Almaty qalasynyŋ Dın ısterı basqarmasy Qazaqstan men arab elderınıŋ islamy arasynda qandai aiyrmaşylyqtar bar ekenın aitty dep habarlaidy «Adyrna» ūlttyq portaly informburo.kz saityna sılteme jasap. Är elde dın belgılı bır ūlttyq erekşelıkterdı alady.
"Qazaqstan jerı ejelden örkenietterdıŋ toǧysqan jerı bolǧan, – dep atap öttı teolog Elnar Berıkbaev. – Qazaqstan aumaǧynda ertedegı hristiandyq dıni aǧymdardyŋ bırı-buddizmnıŋ, zoroastrizmnıŋ jäne nestorianizmnıŋ taraluynyŋ ızderı tabyldy. Bızdıŋ ata-babalarymyz Täŋırge, Ūmaiǧa tabynudy ūstandy, qūttyŋ ömırlık küşıne sendı, qaitys bolǧan ata – babalarymyz-aruaqtardy qasterledı. İslamǧa deiıngı nanym-senımder ūlttyq mädeniettıŋ bır bölıgı bolǧandyqtan, olar islam dep tanyldy".
İslam eŋ tolerantty qūqyq mektebı
Sondyqtan, sarapşynyŋ aituynşa, mūnda tek hanafi mazhaby islamdaǧy eŋ tolerantty qūqyqtyq mektep retınde tamyr jaiǧan. Sol siiaqty islam Türkiiada, Afrikada, Balqanda – ūlttyq erekşelıkterdı, klimatty jäne ömır saltyn eskere otyryp taraldy. İslam qai jerde bolsa da, ol etnikalyq jäne azamattyq bıregeilıktıŋ bır bölıgı bola otyryp, jergılıktı ūlttyq dämge ie boldy.
İslam men dästürler bır-bırın joqqa şyǧarmaidy
"Dın men ūlttyq mädeniet mındettı türde säikes kelmeuı kerek, tek ūlttyq dästürler dıni dogmattardy qorlamauy kerek jäne kerısınşe, – deidı Elnar Berıkbaev. "Qazaqstanda ornyqqan islamnyŋ basty erekşelıgı-onyŋ jergılıktı salt-dästürmen jäne mädenietpen üilesımdı qarym-qatynasy".
Surette: Dıntanuşy Elnar BERIKBAEV.
Fanatizm emes, tözımdılık
Ǧasyrlar boiy dala tūrǧyndarynyŋ dıni sezımderı dınge tözımdılıgımen erekşelendı. Olar dıni fanatizmge jat edı. Özın zaiyrly memleket dep jariialaǧan qazırgı Qazaqstanda 100-den astam etnos pen 18 konfessiianyŋ ökılderı beibıtşılık pen kelısımde ömır süredı. Odan ärı damu üşın konfessiiaaralyq jäne ūltaralyq kelısımdı saqtau maŋyzdy.
Hidjab-Qazaqstan üşın dästürlı emes kiım
Atap aitqanda, qazaqtar hidjab kiiuı kerek pe degen mäsele bırneşe jyldan berı baspasözde talqylanyp keledı. Alaida mamandardyŋ jauaby: hidjab eşqaşan Qazaqstan äielderı üşın dästürlı kiım bolǧan emes. İslamnyŋ barlyq tört mazhabynda äielder denenıŋ belgılı bır bölıkterın syrtqy körınısterden jabuy kerek delıngen. Bıraq qazaq tılınde "hidjab" degen söz de joq. Dästürlı bolyp tabylatyn jäne dıni nanymdarǧa qaişy kelmeitın mülde basqa halyq kiımı de bar.
Bızge arab elderınen keletın aqparat ärqaşan senımdı, şynaiy bola bermeidı. İslamnyŋ Qazaqstanda tek beibıt jolmen nyǧaiǧanyn eske alsaq jetkılıktı. Al ony basqa Şyǧys elderındegı ahualy turaly aitu mümkın emes. Qazaqtar hanafi mazhabyndaǧy islam dının qabyldady (hanafiizmdı älem mūsylmandarynyŋ 80% - ǧa juyǧy ūstanady).
Arabtardan aiyrmaşylyǧy qazaqtar mūsylmandyq künderdegıdei ata – babalarynyŋ ruhtaryn qasterleudı jalǧastyruda. Ruhani bailanys ūrpaqtar sabaqtastyǧynyŋ ülgısı boldy. Ol eşqaşan islamnyŋ tırekterıne qaişy kelmedı.
Şeteldık kümändı teologiialyq oqu oryndarynda bılım alǧan qazırgı jastar Qazaqstanǧa qaityp kele jatyp, bızge jat radikaldy islam elementterın tyqpalai bastady. Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev öz sözınde "qysqa şalbar men saqal – būl bızdıŋ tarihymyz emes"dep bırneşe ret aitqan bolatyn.
Qazır teokratiialyq memleket emes, zaiyrly memleket bolyp tabylatyn Qazaqstanda dıni dogmalar emes, Zaŋ Üstemdıgı tanylǧan.
Dın men memleket bır-bırınen bölek
Qazaqtar dıni nanymdarǧa qaişy kelmeitın öz dästürlerın saqtap qaldy. Ülkenderdı qūrmetteu, "jetı qazyna" qaǧidatyn saqtau islamnyŋ tırekterın būzady dep oilau qate.
Bügınde bız Qazaqstanda islamnyŋ dūrys emestıgın, al arab elderınde ǧana taza ekenın jiı estimız. Alaida, olai emes. Mūsylmandyqtyŋ qabyldanuy qazaqtardyŋ memlekettık qūrylymyna qandai da bır tübegeilı äser etpedı, dınbasylar eldı basqaruǧa jäne sot prosesterıne aralaspai, jai ǧana öz tauaşasyn aldy.
Bır qyzyǧy, islamnyŋ qabyldanuy qazaqtardyŋ aspazdyq talǧamyna äser etken joq. Olar älı künge deiın qymyz ışıp, jylqy etın jeidı.
Ūlttyq bıregeilıktı saqtau kerek
Joǧaryda aitylǧandardan qazaq jäne arab mädenietterınıŋ arasynda köptegen aiyrmaşylyqtar bar dep qorytyndy jasauǧa bolady jäne bız radikaldy aǧymdarǧa berılmei, özımızdıŋ ūlttyq bıregeilıgımızdı saqtauymyz kerek. Qazaqtar ūly Mūhammed paiǧambardy Allanyŋ soŋǧy elşısı dep tanydy, qazaqtar hadisterdı moiyndady, sonymen bırge olardyŋ salt-dästürlerı men ädet-ǧūryptaryn ūmytpastan, olardy dınge qaişy etpedı. Qazaqstanda islamnyŋ bırqatar erekşelıkterı bar, bıraq ony eşkım mynau dūrys dep atai almaidy.
Surette: Dıntanuşy Elnar BERIKBAEV.
Fanatizm emes, tözımdılık
Ǧasyrlar boiy dala tūrǧyndarynyŋ dıni sezımderı dınge tözımdılıgımen erekşelendı. Olar dıni fanatizmge jat edı. Özın zaiyrly memleket dep jariialaǧan qazırgı Qazaqstanda 100-den astam etnos pen 18 konfessiianyŋ ökılderı beibıtşılık pen kelısımde ömır süredı. Odan ärı damu üşın konfessiiaaralyq jäne ūltaralyq kelısımdı saqtau maŋyzdy.
Hidjab-Qazaqstan üşın dästürlı emes kiım
Atap aitqanda, qazaqtar hidjab kiiuı kerek pe degen mäsele bırneşe jyldan berı baspasözde talqylanyp keledı. Alaida mamandardyŋ jauaby: hidjab eşqaşan Qazaqstan äielderı üşın dästürlı kiım bolǧan emes. İslamnyŋ barlyq tört mazhabynda äielder denenıŋ belgılı bır bölıkterın syrtqy körınısterden jabuy kerek delıngen. Bıraq qazaq tılınde "hidjab" degen söz de joq. Dästürlı bolyp tabylatyn jäne dıni nanymdarǧa qaişy kelmeitın mülde basqa halyq kiımı de bar.
Bızge arab elderınen keletın aqparat ärqaşan senımdı, şynaiy bola bermeidı. İslamnyŋ Qazaqstanda tek beibıt jolmen nyǧaiǧanyn eske alsaq jetkılıktı. Al ony basqa Şyǧys elderındegı ahualy turaly aitu mümkın emes. Qazaqtar hanafi mazhabyndaǧy islam dının qabyldady (hanafiizmdı älem mūsylmandarynyŋ 80% - ǧa juyǧy ūstanady).
Arabtardan aiyrmaşylyǧy qazaqtar mūsylmandyq künderdegıdei ata – babalarynyŋ ruhtaryn qasterleudı jalǧastyruda. Ruhani bailanys ūrpaqtar sabaqtastyǧynyŋ ülgısı boldy. Ol eşqaşan islamnyŋ tırekterıne qaişy kelmedı.
Şeteldık kümändı teologiialyq oqu oryndarynda bılım alǧan qazırgı jastar Qazaqstanǧa qaityp kele jatyp, bızge jat radikaldy islam elementterın tyqpalai bastady. Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev öz sözınde "qysqa şalbar men saqal – būl bızdıŋ tarihymyz emes"dep bırneşe ret aitqan bolatyn.
Qazır teokratiialyq memleket emes, zaiyrly memleket bolyp tabylatyn Qazaqstanda dıni dogmalar emes, Zaŋ Üstemdıgı tanylǧan.
Dın men memleket bır-bırınen bölek
Qazaqtar dıni nanymdarǧa qaişy kelmeitın öz dästürlerın saqtap qaldy. Ülkenderdı qūrmetteu, "jetı qazyna" qaǧidatyn saqtau islamnyŋ tırekterın būzady dep oilau qate.
Bügınde bız Qazaqstanda islamnyŋ dūrys emestıgın, al arab elderınde ǧana taza ekenın jiı estimız. Alaida, olai emes. Mūsylmandyqtyŋ qabyldanuy qazaqtardyŋ memlekettık qūrylymyna qandai da bır tübegeilı äser etpedı, dınbasylar eldı basqaruǧa jäne sot prosesterıne aralaspai, jai ǧana öz tauaşasyn aldy.
Bır qyzyǧy, islamnyŋ qabyldanuy qazaqtardyŋ aspazdyq talǧamyna äser etken joq. Olar älı künge deiın qymyz ışıp, jylqy etın jeidı.
Ūlttyq bıregeilıktı saqtau kerek
Joǧaryda aitylǧandardan qazaq jäne arab mädenietterınıŋ arasynda köptegen aiyrmaşylyqtar bar dep qorytyndy jasauǧa bolady jäne bız radikaldy aǧymdarǧa berılmei, özımızdıŋ ūlttyq bıregeilıgımızdı saqtauymyz kerek. Qazaqtar ūly Mūhammed paiǧambardy Allanyŋ soŋǧy elşısı dep tanydy, qazaqtar hadisterdı moiyndady, sonymen bırge olardyŋ salt-dästürlerı men ädet-ǧūryptaryn ūmytpastan, olardy dınge qaişy etpedı. Qazaqstanda islamnyŋ bırqatar erekşelıkterı bar, bıraq ony eşkım mynau dūrys dep atai almaidy.
Maqalany qazaq tılıne audaryp,
daiyndaǧan Rauana DİMAŞQYZY.
Foto aşyq derekközden alyndy.Ūqsas jaŋalyqtar
