Memleket basshysy Qasym Jomart Toqaevtyń latyn álipbıin jetildirý týraly Mádenıet jáne sport mınıstri Aqtoty Raıymqulova bergen tapsyrmasyna bir jyl toldy. Osy jyldyń ishinde latyn álipbıine qatysty qandaı jumystar atqaryldy jáne naqty sheshim qabyldaý nege kesheýildep ketti?
Osydan bir jyl buryn qazannyń 21 kúni prezıdent Twitter jelisindegi paraqshasynda latyn álipbıine baılanysty pikir bildirgen bolatyn. «Álipbıdi latyn qarpine kóshirý týraly tarıhı sheshimniń qabyldanǵanyna eki jylǵa jýyqtady. Biraq qarpimizde áli de olqylyqtar bar. Til mamandary jańa álipbıdi jetildirýi kerek. Mádenıet jáne sport mınıstri A.Raıymqulovaǵa tıisti tapsyrma berdim. Aldymyzda aýqymdy jumys tur», – dep jazdy Qasym-Jomart Kemeluly.
Prezıdentiń latyn álipbıiniń kemshilikterin baıqap, ony túzetýge tapsyrma bergeni – óte quptarlyq dúnıe. Óıtkeni aldyńǵy jobalardyń kem-ketigi kóp bolatyn. Kóp uzamaı A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýty men Sh. Shaıahmetov atyndaǵy «Til-Qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy latyn álipbıiniń 3 nusqasyn usyndy. Ǵalymdar 3 nusqanyń ishinde dıakrıtıkalyq tańbany tańdaýǵa kelisim berdi. (Sýrette)
Shyny kerek, til mamandary usynǵan joba buǵan deıingilerge qaraǵanda eń ıdeıaldy nusqa bolyp shyqty. Áıtse de, prezıdenttiń tapsyrmasynan keıingi bir jylda latyndy jarııalaý jumystary sozylyp ketti. Bul týraly A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń dırektory Anar Fazyljanova «Jetisý» telearnasyń «Qatelik» baǵdarlamasynda óz oıyn bildirgen eken.
Anar Muratqyzynyń aıtýynsha, latyn álipbıine qatysty tiltanýshylar qajettiniń bárin jasap qoıǵan. Alaıda ol latyn álipbıine qatysty saıası sheshimniń shyqpaı otyrǵanyn eskertti.
«2019 jyldyń qazan aıynda prezıdent akýt álipbıdiń ózinde jetildildirý kerek dedi. Esterińizde bolsa, akýt álipbıi aldyńǵy prezıdenttiń jarlyǵymen bekitilip tur. Endi sol jarlyqpen bekitilip turǵan álipbıdiń jetilgen jobasyn ázirlep qoıdyq. Tek qana saıası sheshim shyǵarý kerek. Ázirlengen jobanyń negizinde emle erejesin de jasap qoıdyq. Bizdiń latynǵa kóshkendegi eń basty – jańalyq shet tildiń jazylýynda ǵana bolatyn. Al qazirgi qazaq sózderi kırılıada qalaı jazylsa, latynda áripteri ǵana aýysyp turady. Al shet tildegi jazýlar túbegeıli ózgeredi. Mysaly, buryn biz orystyń sózin jińishkelik belgimen jazsaq, latynǵa kóshkende jińishkelik belgi degen joq. Aıtalyq, albom degendi «Álbom» dep jazamyz. Soǵan qaraı dybystalýymyz da qaıtadan qazaqshalanady. Shet tildik sózder qazaqsha dybystalyp, qazaqsha jazylatyn bolady. Bizdiń latyn álipbıine kóshýdegi birinshi maqsatymyz - ulttyq tildiń qasıetin saqtap qalý. Sodan keıin jahandanýǵa ilesip, jańa tehnologııaǵa úılesý – ekinshi kezektegi dúnıe. Qazirgi kezde latyn álipbıine baılanysty saıası sheshim shyqpaı tur. Saıası jiger kerek bolyp tur. Eger saıası jiger bolsa, qazirgi tehnıkamen latyn álipbıine kóshýdi jarty jylda uıymdastyrýǵa bolady, – deıdi ol.
Anar Fazyljanova Túrkııanyń tájirıbesin eske saldy. Sondaı-aq ol latyn álipbıine halyqtyń senimi azaıyp ketetinin eskertti.
«Mysaly, Túrkııa 1928 jyly latyn álipbıine kóshkende, Mustafa Kemal Atatúrik eshbir kompıýtersiz segiz-aq aıda túrik jazýyn latynǵa kóshirip jibergen. Stambuldyń saıabaǵynda úlken qara taqta ornatyp, kúnde keshke qaraı halyqqa latyn álipbıdi ózi úıretken. Biz qazir qara taqta ornatyp latyndy úıretetin dáýirde emespiz ǵoı. Qazir tehnıka men tehnologııa jetkilikti. Sondyqtan biz qazir tek saıası sheshimdi kútip otyrmyz. Jasyrmaı aıtý kerek, halyq ábden jalyqty. Fızıkada «qaınaý núktesi» degen qubylys bar. Latyn álipbıi «qaınaý núktesine» kelip tur. Endi kóp talqylamaı qabyldap jiberý kerek. Áıtpese, pikir de usaqtalyp ketip, halyqtyń senimi álsireıdi», – deıdi ǵalym.
Anar Muratqyzy aıtqandaı latyn álipbıiniń qabyldaýyna saıası erik jiger qajet bolyp turǵany anyq. Demek bılik Reseıge jaltaqtamaı batyl áreket jasaýy kerek. Óıtkeni 2025 jyly elimiz latyn álipbıine kóshedi degen jaqsy bastama aıaqsyz qalýy múmkin.
Serik JOLDASBAI
