قازىردە ەلىمىزدە شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە ايرىقشا كوڭىل بولىنۋدە. شاعىن نەسيەلەۋدىڭ كوكجيەگى كەڭەيدى. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020»، «Bastau بيزنەس»، ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى سياقتى باعدارلامالار بارشىلىق. بۇلاردان بولەك، كاسىپكەرلىكتى ۇيرەنەم دەۋشىلەردى «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسى 1-3 ايلىق كۋرستارعا وقىتۋدا. اسىرەسە، از قامتىلعان، كاسىپ باستاعىسى كەلەتىن كوپبالالى انالاردى مەملەكەت قارجىلاي قولداپ جاتىر. ەڭ باستىسى، نيەت بولسا بولعانى. «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورىنان» 505 مىڭ تەڭگە گرانت بەرىلەدى. بىلتىر شىمشاھار بويىنشا 4500 گرانت بولىنگەن بولاتىن. سول ءبىر ايلىق وقۋ كۋرسىنان ءوتىپ، 505 مىڭ تەڭگەلىك گرانتتى ۇتىپ العانداردىڭ ءبىرى كوپبالالى انا ايمان كۋليشوۆا.
قايتپاس-1 شاعىناۋدانىنىڭ تۇرعىنى ءۇي جاعدايىندا بودەنە شارۋاشىعىمەن اينالىسادى. ايمان كۋليشوۆانىڭ بودەنە قۇسىن، ونىڭ جۇمىرتقاسىن كاسىپ قىلعانىنا ون جىلدان اسىپتى. باسىندا بازاردان سارى الا جۇمىرتقاسىن كورىپ ءجاي قىزىعۋشىلىقپەن باستاعان. فەديا دەگەن ورىس كىسىدەن ون شاقتى جۇمىرتقا اكەلىپ، باستىرىپ شىعارادى. ول تۇقىمدار مايدا بوپ شىعادى دا، قۇستى دا، جۇمىرتقاسىن دا ىرىلەندىرۋ ماقساتىندا الماتىدان ىزدەستىرەدى. ءاسىلى، بودەنەنىڭ پوشىمى – شاپ-شاعىن. اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ «بودەنە تالانتتار مەن قاجىمۇقاندار» دەيتىنى سودان. كولەمى ءار الۋان بولادى. ەڭ از سالماعى 10 گرامم بولسا، بىرەۋلەرى 15-20 گرامعا دەيىن بارادى.
«العاشقى كەزدە ءبىز شىعارعان قۇستىڭ ەركەگىنىڭ ءتىرى سالماعىنىڭ ءوزى كوپ بولسا 100 گرامداي-اق ەدى. مەكيەنى 80 گرامم. قازىرگىلەرىنىڭ سالماعى 200 گرامنىڭ جوباسىندا. سورپالاپ ىشۋگە بولادى»، - دەپ ايمان اپاي كاسىپ باستاعان العاشقى جىلدارىن ەسكە الدى.
ايمان سەيىلبەكقىزى التى بالانى دۇنيەگە اكەلگەن كوپبالالى انا. سول بالا-شاعانىڭ كۇتىمى مەن بابىن جاساي وتىرىپ، ءۇيىنىڭ الدىنداعى سارايعا تور، ينكۋباتور ساتىپ الىپ، قىرعاۋىل تۇقىمداس شاعىن قۇستى وسىرەدى. بالالارى قولعابىس ەتەدى. جولداسى مۇقان نۇرماحانوۆ اقىل-كەڭەسىن ايتىپ، باعىت-باعدار بەرىپ وتىرادى.
قازىر ا.كۋليشوۆانىڭ ۇيىندە 500-دەي قۇس بار. بىراق، بۇل كورسەتكىش قوماقتى تابىس الىپ كەلەدى دەپ ايتۋعا ەرتەلەۋ. ول بيزنەسىن قالاي جىلجىتارىن بىلمەي جۇرگەندە بىلتىر قىركۇيەك ايىندا كوك جاشىكتەگى جاڭالىقتان «اتامەكەن» كاسىپكەرلەر پالاتاسىنداعى كاسىپكەرلىككە وقىتۋ كۋرسى جايلى حاباردى قۇلاعى شالادى. ارتىنشا قۇجات تاپسىرىپ، قابىلدانىپتى.
- 25 كۇن وقىپ، سەرتيفيكات الىپ، بودەنە شارۋاشىلىعى تۋرالى بيزنەس-
جوبامدى قورعاپ شىقتىم. 505 مىڭ تەڭگەلىك گرانتتى ۇتتىم. ەندى سول اقشاعا قۇستىڭ باسىن كوبەيتپەكپىن. ول ءۇشىن باسقا جاقتان جاڭا قۇستار اكەلۋ كەرەك، - دەيدى ول.
بودەنە شارۋاشىلىعى نارەستەگە قاراعانداي ۇلكەن توزىمدىلىك پەن ىجداھاتتىلىقتى قاجەت ەتەدى. بۇل قۇس جىلۋدى جاقسى كورەدى. قىستا جىلى ۇستاپ، جازدا جەلدەتكىش قويىپ، بولمەدە 20-25 گرادۋس بىرقالىپتى تەمپەراتۋرا بولۋى شارت. ايمان اپايلار بودەنەنىڭ «بولمەسىن» قىستىگۇنى 18-20 گرادۋستان تومەن تۇسىرمەۋگە، جازدىگۇنى قاتتى ىسىتىپ جىبەرمەۋگە تىرىسادى ەكەن.
–تاڭعى 6-7-دە جارىقتى قوسامىز. جاز ۋاقىتىندا جارىق قوسپاسا دا
بولادى، تەرەزەدەن كۇن ساۋلەسى تۇسەدى. تۇسكى تاماعى ساعات 14.00-دە، كەشكى قورەگى – 20.00-21.00-دە. تۇندە ساعات 12-دە قايتادان جارىقتى وشىرەمىز. جارىق ءتارتىبىنىڭ ۋاقىتى 16-17 ساعاتقا تەڭ بولۋى كەرەك. ەگەر ءسال كەم بوپ قالسا، جۇمىرتقالاۋى ازايىپ كەتەدى، - دەدى ا.كۋليشوۆا.
سوندىقتان، ءوزى شاعىن بولسا دا، بودەنە قۇسىن ءوسىرۋ، ونىڭ جاعدايىن جاساۋ وڭاي ەمەس. استىن كۇنىنە ءبىر مارتە تازالايدى. تورىنىڭ استىندا قيعا ارنالعان قالىبى بولادى. وعان اعاش جوڭقالارىن سەبەدى. ول ءارى ءيىستى باسادى، ءارى زارارسىزداندىرادى. ال جەمدى وسكەمەندەگى «كورما ۆوستوكا» دەگەن زاۋىتتان الدىراتىن كورىنەدى.
ءار قۇستىڭ بالاپان باسۋ مەرزىمى ءار ءتۇرلى. مىسالى، تاۋىقتار 20-21 كۇندە، كۇركەتاۋىق 28 كۇندە، تۇيەقۇس 40-45 كۇندە، بودەنە 16-17 كۇندە بالاپان باسىپ شىعادى. اڭعارعانىمىزداي، وسىلاردىڭ ىشىندە ەڭ تەز كوبەيەتىنى – بودەنە. قولدىڭ بودەنەسى جابايى بودەنە سياقتى ءوز بەتىنشە بالاپان باسپايدى. بۇلار كەزىندە قولعا ۇيرەتىلىپ، سەلەكتسيا ارقىلى شىعارىلعان عوي. سونىڭ وزىندە جارتىلاي جابايى. سوندىقتان، ينكۋباتورسىز بالاپان شىقپايدى.
- جۇمىرتقاسى ينكۋباتوردا 16 كۇن تۇرادى. ادامدار «ويباي،
ينكۋباتوردان شىققان» دەپ شوشيدى. ولاي ەمەس. بۇل تەك ومىرگە كەلۋ ءتاسىلى عانا. 37,7-38°س قاجەتتى تەمپەراتۋرا، ىلعالدىلىق ساقتالسا، جۇمىرتقالاي بەرەدى. مەكيەنى دە بالاپان باسقاندا سونداي جاعداي جاسايدى، - دەدى.
ايمان اپاي بودەنە ءونىمىنىڭ 80 % جۇمىرتقا تۇرىندە، 20 % ەت تۇرىندە ساتادى. شىمكەنتتە ءتىرى قۇستى الۋشىلار كوپ بولماعاننان كەيىن ەتكە وتكىزەدى.
- ءبىر بودەنەنىڭ باعاسى 500-1000 تەڭگەنىڭ اراسىندا. ەكى ايعا دەيىنگى
بودەنە 1000 تەڭگەنىڭ اينالاسىندا. تاۋلىكتىك بودەنەلەر 100 تەڭگەدەن باستالادى. ەتىنىڭ ءبىر كيلوسى – 2500 تەڭگە. قازىر كوبىنە توي، جيىندارعا تاپسىرىس بەرەدى. داستارحانعا تاڭسىق اس رەتىندە جۇمىرتقاسى مەن ەتىن بەزەندىرىپ قويۋ سانگە اينالدى. ەتىنىڭ ءدامى تاۋىقتىڭ ەتىنە ۇقسامايدى، - دەدى ول.
«ەتى مەن جۇمىرتقاسىنان بولەك بودەنە شارۋاشىلىعىنىڭ سان ءتۇرلى قىرىن دامىتىپ، پايدا تابۋعا بولادى. ەتىن تۇزداپ، جۇمىرتقاسىن مارينادتاسا، جەڭسىك اس رەتىندە جەلىنەدى. كەپتىرىلگەن قيىن ۇنتاقتاپ، قاپتاپ ۇسىنساڭىز، تىڭايتقىش رەتىندە ءوتىمدى بولادى. ءجۇنىن جاستىقتىڭ مامىعىنا پايدالانسا ءتىپتى، كەرەمەت! ول ءۇشىن قۇستىڭ باسىن كوبەيتىپ، ەرىنبەي اينالىسۋ كەرەك». ايمان كۋليشوۆا جاپوندار مۇنى ءبىلىپ قانا قويماي، ۇلت دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا قولداناتىنىن ايتادى. ءتىپتى، مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا كۇنىنە ەكى بودەنە جۇمىرتقاسى تەگىن تاراتىلادى ەكەن. قىتايدا 70 ملن، رەسەيدە 350 مىڭ بودەنە باسى بار ەكەنىن دە دەرەكتەر ايعاقتايدى.
ال بىزدە بۇل سالا اقىرىنداپ دامىپ كەلەدى. ءۇشىنشى مەگاپوليستىڭ سايرام اۋدانىندا بودەنە وسىرەتىن شارۋاشىلىقتار بارشىلىق دەپ ەستيمىز. «مالىشەۆا» اتتى جەكە شارۋاشىلىق بۇل قۇستىڭ ونىمدەرىن سۋپەرماركەتتەرگە تاراتاتىنىنان حابارىمىز بار. بىراق، بودەنە قۇسى ءالى زاڭدى تۇردە تىركەلمەگەن كورىنەدى. ياعني، زاڭداستىرىلماعان، رەەسترگە ەنگىزىلمەگەن. تاۋىققا بار. بودەنەگە جوق. بودەنە اسىراساڭىز، تىركەي المايسىز. بۇل بىزدەگى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ەسكەرەر وزەكتى ماسەلە دەپ ويلايمىز.
تۇسىنگەنىمىز، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە «حاننىڭ اسى» سانالاتىن بودەنەنىڭ ەتى مەن جۇمىرتقاسىنان باسقاسىن پايدالانۋ ءالى جولعا قويىلماي كەلەدى. ال بۇل تەك اسىرايتىن ادامعا عانا بايلانىستى ەمەس. تۇتىناتىن قاراپايىم حالىققا دا قاتىستى. وتكەندە بازاردا ءبىر جىگىت بودەنەنىڭ جۇمىرتقاسىن ساتىپ جاتسا، ءبىر كوكەمىز «ەندى جىلاننىڭ دا جۇمىرتقاسىن ساتىپ جاتسىڭدار ما؟» دەپ دۇرسە قويعانىن ەستىپ ەدىك. دەمەك، بىلايعى جۇرت ءالى دە بودەنەنىڭ پايداسى تۋرالى كوپ بىلە بەرمەيدى. ال ايمان سەيىلبەكقىزى ونىڭ پايدالى تۇستارىن الدەقاشان ءبىلىپ، كاسىبىنە اينالدىرعان. ودان جاقسى بولماسا، جامان بولىپ وتىرعان جوق.
بودەنە جۇمىرتقاسىن قولدانۋ ءادىسى
| ادامنىڭ جاسى | جۇمىرتقا سانى |
| 1-دەن – 3 جاسقا دەيىن | 1-2 دانا |
| 3-تەن – 6 جاسقا دەيىن | 2-3 دانا |
| 8-دەن – 12 جاسقا دەيىن | 3-4 دانا |
| 12-دەن – 18 جاسقا دەيىن | 4 دانا |
| 18 بەن 50 جاس ارالىعى | 5-6 دانا |
| 50-دەن جوعارى | 4-5 دانا |
ءمولدىر كەنجەباي،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
