Bödene – biznes

Qazırde elımızde şaǧyn jäne orta bizneske airyqşa köŋıl bölınude. Şaǧyn nesieleudıŋ kökjiegı keŋeidı. «Biznestıŋ jol kartasy – 2020», «Bastau Biznes», Nätijelı jūmyspen qamtu jäne jappai käsıpkerlıktı damytudyŋ 2017-2021 jyldarǧa arnalǧan baǧdarlamasy siiaqty baǧdarlamalar barşylyq. Būlardan bölek, käsıpkerlıktı üirenem deuşılerdı «Atameken» käsıpkerler palatasy 1-3 ailyq kurstarǧa oqytuda. Äsırese, az qamtylǧan, käsıp bastaǧysy keletın köpbalaly analardy memleket qarjylai qoldap jatyr. Eŋ bastysy, niet bolsa bolǧany.  «Damu» käsıpkerlıktı damytu qorynan»  505 myŋ teŋge grant berıledı. Byltyr Şymşahar boiynşa 4500 grant bölıngen bolatyn. Sol bır ailyq oqu kursynan ötıp, 505 myŋ teŋgelık grantty ūtyp alǧandardyŋ bırı köpbalaly ana Aiman Kulişova. Qaitpas-1 şaǧynaudanynyŋ tūrǧyny üi jaǧdaiynda bödene şaruaşyǧymen ainalysady. Aiman Kulişovanyŋ bödene qūsyn, onyŋ jūmyrtqasyn käsıp qylǧanyna on jyldan asypty. Basynda bazardan sary ala jūmyrtqasyn körıp jäi qyzyǧuşylyqpen bastaǧan. Fedia degen orys kısıden on şaqty jūmyrtqa äkelıp, bastyryp şyǧarady. Ol tūqymdar maida bop şyǧady da, qūsty da, jūmyrtqasyn da ırılendıru maqsatynda Almatydan ızdestıredı. Äsılı, bödenenıŋ poşymy – şap-şaǧyn. Aqyn Mūhtar Şahanovtyŋ «bödene talanttar men Qajymūqandar» deitını sodan. Kölemı är aluan bolady. Eŋ az salmaǧy 10 gramm bolsa, bıreulerı 15-20 gramǧa deiın barady. «Alǧaşqy kezde bız şyǧarǧan qūstyŋ erkegınıŋ tırı salmaǧynyŋ özı köp bolsa 100 gramdai-aq edı. Mekienı 80 gramm. Qazırgılerınıŋ salmaǧy  200 gramnyŋ jobasynda. Sorpalap ışuge bolady», - dep Aiman apai käsıp bastaǧan alǧaşqy jyldaryn eske aldy. Aiman Seiılbekqyzy alty balany düniege äkelgen köpbalaly ana. Sol bala-şaǧanyŋ kütımı men babyn jasai otyryp, üiınıŋ aldyndaǧy saraiǧa tor, inkubator satyp alyp, qyrǧauyl tūqymdas şaǧyn qūsty ösıredı. Balalary qolǧabys etedı. Joldasy Mūqan Nūrmahanov aqyl-keŋesın aityp, baǧyt-baǧdar berıp otyrady. Qazır A.Kulişovanyŋ üiınde 500-dei qūs bar. Bıraq, būl körsetkış qomaqty tabys alyp keledı dep aituǧa erteleu. Ol biznesın qalai jyljytaryn bılmei jürgende byltyr qyrküiek aiynda kök jäşıktegı jaŋalyqtan «Atameken» käsıpkerler palatasyndaǧy käsıpkerlıkke oqytu kursy jaily habardy qūlaǧy şalady. Artynşa qūjat tapsyryp, qabyldanypty.

• 25 kün oqyp, sertifikat alyp, bödene şaruaşylyǧy turaly biznes-

jobamdy qorǧap şyqtym. 505 myŋ teŋgelık grantty ūttym. Endı sol aqşaǧa qūstyŋ basyn köbeitpekpın. Ol üşın basqa jaqtan jaŋa qūstar äkelu kerek, - deidı ol. Bödene şaruaşylyǧy närestege qaraǧandai ülken tözımdılık pen yjdahattylyqty qajet etedı. Būl qūs jyludy jaqsy köredı. Qysta jyly ūstap, jazda jeldetkış qoiyp, bölmede 20-25 gradus bırqalypty temperatura boluy şart. Aiman apailar bödenenıŋ «bölmesın» qystygünı 18-20 gradustan tömen tüsırmeuge, jazdygünı qatty ysytyp jıbermeuge tyrysady eken. –Taŋǧy 6-7-de jaryqty qosamyz. Jaz uaqytynda jaryq qospasa da bolady, terezeden kün säulesı tüsedı. Tüskı tamaǧy saǧat 14.00-de, keşkı qoregı – 20.00-21.00-de. Tünde saǧat 12-de qaitadan jaryqty öşıremız. Jaryq tärtıbınıŋ uaqyty 16-17 saǧatqa teŋ boluy kerek. Eger säl kem bop qalsa, jūmyrtqalauy azaiyp ketedı, - dedı A.Kulişova. Sondyqtan, özı şaǧyn bolsa da, bödene qūsyn ösıru, onyŋ jaǧdaiyn jasau oŋai emes. Astyn künıne bır märte tazalaidy. Torynyŋ astynda qiǧa arnalǧan qalyby bolady. Oǧan aǧaş joŋqalaryn sebedı. Ol ärı iıstı basady, ärı zararsyzdandyrady. Al jemdı Öskemendegı «Korma Vostoka» degen zauyttan  aldyratyn körınedı. Är qūstyŋ balapan basu merzımı är türlı. Mysaly, tauyqtar 20-21 künde,  kürketauyq 28 künde, tüieqūs 40-45 künde, bödene 16-17 künde balapan basyp  şyǧady.  Aŋǧarǧanymyzdai, osylardyŋ ışınde eŋ tez köbeietını – bödene. Qoldyŋ bödenesı jabaiy bödene siiaqty öz betınşe balapan baspaidy. Būlar kezınde qolǧa üiretılıp, seleksiia arqyly şyǧarylǧan ǧoi. Sonyŋ özınde jartylai jabaiy. Sondyqtan, inkubatorsyz balapan şyqpaidy.

• Jūmyrtqasy inkubatorda 16 kün tūrady. Adamdar «oibai,

inkubatordan şyqqan» dep şoşidy. Olai emes. Būl tek ömırge kelu täsılı ǧana. 37,7-38°S qajettı temperatura, ylǧaldylyq saqtalsa, jūmyrtqalai beredı. Mekienı de balapan basqanda sondai jaǧdai jasaidy, - dedı. Aiman apai bödene önımınıŋ 80 % jūmyrtqa türınde, 20 % et türınde satady. Şymkentte tırı qūsty aluşylar köp bolmaǧannan keiın etke ötkızedı.

• Bır bödenenıŋ baǧasy 500-1000 teŋgenıŋ arasynda. Ekı aiǧa deiıngı

bödene 1000 teŋgenıŋ ainalasynda. Täulıktık bödeneler 100 teŋgeden bastalady. Etınıŋ bır kilosy – 2500 teŋge. Qazır köbıne toi, jiyndarǧa tapsyrys beredı. Dastarhanǧa taŋsyq as retınde jūmyrtqasy men etın bezendırıp qoiu sänge ainaldy. Etınıŋ dämı tauyqtyŋ etıne ūqsamaidy, - dedı ol. «Etı men jūmyrtqasynan bölek bödene şaruaşylyǧynyŋ san türlı qyryn damytyp, paida tabuǧa bolady. Etın tūzdap, jūmyrtqasyn marinadtasa, jeŋsık as retınde jelınedı. Keptırılgen qiyn ūntaqtap, qaptap ūsynsaŋyz, tyŋaitqyş retınde ötımdı bolady. Jünın jastyqtyŋ mamyǧyna paidalansa tıptı, keremet! Ol üşın qūstyŋ basyn köbeitıp, erınbei ainalysu kerek». Aiman Kulişova japondar mūny bılıp qana qoimai, ūlt densaulyǧyn jaqsartuǧa qoldanatynyn aitady. Tıptı, mektep jasyndaǧy balalarǧa künıne ekı bödene jūmyrtqasy tegın taratylady eken. Qytaida 70 mln, Reseide 350 myŋ bödene basy bar ekenın de derekter aiǧaqtaidy. Al bızde būl sala aqyryndap damyp keledı. Üşınşı megapolistıŋ Sairam audanynda bödene ösıretın şaruaşylyqtar barşylyq dep estimız. «Malyşeva» atty jeke şaruaşylyq būl qūstyŋ önımderın supermarketterge taratatynynan habarymyz bar. Bıraq, bödene qūsy älı zaŋdy türde tırkelmegen körınedı. Iаǧni, zaŋdastyrylmaǧan, reestrge engızılmegen. Tauyqqa bar. Bödenege joq. Bödene asyrasaŋyz, tırkei almaisyz. Būl bızdegı Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgı eskerer özektı mäsele dep oilaimyz. Tüsıngenımız, bızdıŋ elımızde «hannyŋ asy» sanalatyn bödenenıŋ etı men jūmyrtqasynan basqasyn paidalanu älı jolǧa qoiylmai keledı. Al būl tek asyraityn adamǧa ǧana bailanysty emes. Tūtynatyn qarapaiym halyqqa da qatysty. Ötkende bazarda bır jıgıt bödenenıŋ jūmyrtqasyn satyp jatsa, bır kökemız «Endı jylannyŋ da jūmyrtqasyn satyp jatsyŋdar ma?» dep dürse qoiǧanyn estıp edık. Demek, bylaiǧy jūrt älı de bödenenıŋ paidasy turaly köp bıle bermeidı. Al Aiman Seiılbekqyzy onyŋ paidaly tūstaryn äldeqaşan bılıp, käsıbıne ainaldyrǧan. Odan jaqsy bolmasa, jaman bolyp otyrǧan joq. Bödene jūmyrtqasyn qoldanu ädısı

Adamnyŋ jasy	Jūmyrtqa sany
1-den – 3 jasqa deiın	1-2 dana
3-ten – 6 jasqa deiın	2-3 dana
8-den – 12 jasqa deiın	3-4 dana
12-den – 18 jasqa deiın	4 dana
18 ben 50 jas aralyǧy	5-6 dana
50-den joǧary	4-5 dana

     

Möldır KENJEBAI,

"Adyrna" ūlttyq portaly