بەلگىلى زاڭگەر مارات وسپانوۆپەن سۇحبات
–جالپى قوعامدىق بىرلەستىكتەر قوعامنىڭ ىلگەرى باسۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوساتىنى بەلگىلى. وسىنداي جۇمىستارمەن اينالىسۋىڭىزعا نە تۇرتكى بولدى؟ قازىرگى اتقارىپ وتىرعان جۇمىسىڭىزدىڭ ءمانى مەن ماڭىزى نەدە؟
بۇگىندە رەسپۋبليكالىق «اكەلەر وداعى» قوعامدىق بىرلەستىگى فيليالىنىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرىپ وتىرمىن.
– وسى جۇمىستارعا ناقتىلى توقتالىپ وتسەڭىز...
– ءبىز نەگىزىنەن ءۇش باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزەمىز. ونىڭ ءبىرى – وتباسىلىق تاربيەلەۋگە بەرە وتىرىپ، بالالار ءۇيى تاربيەلەنۋشىلەرىنىڭ سانىن ازايتۋ. ال ەكىنشىسى – قازاق وتباسىنداعى ۇل بالا تاربيەسىن جەتىلدىرۋگە ۇلەس قوسۋ. بۇل رەتتە اكەلەر قاۋىمىنا قوزعاۋ سالۋ ارقىلى ولاردىڭ ۇل بالالاردى سپورتتىق جارىستارعا، تۋريستىك ساياحاتتارعا اتسالىسۋىنا ىقپال ەتۋىن جۇيەلى جولعا قويۋ وتە-موتە ماڭىزدى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بالا تاربيەسىن ايەلدەر قاۋىمى بەرىك قولدا ۇستاپ كەلدى ەمەس پە؟ سونىڭ ناتيجەسىندە ۇلدارىمىز ءالجۋاز، نازىك بولىپ ءوسىپ كەلەدى. ارالارىندا شەگە قاعۋدى، ءتىپتى وت جاعۋدى دا بىلمەيتىندەرى بار. ەندى ولاردى تەلەديدار مەن كومپيۋتەر الدىنان اۋلاقتاتۋدى، كەڭ دالاعا ساياحاتتارعا الىپ شىعۋدى ويلاستىراتىن كەز كەلدى. ۇلدارعا اكە تاربيەسى، پاتريوتتىق تاربيە اۋاداي قاجەت.
وسى ورايدا ءبىلىم بەرۋ باسقارمالارىمەن بىرلەسە بۇل ىسكە ەل ىشىندەگى «بەلسەندى اكەلەرد» ىزدەستىرىپ تاۋىپ جۇمىلدىرۋدى دىتتەپ وتىرمىز. ۇل بالالارعا ات ابزەلدەرىن جاساۋ مەن قامشى ءورۋ ونەرىن، اتقا شابۋدى ۇيرەتسەك دەيمىز.
ءۇشىنشى باعىت بويىنشا جەتىم بالالارعا، كوپ بالالى جانە تۇرمىس جاعداي تومەن وتباسىلارىنا قايىرىمدىلىق كومەكتەر كورسەتۋ ءىسىن ودان ءارى جالعاستىرا بەرەتىن بولامىز.
– وتباسىنىڭ جىلۋىنا، ۇلگىسىنە دۇنيەدە ەشتەڭە جەتپەيدى عوي.كوڭىلى نالاعا، كوزى جاسقا تولى جەتىم بالالاردىڭ وتباسىلىق تاربيەمەن قامتىلۋى – ابدەن دۇرىس قادام. الايدا ولاردى باۋىرعا باسۋعا، اسىراپ نەمەسە ۇيگە الۋعا قاتىستى قۇجاتتاردى راسىمدەۋدىڭ قيىندىعى، كەدەرگىسى كوپتىگى جونىندە از ايتىلىپ، كەم جازىلىپ جۇرگەن جوق. ءسىز بۇعان نە دەيسىز؟
– ءبىز، مىنە، تاپ وسى ماسەلەمەن تىكەلەي اينالىسامىز. قاجەت ەتكەن ازاماتتارعا تيىسىنشە قۇقىقتىق كەڭەستەر دە بەرەمىز. الگىندە عانا كولىك جۇرگىزىپ كەلە جاتقانىمدا، ءبىر ازامات ءوزىن مازالاعان سۇراقتارمەن قايىرىلىپ، وعان تيىسىنشە اقىل كەڭەس بەردىم. وسىعان بايلانىستى باسقا دا سۇراقتارى بولسا كومەگىمدى قاجەت ەتكەن اتا انالاردىڭ وزىمە تىكەلەي 8778322 8966 تەلەفونى ارقىلى حابارلاسۋىنا دا بولادى. ءبىزدىڭ ەل جۇرت بولىپ بىرلەسە اتقارار ءبىر ورتاق ءىسىمىز دە وسى. قوعامىمىزدا بۇگىندە جەتىم بالالاردى ۇيدە تاربيەلەۋگە الۋ ماسەلەسى وتكىر قويىلىپ تا وتىر. كەزىندە ەلباسىنىڭ ەلدە جەتىم بالالار بولماۋى ءۇشىن ولاردى وتباسىلىق تاربيەمەن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرعانى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى ەلىمىزدە كوپتەگەن وتباسىلاردىڭ جەتىم بالالاردى ۇيدە تاربيەلەۋگە الۋى ەسەبىنەن جەتىم بالالار ۇيلەرى ايتارلىقتاي ازايتىلىپ، كوبىسى جابىلدى. قالعاندارى «بالالاردى دامىتۋدى قولداۋ ورتالىقتارىنا» اينالدىرىلۋدا.
شىنىن ايتساق، مۇنداي جۇمىستاردى ۇيلەستىرۋ، راسىمدەۋ بازبىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەندەي سونشالىقتى قيىن ەمەس. البەتتە، شىدامدىلىقتى، سابىرلىلىقتى تالاپ ەتەدى. كوپ ازاماتتار قۇجاتتاردى جيناۋ مەن راسىمدەۋدىڭ ازداعان قيىندىعىنان قاشىپ، بۇل ءىستى ورتا جولدان ءۇزىپ، ودان ءارى جالعاستىرۋعا ەرىنىپ، تاستاپ كەتىپ تە جاتادى. بۇل دۇرىس ەمەس.
مۇندايدا ساۋاپتى ءىس جاساۋعا نيەتتەنۋشىلەردىڭ ەڭ اۋەلى ءوزى تۇراتىن اۋماقتاعى قالالىق، اۋداندىق ءبىلىم بولىمدەرىنە بارىپ، قۇجاتتار ءتىزىمىن الۋى كەرەكتىگىن ەسكە سالامىز. وندا كورسەتىلگەن قۇجاتتاردى ءتيىستى مەرزىمىندە جيناپ، وتكىزىپ، دەرەقورعا تىركەلگەندەر ۇمىتكەر رەتىندە ەسەپكە الىنادى. تاعى ءبىر ەسكەرتەرىمىز، جەتىم بالالار بۇرىنعىداي ۇيگە الۋعا كەز كەلگەن ازاماتقا بەرىلمەيدى. مۇنداي نيەتى بارلاردىڭ بالالاردى دامىتۋدى قولداۋ ورتالىقتارى جانىنان اشىلعان «قابىلداپ الۋشى اتا-انالار مەكتەبىندە» ءۇش ايلىق كۋرستا وقىتۋ- ۇيرەتۋدەن ءوتىپ، ارنايى سەرتيفيكات الۋى مىندەتتى. ولارعا ەلىمىزدەگى ھام وڭىرىمىزدەگى بالالار ۇيلەرى تاربيەلەنۋشىلەرى اراسىنان عالامتور ارقىلى قالاۋىنشا تاڭداپ الۋىنا سودان كەيىن عانا بارىپ مۇمكىندىك بەرىلەدى. وسى دۇرىس جول. ويتكەنى، قابىلداپ الۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقى، پسيحولوگياسى، باسقاسى بولسىن اتالمىش كۋرستا وقۋ بارىسىندا سۇزگىدەن ءوتىپ، مۇقيات زەرتتەلىنەدى.
سونداي-اق جەتىم بالالاردى قابىلداپ الۋشىلاردىڭ وتباسى جاعدايى، ءۇيى، جۇمىسى، ايلىق جالاقىسى تۇراقتى بولۋى، بالالارعا قولايلى جاعداي جاسالۋى، ءتۇرلى ۇيىرمەلەرگە قاتىستىرىلۋى سەكىلدى شارتتارى مۇلتىكسىز ورىندالۋعا ءتيىس. ايەل ادامداردىڭ كۇيەۋى بولۋى دا قاراستىرىلعان. ەڭ باستىسى، ءبىر وتباسىنداعى ەرلى-زايىپتى ادامداردىڭ ەكى جاقتى كەلىسىمى بەرىك بولسا عانا مۇنداي ىسكە تاۋەكەل ەتۋگە بولادى. ءبىرى باستاپ، ەكىنشىسى نەمقۇرايلى عانا قوستاعان بولىپ جاتسا، بۇل دا تولىققاندى شەشىم بولمايدى. جاۋاپكەرشىلىك پەن ىنتا ەكى جاقتان دا تابىلۋعا ءتيىس. ويتپەگەن كۇندە ەرتەڭ مۇنداي وداقتىڭ ىرگەسى وڭاي سەتىنەيدى دە، ءتۇپتىڭ تۇبىندە بالانىڭ وبالىنا قالىپ جاتامىز. سوندىقتان ەرلى-زايىپتىلار مۇنداي ءىستى ابلەن ءيىن قاندىرىپ بارىپ باستاۋى كەرەك. ءىستىڭ باسى - نيەت. مۇنىڭ ءوزى، تاعى دا ايتامىن، ەڭ الدىمەن ساۋاپ ءۇشىن، اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن جاسالاتىن ءىس.
مىسالى، ءبىز جۇبايىم، ۇستاز جاينا بەكنازاروۆا ەكەۋىمىز وسىنداي ىسكە تاۋەكەل ەتتىك. بالالار ۇيىنەن 4 بالا العانبىز. وزىمىزدە ءۇش بالا بار بولاتىن. ولار ءالى كىشكەنتاي، مەكتەپ جاسىندا عانا. قازىر وتباسىندا 9 جانبىز.
– جالپى، بالالاردى ۇيگە الۋ كەزىندە ولاردىڭ تاربيەسىنىڭ اۋىر نەمەسە جەڭىل بولۋى جاس ەرەكشەلىكتەرىنە دە بايلانىستى ما؟
– جوق، ولاي دەپ ويلامايمىن. راس، اتا-انالاردىڭ باسىم دەنى بالانى ءبۇلدىرشىن كەزىندە 3-5 جاس ارالىعىندا اسىراپ العاندى ءجون كورەدى. بالاعا زار بولىپ جۇرگەندەر ءۇشىن بۇل دۇرىس تا شىعار. ءوز كىندىگىڭنەن ەمەستىگى بالانىڭ وزىنە دە، باسقالارعا دا بىلىنبەي دە قالادى دەپ ويلايدى. الايدا قازىرگى ۋاقىتتا بوبەكتەر ۇيىندە دە بالا تىم از. وسىنداي-وسىندايدان 10 جاستاعى ۇل، قىزدار وتپەي قالىپ قويىپ جاتىر. بۇگىندە 7-8 جاستاعىلاردىڭ ءوزى ەرەسەكتەر توبىنا جاتقىزىلىپ ءجۇر.
بازبىرەۋلەر ايتاتىنداي، ولاردى تاربيەلەۋدىڭ اۋىر،جەڭىل بولماعى جاس ەرەكشەلىكتەرىنە دە بايلانىستى ەمەس. ءبىز جۇبايىمىز ەكەۋىمىز ءوزارا اقىلداسا كەلە 8, 10, 12, 14 جاستاعى بالالاردى تاڭدادىق. سوڭعىلارى «اۋىسپالى» جاستاعىلار ەدى. ودان قورقاتىن ەشتەڭەسى جوق. ولارعا كەرەگى – وتباسى جىلۋى، اتا-انانىڭ مەيىرى، سۇيىسپەنشىلىگى. باسقا تۇك تە ەمەس.
قازىر بالالارىمىز ەسەيىپ، وزىمىزگە قولقاناتتىققا جاراپ قالدى. ۇلكەن قىزىمىز ون سەگىگە تولدى. اۋىلدى جەردە جەكە ۇيدە تۇرامىز. اۋىل ءومىرى بالالارعا دا ۇنايدى. جاسىنان ەڭبەككە باۋلىنۋدا. قالالى جەردە ءتورت قابىرعاعا قامالىپ، عۇمىر كەشسە، ولار مۇنىڭ ءبىرىن دە كورمەس ەدى. باۋ-باقشا سالامىز، ەكى سيىرىمىز بار. ۇلدارىمنىڭ كىشىسى سيىر ساۋا بىلەدى. قىزدارىم قيار، قىزاناق جيناپ، انالارىنا بانكى جابىسىپ، كومەكتەسۋدە. قىسقاسى،بىرلىگى بەكەم، تاتۋ وتباسىمىز.
– بالالارىڭىز قاي تىلدە سويلەسەدى؟
– قازاق تىلىندە. ۇيدە دە وسى تىلدە سويلەسەمىز. ايتپاقشى، ۇلدىڭ ۇلكەنى فەدور اقىن م. ماقاتاەۆ وقۋلارىنان، ودان كىشىسى سەرگەي ەسسە جازۋدان وتكەن بايقاۋلاردا جۇلدەلى ءبىرىنشى ورىنداردى يەلەنىپ، توپ جارىپ كەلدى. ناتاشا قازاقشا ءان ايتسا، سوفيا قازاقتىڭ حالىق بيلەرىن مىڭ بۇرالا بيلەيدى. البەتتە، اتا-انالار تاراپىنان بالالارىنىڭ ازداعان «بۇزاقىلىقتارى» ءۇشىن سابىرلىلىق تانىتىلسا، قامقورلى پەن قولداۋ بولسا، ءسوز جوق، ءىس وڭعا باسادى.
– بالالارىڭىزدى ءوز اتىڭىزعا جازدىرۋدى ويلامايسىز با؟
– البەتتە، جوق. واردىڭ قۇقىقتارىنا قول سۇعا المايمىن عوي. دەگەنمەن، ۇلكەن ۇل قازىردىڭ وزىندە «اكە، ۇلكەيگەنىمدە ءسىزدىڭ اتىڭىزعا جازىلۋىما بولا ما؟» سۇراپ قويادى. ونىڭ ءتىپتى ءبىر جولى سپورت جارىسىنان العان گراموتاسىن تولتىرتقاندا «فەدور ماراتۇلى» دەپ جازدىرتىپ اكەلگەنى دە بار.
ەسىم-سويلارىڭنىڭ جايىن وزدەرىڭ تاڭدارسىڭدار دەدىم دە قويدىم. ولاردىڭ مەنى «اكە» دەپ اتاعاندارىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى!
- جالپى بالا اسىراپ العىسى كەلەتىن اتا انالاردىڭ بالالاردى دامىتۋدى قولداۋ ورتالىقتارىندا تاربيەلەنىپ جاتقان جەتىم بالالار سانىن ازايتۋعا اتسالىسۋى شىنىندا دا ايرىقشا ماڭىزدى. «قوعامىمىزدا «جەتىم»، «بالالار ۇيلەرى» دەگەن ۇعىم بولماۋعا ءتيىس.
قوعامىمىزدا بۇگىندە جەتىم بالالاردى ۇيدە تاربيەلەۋگە الۋ ماسەلەسى وتكىر قويىلىپ تا وتىر. كەزىندە ەلباسىنىڭ ەلدە جەتىم بالالار بولماۋى ءۇشىن ولاردى وتباسىلىق تاربيەمەن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرعانى بەلگىلى. وسىعان بايلانىستى ەلىمىزدە كوپتەگەن وتباسىلاردىڭ جەتىم بالالاردى ۇيدە تاربيەلەۋگە الۋى ەسەبىنەن جەتىم بالالار ۇيلەرى ايتارلىقتاي ازايتىلىپ، كوبىسى جابىلدى. قالعاندارى «بالالاردى دامىتۋدى قولداۋ ورتالىقتارىنا» اينالدىرىلۋدا.
–اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇقباتتاسقان، لاريسا الدابەرگەنوۆا
P.S. ماتەريال نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسى مەن حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامى نۇر-سۇلتان قالالىق فيليالىنىڭ تاپسىرىسىمەن دايىندالدى.
