Almaty qalasynyń Din isteri basqarmasy Qazaqstan men arab elderiniń ıslamy arasynda qandaı aıyrmashylyqtar bar ekenin aıtty dep habarlaıdy «Adyrna» ulttyq portaly informburo.kz saıtyna silteme jasap. Ár elde din belgili bir ulttyq erekshelikterdi alady.
"Qazaqstan jeri ejelden órkenıetterdiń toǵysqan jeri bolǵan, – dep atap ótti teolog Elnar Berikbaev. – Qazaqstan aýmaǵynda ertedegi hrıstıandyq dinı aǵymdardyń biri-býddızmniń, zoroastrızmniń jáne nestorıanızmniń taralýynyń izderi tabyldy. Bizdiń ata-babalarymyz Táńirge, Umaıǵa tabynýdy ustandy, quttyń ómirlik kúshine sendi, qaıtys bolǵan ata – babalarymyz-arýaqtardy qasterledi. Islamǵa deıingi nanym-senimder ulttyq mádenıettiń bir bóligi bolǵandyqtan, olar ıslam dep tanyldy".
Islam eń tolerantty quqyq mektebi
Sondyqtan, sarapshynyń aıtýynsha, munda tek hanafı mazhaby ıslamdaǵy eń tolerantty quqyqtyq mektep retinde tamyr jaıǵan. Sol sııaqty ıslam Túrkııada, Afrıkada, Balqanda – ulttyq erekshelikterdi, klımatty jáne ómir saltyn eskere otyryp taraldy. Islam qaı jerde bolsa da, ol etnıkalyq jáne azamattyq biregeıliktiń bir bóligi bola otyryp, jergilikti ulttyq dámge ıe boldy.
Islam men dástúrler bir-birin joqqa shyǵarmaıdy
"Din men ulttyq mádenıet mindetti túrde sáıkes kelmeýi kerek, tek ulttyq dástúrler dinı dogmattardy qorlamaýy kerek jáne kerisinshe, – deıdi Elnar Berikbaev. "Qazaqstanda ornyqqan ıslamnyń basty ereksheligi-onyń jergilikti salt-dástúrmen jáne mádenıetpen úılesimdi qarym-qatynasy".
Sýrette: Dintanýshy Elnar BERIKBAEV.
Fanatızm emes, tózimdilik
Ǵasyrlar boıy dala turǵyndarynyń dinı sezimderi dinge tózimdiligimen erekshelendi. Olar dinı fanatızmge jat edi. Ózin zaıyrly memleket dep jarııalaǵan qazirgi Qazaqstanda 100-den astam etnos pen 18 konfessııanyń ókilderi beıbitshilik pen kelisimde ómir súredi. Odan ári damý úshin konfessııaaralyq jáne ultaralyq kelisimdi saqtaý mańyzdy.
Hıdjab-Qazaqstan úshin dástúrli emes kıim
Atap aıtqanda, qazaqtar hıdjab kııýi kerek pe degen másele birneshe jyldan beri baspasózde talqylanyp keledi. Alaıda mamandardyń jaýaby: hıdjab eshqashan Qazaqstan áıelderi úshin dástúrli kıim bolǵan emes. Islamnyń barlyq tórt mazhabynda áıelder deneniń belgili bir bólikterin syrtqy kórinisterden jabýy kerek delingen. Biraq qazaq tilinde "hıdjab" degen sóz de joq. Dástúrli bolyp tabylatyn jáne dinı nanymdarǵa qaıshy kelmeıtin múlde basqa halyq kıimi de bar.
Bizge arab elderinen keletin aqparat árqashan senimdi, shynaıy bola bermeıdi. Islamnyń Qazaqstanda tek beıbit jolmen nyǵaıǵanyn eske alsaq jetkilikti. Al ony basqa Shyǵys elderindegi ahýaly týraly aıtý múmkin emes. Qazaqtar hanafı mazhabyndaǵy ıslam dinin qabyldady (hanafıızmdi álem musylmandarynyń 80% - ǵa jýyǵy ustanady).
Arabtardan aıyrmashylyǵy qazaqtar musylmandyq kúnderdegideı ata – babalarynyń rýhtaryn qasterleýdi jalǵastyrýda. Rýhanı baılanys urpaqtar sabaqtastyǵynyń úlgisi boldy. Ol eshqashan ıslamnyń tirekterine qaıshy kelmedi.
Sheteldik kúmándi teologııalyq oqý oryndarynda bilim alǵan qazirgi jastar Qazaqstanǵa qaıtyp kele jatyp, bizge jat radıkaldy ıslam elementterin tyqpalaı bastady. Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti Nursultan Nazarbaev óz sózinde "qysqa shalbar men saqal – bul bizdiń tarıhymyz emes"dep birneshe ret aıtqan bolatyn.
Qazir teokratııalyq memleket emes, zaıyrly memleket bolyp tabylatyn Qazaqstanda dinı dogmalar emes, Zań Ústemdigi tanylǵan.
Din men memleket bir-birinen bólek
Qazaqtar dinı nanymdarǵa qaıshy kelmeıtin óz dástúrlerin saqtap qaldy. Úlkenderdi qurmetteý, "jeti qazyna" qaǵıdatyn saqtaý ıslamnyń tirekterin buzady dep oılaý qate.
Búginde biz Qazaqstanda ıslamnyń durys emestigin, al arab elderinde ǵana taza ekenin jıi estımiz. Alaıda, olaı emes. Musylmandyqtyń qabyldanýy qazaqtardyń memlekettik qurylymyna qandaı da bir túbegeıli áser etpedi, dinbasylar eldi basqarýǵa jáne sot proesterine aralaspaı, jaı ǵana óz taýashasyn aldy.
Bir qyzyǵy, ıslamnyń qabyldanýy qazaqtardyń aspazdyq talǵamyna áser etken joq. Olar áli kúnge deıin qymyz iship, jylqy etin jeıdi.
Ulttyq biregeılikti saqtaý kerek
Joǵaryda aıtylǵandardan qazaq jáne arab mádenıetteriniń arasynda kóptegen aıyrmashylyqtar bar dep qorytyndy jasaýǵa bolady jáne biz radıkaldy aǵymdarǵa berilmeı, ózimizdiń ulttyq biregeıligimizdi saqtaýymyz kerek. Qazaqtar uly Muhammed paıǵambardy Allanyń sońǵy elshisi dep tanydy, qazaqtar hadısterdi moıyndady, sonymen birge olardyń salt-dástúrleri men ádet-ǵuryptaryn umytpastan, olardy dinge qaıshy etpedi. Qazaqstanda ıslamnyń birqatar erekshelikteri bar, biraq ony eshkim mynaý durys dep ataı almaıdy.
Maqalany qazaq tiline aýdaryp,
daıyndaǵan Raýana DIMAShQYZY.
Foto ashyq derekkózden alyndy.
