ەلدەس وردا. شينجياڭ ءۇش رەگيونعا بولىنبەك بولعان

1939- جىلى باستالعان قازاق ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسى، 1944- جىلى شىرقاۋ شىڭعا كوتەرىلگەن سوڭ ولكەدەگى ساياسي جۇيەدە تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ورىن الىپ جاتتى. ولكە گۋبەرناتورى شىڭ (盛世才) وتستاۆكاعا كەتتى، ورنىنا ۋ (吴忠信) فاميليالى گۋبەرناتور كەلدى.

ۋ مىرزا كەلە سالىسىمەن ولكەدەگى ساياسي تۇيتكىلدى شەشۋگە بىلەك سىبانا كىرىستى. ول الدىمەن تۇرمەدەگى ەل اعالارىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن بوساتتى. ونىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ايتىلماي كەلگەن ءبىر قۇپيا جۇمىسى- ولكەنى ءۇش ۇلكەن رەگيونعا ءبولۋ جوباسى ەدى. ونىڭ ويىنشا، ولكەنىڭ جەر اۋماعى وتە ۇلكەن، باسقارۋ تىم ىڭعايسىز، سول ءۇشىن ولكەنى ۇشكە ءبولىپ جەكەلەگەن اۆتونوميالى رەگيوندار قۇرۋ كەرەك. وسى جوبانى دالەلدەپ نان كيندەگى ورتالىق بيلىككە جانە پرەزيدەنتكە ەكى-ءۇش رەت راپورت جولداعان. راپورتتا ء"ۇش رەگيونعا" بولىنگەن ولكەنىڭ الداعى اكىمشىلىك اۋماعى تۋرالى جان-جاقتى باياندامالار بار.

ءبىر قىزىعى ولكە گۋبەرناتورى ۋ مىرزا اتالمىش جوباسىندا التاي، تارباعاتاي، ىلە جانە سانجى مەن ءۇرىمجى ايماقتارىن ءبىرتۇتاس ءبىر رەگيون دەپ قاراستىرعان ەكەن. سول جىلدارى (1944 ج) التاي ۋالاياتىنىڭ 99%، تارباعاتاي ۋالاياتىنىڭ 95%، ىلە ۋالاياتىنىڭ 60%-ءىن قازاقتار قۇرادى. ال، بۇرىنعى ءۇرىمجى ۋالاياتىنا قاراستى 12 اۋداندا 150-200 مىڭ قازاق ءومىر ءسۇرىپ جاتتى. وسى سەبەپتەن بولسا كەرەك، ولكەلىك قازاق-قىرعىز مادەني-اعارتۋ ۇيىمى جاعىنان جاسالعان ولكەدەگى قازاقتاردىڭ ۇزىن سانى 1944- جىلى 700-900 مىڭ اراسىندا دەپ جاريالانىپتى. بۇعان قاتىستى باسقا دا ساندىق مالىمەتتەردى ولكەلىك قازاق-قىرعىز ۇيىمىنىڭ ارحيۆىنەن تاباسىز.

ەگەر ولكە گۋبەرناتورى ۋ مىرزانىڭ جوباسى قابىلدانسا التاي، تارباعاتاي، ىلە جانە سانجى مەن ءۇرىمجى ايماقتارىنداعى قازاق اۋداندارى جەكە دارا ءبولىنىپ، ءوز الدىنا دەربەس ۇلتتىق اۆتونوميالى رەگيون قۇرىلاتىن ەدى. ۋ مىرزا وسى جوبا بويىنشا پرەزيدەنت جان كايشەكپەن (蒋介石) دە جەكە قۇپيا سويلەسكەن.

بىراق، نە سەبەپتى ەكەنى بەلگىسىز نەبارى 18 اي ولكە گۋبەرناتورى قىزمەتىن اتقارعان ۋ مىرزانىڭ ۇكىمەتى وتستاۆكاعا كەتەدى دە، ورنىنا جاڭ (张治中) فاميليالى جاڭا گۋبەرناتور تاعايىندالادى. جاڭ مىرزامەن بىرگە ساياسي كومانداسى ايسابەك، بايقوزى، يمىن بۇعرالار دا نان كيننەن ەرە كەلەدى. ولكەگە جاڭ-شىلداردىڭ ساياسي كومانداسى كەلگەن سوڭ ء"ۇش رەگيونعا" ءبولۋ مەم-جوباسى قۇر ساندىراققا اينالدى.

1946- جىلدان باستاپ "شىڭجاڭ گازەتى" مەن "ازات شارقي تۇركىستان" گازەتى اراسىندا ايتىس-تارتىس باستالدى. پىكىر-تالاس تاقىرىپتارى:

ولكەنى جەكە رەگيونعا ءبولۋ كەرەك پە؟

***

ولكە اتاۋىن قالاي اتايمىز، شارقي تۇركىستان، چين تۇركىستان، الدە شىڭجاڭ؟..

***

بۇل پىكىر-تالاس وتە قاتتى ءجۇردى. وسى تالاس-تارتىس تەرەڭ سيپات العانى سونشا كىسى ءولىمى كوبەيدى. ءوز پوزيتسياسى بار ازاماتتارعا استىرتىن قاستاندىق ۇيىمداستىرا باستادى.