مەملەكەت باسشىسى قاسىم جومارت توقاەۆتىڭ لاتىن ءالىپبيىن جەتىلدىرۋ تۋرالى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى اقتوتى رايىمقۇلوۆا بەرگەن تاپسىرماسىنا ءبىر جىل تولدى. وسى جىلدىڭ ىشىندە لاتىن الىپبيىنە قاتىستى قانداي جۇمىستار اتقارىلدى جانە ناقتى شەشىم قابىلداۋ نەگە كەشەۋىلدەپ كەتتى؟
وسىدان ءبىر جىل بۇرىن قازاننىڭ 21 كۇنى پرەزيدەنت Twitter جەلىسىندەگى پاراقشاسىندا لاتىن الىپبيىنە بايلانىستى پىكىر بىلدىرگەن بولاتىن. «ءالىپبيدى لاتىن قارپىنە كوشىرۋ تۋرالى تاريحي شەشىمنىڭ قابىلدانعانىنا ەكى جىلعا جۋىقتادى. بىراق قارپىمىزدە ءالى دە ولقىلىقتار بار. ءتىل ماماندارى جاڭا ءالىپبيدى جەتىلدىرۋى كەرەك. مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ا.رايىمقۇلوۆاعا ءتيىستى تاپسىرما بەردىم. الدىمىزدا اۋقىمدى جۇمىس تۇر»، – دەپ جازدى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى.
پرەزيدەنتىڭ لاتىن ءالىپبيىنىڭ كەمشىلىكتەرىن بايقاپ، ونى تۇزەتۋگە تاپسىرما بەرگەنى – وتە قۇپتارلىق دۇنيە. ويتكەنى الدىڭعى جوبالاردىڭ كەم-كەتىگى كوپ بولاتىن. كوپ ۇزاماي ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى مەن ش. شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى لاتىن ءالىپبيىنىڭ 3 نۇسقاسىن ۇسىندى. عالىمدار 3 نۇسقانىڭ ىشىندە دياكريتيكالىق تاڭبانى تاڭداۋعا كەلىسىم بەردى. (سۋرەتتە)
شىنى كەرەك، ءتىل ماماندارى ۇسىنعان جوبا بۇعان دەيىنگىلەرگە قاراعاندا ەڭ يدەيالدى نۇسقا بولىپ شىقتى. ايتسە دە، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنان كەيىنگى ءبىر جىلدا لاتىندى جاريالاۋ جۇمىستارى سوزىلىپ كەتتى. بۇل تۋرالى ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى انار فازىلجانوۆا «جەتىسۋ» تەلەارناسىڭ «قاتەلىك» باعدارلاماسىندا ءوز ويىن بىلدىرگەن ەكەن.
انار مۇراتقىزىنىڭ ايتۋىنشا، لاتىن الىپبيىنە قاتىستى ءتىلتانۋشىلار قاجەتتىنىڭ ءبارىن جاساپ قويعان. الايدا ول لاتىن الىپبيىنە قاتىستى ساياسي شەشىمنىڭ شىقپاي وتىرعانىن ەسكەرتتى.
«2019 جىلدىڭ قازان ايىندا پرەزيدەنت اكۋت ءالىپبيدىڭ وزىندە جەتىلدىلدىرۋ كەرەك دەدى. ەستەرىڭىزدە بولسا، اكۋت ءالىپبيى الدىڭعى پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن بەكىتىلىپ تۇر. ەندى سول جارلىقپەن بەكىتىلىپ تۇرعان ءالىپبيدىڭ جەتىلگەن جوباسىن ازىرلەپ قويدىق. تەك قانا ساياسي شەشىم شىعارۋ كەرەك. ازىرلەنگەن جوبانىڭ نەگىزىندە ەملە ەرەجەسىن دە جاساپ قويدىق. ءبىزدىڭ لاتىنعا كوشكەندەگى ەڭ باستى – جاڭالىق شەت ءتىلدىڭ جازىلۋىندا عانا بولاتىن. ال قازىرگى قازاق سوزدەرى كيريليتسادا قالاي جازىلسا، لاتىندا ارىپتەرى عانا اۋىسىپ تۇرادى. ال شەت تىلدەگى جازۋلار تۇبەگەيلى وزگەرەدى. مىسالى، بۇرىن ءبىز ورىستىڭ ءسوزىن جىڭىشكەلىك بەلگىمەن جازساق، لاتىنعا كوشكەندە جىڭىشكەلىك بەلگى دەگەن جوق. ايتالىق، البوم دەگەندى «ءالبوم» دەپ جازامىز. سوعان قاراي دىبىستالۋىمىز دا قايتادان قازاقشالانادى. شەت تىلدىك سوزدەر قازاقشا دىبىستالىپ، قازاقشا جازىلاتىن بولادى. ءبىزدىڭ لاتىن الىپبيىنە كوشۋدەگى ءبىرىنشى ماقساتىمىز - ۇلتتىق ءتىلدىڭ قاسيەتىن ساقتاپ قالۋ. سودان كەيىن جاھاندانۋعا ىلەسىپ، جاڭا تەحنولوگياعا ۇيلەسۋ – ەكىنشى كەزەكتەگى دۇنيە. قازىرگى كەزدە لاتىن الىپبيىنە بايلانىستى ساياسي شەشىم شىقپاي تۇر. ساياسي جىگەر كەرەك بولىپ تۇر. ەگەر ساياسي جىگەر بولسا، قازىرگى تەحنيكامەن لاتىن الىپبيىنە كوشۋدى جارتى جىلدا ۇيىمداستىرۋعا بولادى، – دەيدى ول.
انار فازىلجانوۆا تۇركيانىڭ تاجىريبەسىن ەسكە سالدى. سونداي-اق ول لاتىن الىپبيىنە حالىقتىڭ سەنىمى ازايىپ كەتەتىنىن ەسكەرتتى.
«مىسالى، تۇركيا 1928 جىلى لاتىن الىپبيىنە كوشكەندە، مۇستافا كەمال اتاتۇرىك ەشبىر كومپيۋتەرسىز سەگىز-اق ايدا تۇرىك جازۋىن لاتىنعا كوشىرىپ جىبەرگەن. ستامبۇلدىڭ ساياباعىندا ۇلكەن قارا تاقتا ورناتىپ، كۇندە كەشكە قاراي حالىققا لاتىن ءالىپبيدى ءوزى ۇيرەتكەن. ءبىز قازىر قارا تاقتا ورناتىپ لاتىندى ۇيرەتەتىن داۋىردە ەمەسپىز عوي. قازىر تەحنيكا مەن تەحنولوگيا جەتكىلىكتى. سوندىقتان ءبىز قازىر تەك ساياسي شەشىمدى كۇتىپ وتىرمىز. جاسىرماي ايتۋ كەرەك، حالىق ابدەن جالىقتى. فيزيكادا «قايناۋ نۇكتەسى» دەگەن قۇبىلىس بار. لاتىن ءالىپبيى «قايناۋ نۇكتەسىنە» كەلىپ تۇر. ەندى كوپ تالقىلاماي قابىلداپ جىبەرۋ كەرەك. ايتپەسە، پىكىر دە ۇساقتالىپ كەتىپ، حالىقتىڭ سەنىمى السىرەيدى»، – دەيدى عالىم.
انار مۇراتقىزى ايتقانداي لاتىن ءالىپبيىنىڭ قابىلداۋىنا ساياسي ەرىك جىگەر قاجەت بولىپ تۇرعانى انىق. دەمەك بيلىك رەسەيگە جالتاقتاماي باتىل ارەكەت جاساۋى كەرەك. ويتكەنى 2025 جىلى ەلىمىز لاتىن الىپبيىنە كوشەدى دەگەن جاقسى باستاما اياقسىز قالۋى مۇمكىن.
سەرىك جولداسباي
