǧady, äitse de alaŋdatatyn jaittar barşylyq.
Būl şart tap osylai oryndala ma.... ol da alaŋdatatyn bır mäsele. Reseidıŋ bır qolymen tüzegendei bop ekınşısımen bylyqtyratyn ädetı bar ekenın küllı älem bıledı. Kezınde "Reseimen jasasqan şarttyŋ qara baqyr qūny joq" dep Bismark ta aitqan bolatyn..
Taǧy bır alaŋdaityn närse, kül talqan bop jeŋılıp Erevandaǧy tepsınıp jatqan ärmenderdıŋ ne bılgenı bar eken.... Olardy osy Putin toqtata ma, älde odan ary qozdyra ma? Ol da sälden soŋ belgılı bolady.
Jalpy, basqa da aitar närse köp. Tek onyŋ bärın jazuǧa post ūzaryp ketkelı tūr. Men qysqaşa basty närselerge ǧana toqtaldym.
Jäne bır jaǧynan būl jerde älı de bıraz närse qazır aiqyn emes.
Bıraq Putekeŋ būl jerde osy şartymen özı aŋdamai türkılerge şyǧysqa jol aşyp, jaǧdaiyn jasap "Tūran bırlıgı" üşın bıraz eŋbektengen eken.
Degenmen mynalar qazırdıŋ özınde aişyqtalyp tūr:
būl soǧystan
Bauyrlas Äzırbaijan — jeŋıs pen jerın qaitaryp ūtty.
Ärmeniia — geosaiasi, saiasi, äskeri jeŋılıs, kül talqan boldy.
Paşinian — masqara jeŋılıspen taǧynan ūşady.
Putin — "bıtımger aqpatşa" degen ataǧyn aldy.
Erdoǧan — abyroimen şyǧysqa dälız saldy.
Qysqasy, qalai desek te bırlesken börıler äzırşe ūtyp tūr.
Aqylǧa salatyn jerın aqylǧa salyp, küşke salatynyn küşke salyp.... Būlar jarady.
Aqjol, qardeşter!
Qarabaq üşın talas - büiırdegı Nahichevanmen arany jalǧaidy. Oǧyz babamyzdyŋ ūrpaǧy bır oqpen ekı qoiandy atqandai boldy būl jerde.
"Nege orys kırdı de, Türık bıtımgerlerı Qarabaqqa kırmedı" deseŋız, bıtımgerdı janjal ortasyna kırgızu üşın halyqaralyq qūqyq boiynşa janjaldasuşy ekı tarap qana özara ol bıtımgerlerdıŋ keluıne rūqsatyn bere alady. Ol el būl jerde Resei bolyp otyr.
Al Türkiiany... Bälkım basqa ǧalamşarda Türkiia men Ärmeniia degen elder özara tatu şyǧar.. Bıraq būl planetada Ärmeniia degen el, Türkiiaǧa atam zamannan jūldyzy qarsy el... Ol būǧan könbeidı.
Äitkenmen, Äliev Türkiiany orys bıtımgerlerımen bırlesıp ortaq baqylauşy ortalyq qūrady dep japsyryp qoidy. Keşe türıktıŋ Hulus Akar (Türkiia qorǧanys basşysy), Chavuşoǧly (syrtqy ıster ministrı), taǧy arnaiy qyzmet ūiymy basşysy uje Bakuge sau ete qaldy. Olar Älievtı qūttyqtap ta, jaŋa josparyn talqylap ta otyr. Sondyqtan türıkter endı Qarabaqta orys pen ärmennıŋ är qadamyn mūqiiat qadaǧalap otyrady. Būl faktty orystyŋ aqparat qūraldary ainalyp oraǧytyp ötıp, tek "Putin - keremet bıtımgerdı" şulatyp jatyr.
Äzırbaijan şekarasyn qalpyna keltıredı.
Tauly Qarabaqta Ärmeniianyŋ basqynşy äskerı endı joq.
Qazırgı jaǧdai bır ai būryŋǧy jaǧdaidan aitarlyqtai özgergen.
"Qarabaq ortalyǧy - Hankendı qalasy bärıbır orys pen ärmennıŋ qolynda qaldy" deseŋız... Būlar ony menıŋşe Nahichevan dälızıne aiyrbastap otyr.
Jalpy, Hankendıden ary Qarabaqtyŋ soltüstıgıne qarai Askeran, Martakert degen eldı mekender baǧzy zamannan qalyŋ ärmender otyrǧan jerler. Resei, Äliev äskerın beker osy jerden toqtatyp otyrǧan joq. Hankendı - Stepanakertten asqan aimaq - Qarabaq ärmenderınıŋ etnikalyq aumaǧy.
Baiaǧyda 80 jyldardyŋ aiaǧy, Sovettıŋ kezı "bölınıp Ärmeniiaǧa qosylamyz" dep tap osy jerdegı qarabaq ärmenderı şataq şyǧarǧan. Menıŋ tüsıngenım: orys - türık bıtımgerlerı solardy äzırbaijandardan qorǧamaqşy.
Menıŋşe, Äliev Qarabaqtaǧy äzırbaijan eldı mekenderınıŋ bärın tügel qaitaryp, al ärmennıŋ etnikalyq şaǧyn anklavyn orysqa tabystap (Hankendı - Stepanakerttı) Nahichevan dälızıne aiyrbastap kettı. Būǧan Erdoǧan da basyn izegen boluy kerek. Ondai ūsynys būryn da aitylǧan bolatyn. Erdoǧan sözsız būl jerde är närsenı jıtı qadaǧalap temada otyr.
Köŋılıne bırdeme jaqpasa ol mındettı türde şataq şyǧarar edı, al ol keşke Putinge zvandap alǧys aitqandai boldy.
Nahichevan dälızı Türkiia üşın de, Äzırbaijan üşın de öte maŋyzdy jol.
Putinnıŋ bıtımgerlerın de, Türıktıŋ baqylauşylaryn da bes jyldan soŋ kerı qaitaruǧa bolady. Bıraq olardyŋ qazır bırdeŋege kepıl bolǧany da dūrys şyǧar. Öitkenı sälden soŋ ışkı Äzırbaijannan Bakudıŋ baǧdarlamasymen atajūrtyna būryŋǧy Qarabaq äzırbaijandary aǧylyp qaita oraluy mümkın.
Olar sonda, bır kezde öz ata - babalarynyŋ ziratyn qorlap, meşıtın şoşqa qoraǧa ainaldyrǧan ärmendermen körşıles bolady. Mıne, sol kezde jaǧdai qalai bolady degendei....
Soǧys toqtaǧanymen halyqtar arasyndaǧy öşpendılık qalady ǧoi. Bıtımger qalqaiyp tūrsa ondai odaǧai ıster bola qoimas....
Kelısım şart köŋılden şyǧady, äitse de alaŋdatatyn jaittar barşylyq.
Būl şart tap osylai oryndala ma.... ol da alaŋdatatyn bır mäsele. Reseidıŋ bır qolymen tüzegendei bop ekınşısımen bylyqtyratyn ädetı bar ekenın küllı älem bıledı. Kezınde "Reseimen jasasqan şarttyŋ qara baqyr qūny joq" dep Bismark ta aitqan bolatyn..
Taǧy bır alaŋdaityn närse, kül talqan bop jeŋılıp Erevandaǧy tepsınıp jatqan ärmenderdıŋ ne bılgenı bar eken.... Olardy osy Putin toqtata ma, älde odan ary qozdyra ma? Ol da sälden soŋ belgılı bolady.
Jalpy, basqa da aitar närse köp. Tek onyŋ bärın jazuǧa post ūzaryp ketkelı tūr. Men qysqaşa basty närselerge ǧana toqtaldym.
Jäne bır jaǧynan būl jerde älı de bıraz närse qazır aiqyn emes.
Bıraq Putekeŋ būl jerde osy şartymen özı aŋdamai türkılerge şyǧysqa jol aşyp, jaǧdaiyn jasap "Tūran bırlıgı" üşın bıraz eŋbektengen eken.
Degenmen mynalar qazırdıŋ özınde aişyqtalyp tūr:
būl soǧystan
Bauyrlas Äzırbaijan — jeŋıs pen jerın qaitaryp ūtty.
Ärmeniia — geosaiasi, saiasi, äskeri jeŋılıs, kül talqan boldy.
Paşinian — masqara jeŋılıspen taǧynan ūşady.
Putin — "bıtımger aqpatşa" degen ataǧyn aldy.
Erdoǧan — abyroimen şyǧysqa dälız saldy.
Qysqasy, qalai desek te bırlesken börıler äzırşe ūtyp tūr.
Aqylǧa salatyn jerın aqylǧa salyp, küşke salatynyn küşke salyp.... Būlar jarady.
Aqjol, qardeşter!
Oljas ÄBIL, saiasattanuşy.
Foto aşyq derekközden alyndy.
Ūqsas jaŋalyqtar
