دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ 2023 جىلعى مالىمەتى بويىنشا، قازاقستاندا ەرەسەك ادامداردىڭ 21,5%-ى، ياعني 2,8 ميلليون ادام، ونىڭ ىشىندە ەرلەردىڭ 38,3%-ى جانە ايەلدەردىڭ 6,4-ى قازىرگى ۋاقىتتا تەمەكى شەگەدى ەكەن.
ەڭ قاسىرەتى تەمەكى شەگۋ تەك ەرەسەكتەر تاۋەلدى ەمەس، جاسوسپىرىمدەر دە اۋەس. مينيسترلىك ايتقان مالىمەت بويىنشا، ەر بالالار اراسىندا كورسەتكىش 10%-عا جەتسە، قىزداردىڭ 6%-ى تەمەكى شەگەتىنى انىقتالدى. سونداي-اق ەلەكتروندى تەمەكىنى پايدالاناتىن جاسوسپىرىمدەردىڭ ۇلەسى ايتارلىقتاي ارتتى. ولاردى كوبىنەسە 13-15 جاس ارالىعىنداعى جاسوسپىرىمدەر شەگەدى.
تەمەكى شەگۋ ۇزاق ۋاقىت بويى حالىقتىڭ دەنساۋلىعى مەن ءال-اۋقاتىنا تونەتىن ەڭ اۋىر قاتەرلەردىڭ ءبىرى ەكەنى ايتپاساقتا تۇسىنىكتى. جىل سايىن ميلليونداعان ادامدار تەمەكى شەگۋدىڭ كەسىرىنەن اۋىر اۋرۋ مەن مەزگىلسىز ولىمگە ۇشىرايدى. دەگەنمەن، كوپتەگەن ەلدەر مەن ۇيىمدار بۇل جامان ادەتپەن بەلسەندى تۇردە كۇرەسىپ، ءتۇرلى شارالار مەن باعدارلامالار ەنگىزۋدە. قازاقستان دا 2021 جىلى “قاۋىپسىز ەل” ۇلتتىق جوباسىن بەكىتكەن ەدى. بۇل تۋرالى ءسوز قوزعاماس بۇرىن، شىلىمنىڭ دەنساۋلىققا زيانى تۋرالى ايتىپ كەتكەن ابزال.
تەمەكى شەگۋدىڭ دەنساۋلىققا اسەرى قانداي؟
تەمەكى شەگۋ كوپتەگەن اۋىر اۋرۋلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە ونكولوگيالىق، جۇرەك جانە وكپە اۋرۋلارىنىڭ جانە بىرقاتار باسقا سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ پايدا بولۋىنا اكەلەدى. ونىڭ ۇستىنە شىلىم شەگۋ وزىڭمەن قاتار، وزگەلەردىڭ دەنساۋلىعىنا دا قاۋىپ توندىرەدى.
تەمەكى شەگۋ ءار ءتۇرلى قاتەرلى ىسىك تۇرلەرىنىڭ، سونىڭ ىشىندە وكپەنىڭ، اۋىزدىڭ، كومەيدىڭ، وڭەشتىڭ، اسقازاننىڭ، باۋىردىڭ، ۇيقى بەزىنىڭ، قۋىقتىڭ، بۇيرەكتىڭ جانە جاتىر موينىنىڭ قاتەرلى ىسىگىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى قاۋىپ فاكتورى بولىپ تابىلادى.
ودان بولەك شىلىمدى كوپ شەگۋ كەسىرىنەن ميوكارد ينفاركتىسى، گيپەرتونيا، اتەروسكلەروز، پەريفەريالىق ارتەريا اۋرۋلارى جانە باسقا دا تامىر اۋرۋلارى سياقتى جۇرەك اۋرۋلارىنىڭ دامۋ قاۋپىن ارتتىرادى.
سونىمەن قاتار، سوزىلمالى برونحيت پەن ەمفيزەمانى قوسا العاندا، سوزىلمالى وبسترۋكتيۆتى وكپە اۋرۋلارىنىڭ (COPD) نەگىزگى سەبەبى بولىپ تابىلادى. پنەۆمونيا جانە برونحيوليت سياقتى تىنىس الۋ جولدارىنىڭ ينفەكتسيالارىنىڭ دامۋ قاۋپىنە اكەلەدى.
تەمەكى شەگۋ جۇكتىلىك كەزىندەگى اسقىنۋلاردىڭ قاۋپىن ارتتىرادى، مىسالى، مەرزىمىنەن بۇرىن بوسانۋ، جاڭا تۋعان نارەستەلەردىڭ سالماعىنىڭ تومەندىگى، سونداي-اق بالالاردىڭ بىرقاتار اۋرۋلار مەن اللەرگيالاردىڭ پايدا بولۋ ىقتيمالدىعىن ارتتىرادى.
الدىن-الۋ شارالارى
جوعارىدا اتاپ وتكەندەگىدەي، قازىرگى تاڭدا شىلىمعا بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ اۋەستىگى ارتىپ كەلە جاتىر. ولار ءوز دەنساۋلىقتارىنا قاۋىپ توندىرۋمەن قاتار، قوعامعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. دەنى ساۋ ۇرپاق-ۇلت بولاشاعىن ەسكەرسەك، شىلىم شەگەتىندەردىڭ سانىن ازايتۋىمىز قاجەت. ول ءۇشىن قانداي شارالار قولدانعان ءجون؟
ءبىرىنشى، زاڭنامالىق شارالار. كوپتەگەن ەلدەر قوعامدىق ورىنداردا، جۇمىس ورىندارىندا جانە باسقا دا قوعامدىق ورىنداردا تەمەكى شەگۋگە تىيىم سالاتىن زاڭدار مەن ەرەجەلەردى ەنگىزدى. مۇنداي شارالار تەمەكى شەگۋدەن قورعاۋعا جانە جاستار ءۇشىن تەمەكى تارتۋدىڭ تارتىمدىلىعىن تومەندەتۋگە باعىتتالعان. قازاقستاندا 21 جاسقا تولماعاندارعا تەمەكى ءونىمىن ساتۋ تىيىم سالىنعان.
ەكىنشى، ءبىلىم بەرۋ ناۋقاندارىن ارتتىرۋ. تەمەكى شەگۋدىڭ زيانى جانە ونىڭ دەنساۋلىققا تيگىزەتىن زارداپتارى تۋرالى اقپاراتتىق ناۋقانداردى وتكىزۋ تەمەكى شەگۋدىڭ الدىن الۋ جانە ازايتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. بۇل ناۋقاندار تەمەكىنى تاستاعىسى كەلەتىندەرگە قولداۋ كورسەتۋ جانە جاستاردىڭ شىلۋ شەگۋىنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالادى.
ءۇشىنشى، شىلىم شەگۋدى توقتاتۋعا قولداۋ كورسەتۋ. ياعني، مامانداردىڭ كەڭەسىن، نيكوتيندى الماستىرۋدى، ءدارى-دارمەك پەن قوعامداستىقتى قولداۋدى قوسا العاندا، تەمەكى شەگۋدى توقتاتۋ باعدارلامالارىنا قولداۋ كورسەتۋ جانە قول جەتكىزۋ كوپتەگەن ادامدارعا تەمەكىگە تاۋەلدىلىكتى جەڭۋگە كومەكتەسەدى.
ءتورتىنشى، جارناماعا قاتاڭ شەكتەۋلەر ەڭگىزۋ ماڭىزدى. تەمەكىنى جارنامالاۋعا تىيىم سالۋ جانە تەمەكى كومپانيالارىمەن دەمەۋشىلىك كەلىسىمدەر، اسىرەسە جاستار اراسىندا تەمەكى تارتۋدىڭ جوعارى كورسەتكىشىن تومەندەتۋگە كومەكتەسەدى.
بەسىنشى، تەمەكى ونىمدەرىنىڭ باعاسىنىڭ ءوسۋى. شىلىمنىڭ باعاسىن كوتەرۋگە باعىتتالعان سالىقتىق شارالاردى ەنگىزۋ ولاردىڭ قولجەتىمدىلىگى مەن تۇتىنۋىن تومەندەتۋى مۇمكىن.
التىنشى، زەرتتەۋلەر جانە يننوۆاتسيالار. تەمەكى شەگۋدى توقتاتۋدى زەرتتەۋ جانە ەمدەۋ مەن الدىن الۋدىڭ جاڭا ادىستەرىن جاساۋ وسى پروبلەمامەن كۇرەسۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى بولىپ تابىلادى.
تەمەكى شەگۋمەن كۇرەسۋ بيلىكتىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ، مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ عانا ەمەس، جالپى قوعامنىڭ كەشەندى كوزقاراسىن جانە بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىن تالاپ ەتەدى. شىلىم شەگۋدى توقتاتۋدىڭ ءتيىمدى ساياساتى مەن باعدارلامالارىن جۇزەگە اسىرۋ قوعامدىق دەنساۋلىق پەن حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ايتارلىقتاي جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
