وكۋليست دارىگەر وۆسياننيكوۆا وتادان كەيىن: «دينارا، كوزىڭدى تۇزەدىك. الايدا، كوز تۇبىندە كىشكەنتاي لامپا سياقتى بىردەڭە تۇر. نە ەكەنىن بىلمەگەن سوڭ، تيىسپەدىك»، – دەپ، وڭ كوزىنەن شىراقتاي جانعان الدەبىر جارىق ساۋلەنى كورگەنىن ايتىپتى.
ءتاڭىردىڭ ادام بالاسى شەشە الماي كەلە جاتقان قۇپيالارى تاۋسىلعان با، ءسىرا؟! وسى ۋاقىتقا دەيىن، ءتىپتى، عىلىمنىڭ ءوزى ءتۇيىنىن تاپپاعان عاجايىپتار قانشاما؟!. سول عاجايىپتاردىڭ ءبىرى رەتىندە ناۋقاستاردى رەنتگەن كوزىمەن ەمدەپ كەلە جاتقان دينارا ورىنتايقىزىن اتاساق تا بولار.
ەشقانداي مەديتسينالىق ارنايى تەكسەرۋسىز ەمدەلۋشىنىڭ دياگنوزىن تاپ باسىپ ايتىپ، ەشقانداي ارنايى قۇرىلعىسىز، ءداستۇرلى جانە حالىقتىق مەديتسينانى ۇشتاستىرا وتىرىپ، قۇدايدىڭ بەرگەن ارنايى قۇدىرەتىمەن، كوزىندەگى عاجايىپ ساۋلە ارقىلى تالاي دەرتىنە داۋا ىزدەگەن جانداردىڭ ساۋابىنا يە بولىپ وتىرعان دينارا ەمشىنى بۇل كۇندە تاراز جۇرتشىلىعى عانا ەمەس، رەسپۋبليكا بىلەدى دەسەك، قاتەلەسپەسپىز.
ول ەمدەۋ بارىسىندا ادامنىڭ ءىش قۇرىلىسىن انىق كورەدى جانە ەم جاساعاندا جارانىڭ اۋزىن كوز جانارىمەن كۇيدىرە الاتىن كۇشكە دە يە ەكەن. ال اياعى اۋىر كەلىنشەكتەرگە قۇرساعىنداعى ءسابيىنىڭ قىز نەمەسە ۇل بولاتىنىن انىق ايتىپ بەرە الادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق جانە رۋحاني ەمشىلەرى مەكەمەسىنىڭ تولىق مۇشەسى دينارا ورىنتايقىزى بۇدان التى-جەتى عاسىر بۇرىن ءومىر cۇرگەن، اتى اڭىزعا اينالعان كورىپكەل، نازارى مەن نازى قالت كەتپەيتىن وقشى بابانىڭ ۇرپاعى ەكەن. قاسيەت ۇرپاقتان-ۇرپاققا اۋىسىپ، وزىنە قونىپتى. 30-جىلدارى عۇمىر كەشكەن اجەسى دە باقسى بولىپ، ناۋقاستاردى وتپەن ەمدەپ، تالاي ادامدى اجالدان اراشالاپتى. ياعني، ناۋقاس جاندارعا، دەرتىنە داۋا ىزدەگەن دىمكاستەردى ەمدەۋ ەمشىنىڭ اتا تەگىنەن بار ەكەن.
1984 جىلى دينارا الدەبىر دەرتكە دۋشار بولىپ، تالما اۋرۋىنا ۇشىرايدى. 14 جاسار ءجاسوسپىرىم قىزعا دارىگەرلەر «ەلىرمە» (ەپيلەپسيا) دەگەن دياگنوز قويادى. اۋرۋحانادا ەم قونباعان سوڭ، دينارانى اناسى تالاس اۋدانى، مايتوبە اۋىلىنداعى اتاقتى ەمشى، كورىپكەل قوجاعاپپارعا اپارماقشى بولادى. قوجاعاپپار قاريا ەم-دومىن جاساپ، جاس قىزعا ىشىرتكى جازىپ بەرەدى.
«سەن كەيىن ەمشى بولاسىڭ. 18-گە تولعاندا مەن ءتىرى بولسام كەلىپ كەتەرسىڭ. ءتىرى بولماسام، كورەرسىڭ»، - دەپ شىعارىپ سالادى.
قوجاعاپپار اتاعا قارالعاننان كەيىن دينارا تالما اۋرۋىنان قۇلان-تازا ايىعادى. مەكتەپ ءبىتىرىپ، جامبىل قالاسىنداعى مەديتسينالىق ۋچيليششەگە وقۋعا تۇسەدى. تۋعاننان وڭ كوزىنىڭ قاراشىعى قيسىق بىتكەن بويجەتكەن قاتتى قىسىلا باستايدى. اقىرى كوز دارىگەرى وۆسياننيكوۆا وتا جاساپ بەرۋگە كەلىسەدى.
وۆسياننيكوۆا وڭ كوزگە جاسالاتىن وتانى قولعا الىپ، كىرىسكەندە، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قىزدىڭ اياعى جان شىداتپاي اۋىرعانى سونشالىق، الدەكىم وڭ اياعىن كەسىپ جاتقانداي كۇي كەشەدى. وڭ كوزگە جاسالعان وتا ءساتتى اياقتالعانىمەن، دينارا سول كۇنى وڭ اياقتان قالعان ەدى…
ال وكۋليست دارىگەر وۆسياننيكوۆا وتادان كەيىن: «دينارا، كوزىڭدى تۇزەدىك. الايدا، كوز تۇبىندە كىشكەنتاي لامپا سياقتى بىردەڭە تۇر. نە ەكەنىن بىلمەگەن سوڭ، تيىسپەدىك»، – دەپ، وڭ كوزىنەن شىراقتاي جانعان الدەبىر جارىق ساۋلەنى كورگەنىن ايتىپتى.
كۇن وتكەن سايىن جاعدايى ناشارلاپ، ول ەندى جۇرە المايتىن حالگە جەتەدى. بەلىنەن تومەن قاراي بۋىنى ۇستاماي، بەلى مەن دەنەسى ەكى جاققا اينالىپ كەتەتىن. دارىگەرلەر قىزدىڭ بولاشاعىنان ءۇمىت ۇزەدى. اتا-اناسى سال بولىپ قالعان قىزىن جەر-كوكتىڭ دارىگەرىنە كورسەتەدى.
بىراق، بىردە-ءبىر دارىگەر قىزدى ايىقتىرا المايدى. ەكى جىلعا جۋىق ۋاقىت توسەك تارتىپ جاتقان دينارانى اتا-اناسى جامبىل قالاسىنىڭ تۇرعىنى بەكتۇر مىڭباەۆ ەسىمدى ەمشىگە الىپ كەلەدى.
«توعىز كۇن ەمدەيمىن. قىزدا ارۋاق بار. قۇداي جازسا، ۇلكەن ەمشى بولادى. دارىگەرلەر كوپ قيناعان ەكەن»، - دەپتى بەكتۇر اتا. ءۇش كۇننەن سوڭ قابىرعا جاعالاپ جۇرە باستاپ، توعىزىنشى كۇنى اياعىنا تۇرعان دينارا ەمشىلىكتەگى جولىن ەڭ العاش 14 جاسار ءمادينا ەسىمدى قىزدان باستايدى. دارىگەرلەر ەم قونباعان سوڭ ءۇمىت ۇزگەن قىزدىڭ بەتىن بەرى قاراتىپ، جاڭا ءومىر سىيلاعان. ءمادينا بۇگىندە ۇلكەن قىزمەتكەر ەكەن.
1993 جىلى تاراز قالاسىنداعى ابدىقادىر مەدرەسەسىنىڭ ەكى جىلدىق كۋرسىن بىتىرەدى. ودان ءارى بۇقارا مەن سامارقاندتا ءدارىس الىپ، تاراز قالاسىنا قايتا ورالادى. سودان بەرى دۇعامەن دە ەمدەۋدى قولعا الىپتى. قاسيەتتى قۇران كىتابىنىڭ ايات-cۇرەلەرىن قولدانىپ، سىرقاتتارعا دەم دە سالادى.
«تەك قانا كوزىمدەگى ساۋلەنىڭ كۇشىمەن دەرتىنەن ايىعاتىندار بار. مەن ادامداردىڭ جازىلىپ كەلە جاتقانىن دا كورەمىن. ەگەر ەم قونباي، ناتيجە بولماي جاتسا، ونى دا جاسىرماي ايتامىن. بارلىعى دا اللانىڭ قالاۋىمەن. تەك ادامدار دەرتىن اسقىندىرىپ كەلمەسە ەكەن دەپ وتىرامىن. اسقىنعان اۋرۋدى جازۋ وزىمە دە وتە اۋىر»، - دەيدى دينارا.
ەمشى ايەلدىڭ قازىرگى كوزى جاس كۇنىندەگى سۋرەتتەرىمەن سالىستىرۋعا مۇلدە كەلمەيدى. جىل ۇزارعان سايىن كوزدەرىنىڭ شاراسى دا ۇلكەيگەنى تاڭداندىردى. ال ەمدەۋ بارىسىندا كوزىنە قارا كوزىلدىرىك كيىپ الا قويادى. ونىڭ سەبەبى، وڭ كوزىنىڭ قاراشىعى رەنتگەن ساۋلەسىن شىعاراردا اۋناقشىپ تۇرادى ەكەن. بۇل قۇبىلىستان ەمدەلۋشى شوشىنىپ قالۋى مۇمكىن.
دينارانى قاراعان ارنايى ءبىلىمى بار ماماندار كوزىندە رەنتگەن ساۋلەسىنىڭ ۇشقىندارىنداي كۇش بار دەپ تاپقان. وسى سالانىڭ بىلگىرى، پروفەسسور ۆ.م. ءينيۋشيننىڭ لاباراتورياسىندا دا ارنايى تەكسەرۋدەن وتكەن.
«ناۋقاسى مەڭدەپ، جۇدەپ-جاداپ، ءۇمىت ساۋلەسى وشكەلى تۇرعان جانداردىڭ اۋرۋىنان ايىعىپ، ءجۇزىن قۋانىش كەرنەگەنىن كورگەندە، جانىم جادىراپ سالا بەرەدى»، - دەيدى ەمشىنىڭ ءوزى.
دينارانىڭ ەمدەۋ ءتاسىلى ءداستۇرلى مەديتسينادان الشاق ەمەس. تامىردى ۇستاپ، ناۋقاستىڭ دياگنوزىن دالمە-ءدال، سول ساتتە قويادى. اۋرۋدىڭ بەتىن قۇرانمەن قايتارادى، ءشوپ قولدانادى. قاتەرلى ىسىك اۋرۋىنان باستاپ، ىشكى مۇشەلەردىڭ بارلىق اۋرۋلارىن، جۇيكە جۇيەلەرى، بۋىن سىرقاتتارىن، ايەلدەر اۋرۋلارى مەن بەدەۋلىكتى، باسقا دا اۋرۋدىڭ تالاي ءتۇرىن ەمدەي بەرەتىن ونىڭ پىكىرىنشە، ەمشىنىڭ بويىندا ءۇش قاسيەت بولعانى ءجون. اتاپ ايتقاندا، ءدىندى دە، مەديتسينانى دا، حالىقتىق ءداستۇردى دە ۇشتاستىرۋ كەرەك. دىننەن حابارى جوق ەمشى – ەمشى ەمەس.
قازاقستاننىڭ ءار قيىرىنان شىبىن جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ كەلىپ، قۇلان-تازا ايىعىپ كەتكەن ادامداردىڭ العىسى ەمشىنىڭ تىلەك كىتابىندا جەتىپ ارتىلادى.
بۇگىنگى تاڭدا دينارا ەمشىنىڭ ەسىگىن تورىعاندار مەن جولىنا قاراعاندار دا كوپ ەكەن. ول ءاربىر ەمدەلۋشىگە جەكە-جەكە ۋاقىت ءبولىپ، ارقايسىسىنا ءوزىنىڭ دەرتىنە قاراي تيىسىنشە بولەك-بولەك ەم قولدانادى.
دينارا ەمشىنىڭ ەندىگى ءبىر ماقساتى ءوزىنىڭ تىلسىم كوزى تۋرالى ءوزى دە تولىق بىلگىسى كەلەدى. عىلىمي تۇردە ارنايى ماماندار سىرىن ءبىلىپ بەرسە دەگەن ول، بۇل عاجايىپتىڭ قۇپيا بولىپ قالعانىن قالامايدى.
ەمدەلۋگە ىقلاس تانىتۋشىلار ءۇشىن ەمشىنىڭ بايلانىس نومەرى مىنانداي: 8 775 695 06 40, 8 771 856 93 15.
ناۋرىزبەك سارشا
