ەرتەڭ ءبىزدىڭ مەرەكە. ءوز كۋرتاستارىما ارنايمىن.
كوڭىلدىڭ شاڭىن ساعىنىش جەلى قاعادى
مولچيتە، پروكلياتىە كنيگي!
يا ۆاس نە پيسال نيكوگدا!
ا. بلوك
جەر شارىنىڭ الاقانعا سيار ۇلگىسىنەن ءبىر اۋمايتىن القىزىل اپورتتى الماتى شاھارىندا مەن ءۇشىن اسا ءۇرزادا، سونداي ءبىر ۇزىلە دە ۇزدىگە ساعىنار ەكى-ءۇش مەكەن-جاي بار. ءبىرى – ءوزىم تامامداعان №9 قازاق ورتا مەكتەپ-ينتەرناتى، ودان سوڭعىسى – نيكولسك بازارىنىڭ ىرگەسىندەگى قابىرعاسىنىڭ قالىڭدىعى ءبىر قۇلاش ەسكى عيمارات. بىزدەن بۇرىنعى مارقاسقالارعا دا، ءبىز سىقىلدى بوزوكپەلەرگە دە – س.م. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىن ايتامىن – سايالى دا ايالى باسپانا بولعان ۆينوگرادوۆ كوشەسى، 88-دەگى №1 جاتاقحانا. سەگىز كەرەۋەت سىعىلىسقان بولمەلەردى، ۇيالاس كۇشىكتەردەي تۇرتىنەكتەپ تىرشىلىك كەشكەن كۇندەردى وڭداسىن، كامال، بەكزاتتار، يساحان، كوپەن، وڭعار، سەرىك، ايكورگەندەر ەستەرىنەن شىعارا قويعان جوق شىعار. دەكانىمىز ت.س. اماندوسوۆ اندا-ساندا شولعىن سالىپ كەتكەن كەزىندە: «ءبىز دە وسى جەردەن ءوسىپ-وندىك. سوعىسقا دەيىن ەكى ەتاج ەكەن، ال ءۇشىنشى قاباتىن ءوزىمىز كوتەردىك»، - دەپ تاياعىمەن سوناۋ بيىكتەگى تەرەزەلەردى ساۋلەتشىدەي سىزىپ شىعاتىن. ءۇشىنشى قاباتتىڭ تاۋ جاعىنداعى وقۋ زالى، ونىڭ جىلى ءجۇزدى مەڭگەرۋشىسى – ەۆرەي ايەلى ءالى كۇنگە دەيىن كوز الدىمدا. ماركسيزم-لەنينيزم كلاسسيكتەرىنىڭ ەڭبەكتەرى سىرەسىپ تۇراتىن سورەلەر قانداي ماڭعاز ەدى، ەڭسەلى ەسكەرتكىشتەردەي پاڭ ەدى-اۋ... دەي تۇرعانمەن ءبارى دە وتەدى، ءبارى دە وزگەرەدى. ۋاقىتتىڭ قايدان كوش تۇزەگەنى ءبيمالىم، قايدا جول تارتارى تاعى بەلگىسىز. ونى ءبىر بىلسە، مۇقىم دۇنيەنى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇمىرىعىندا ۇستايتىن – ون سەگىز مىڭ عالامنىڭ جاراتۋشىسى، باس ارحيتەكتور عانا بىلەدى.
ول كەزدە ءوزىمىز دە اقىنجاندىمىز، بارشا ولەڭگەر قاۋىمدى كيەلى كورەمىز. ءىلياس، قاسىم، سىرباي، جۇمەكەن، مۇقاعالي، قادىرلاردىڭ، ومار حايام مەن حوجا ءحافيزدىڭ، بلوك پەن ەسەنين، بودلەر مەن اپوللينەردىڭ شىعارمالارىن جاتقا سوعامىز. ەكونوميكاسىنان يدەولوگياسى وزىق تۇرار كەڭەس وكىمەتىنىڭ الەۋەتى مە، الدە ينتەللەكتۋال اتانۋدىڭ جولى وسى شىعار دەدىك پە، سول كەزدەگى بەتكەۇستار ۇلتتىڭ ونەرىن قاعىپ الۋعا بەيىم تۇردىق، بوتەن بولمىستى ءاپ-ساتتە يگەرىپ الۋعا دەگەن قۇلشىنىس مول ەدى بىزدە. الدە وريگينال اتانۋدىڭ جولى وسى ەكەن دەدىك پە، الدە، ورىستار ايتپاقشى، تاپ-تازا «ۆىپەندريوج» با، الدە «سولشىلدىقتىڭ بالالىق اۋرۋى ما ەدى»؟ اسىرەسە رۋسيانىڭ تەكتى شايىرى الەكساندر بلوكتى اۋزىمىزدان تاستامايمىز. ەلجىرەيمىز. ەلىكتەيمىز. مۇڭايمايتىن جەردە مۇڭايا قالامىز، قىلت ەتپەيتىن جەردە قىلت ەتە قالامىز. بالكىم، بوزبالا داۋرەننىڭ وزىندىك ءستيلى مەن پسيحولوگياسى ما ەدىڭ ءبىزدى مىڭ قۇبىلتقان... ءوزىم وسى كۇنگە دەيىن اسا قادىرلەيتىن كۋرستاسىم اسقانباي ەرعوجاەۆتىڭ يىعىنا سۇيەنە، كومسومول مەن كارل ماركس كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا ەكى كوزىم مولتەڭدەپ:
مى ۆسترەچاليس س توبوي نا زاكاتە،
تى ۆەسلوم راسسەكالا زاليۆ.
يا ليۋبيل تۆوە بەلوە پلاتە،
ۋتونچەننوست مەچتى رازليۋبيۆ.
بىلي ستراننى بەزمولۆنىە ۆسترەچي،
ۆپەرەدي – نا پەسچاننوي كوسە
زاگوراليس ۆەچەرنيە سۆەچي.
كتو-تو دۋمال و بلەدنوي كراسە، - دەپ ءۇپ ەتكەن سامالعا، سىلدىرلاعان اق قايىڭعا سىر ايتقانمىن، «الاتاۋ» كينوتەاترىنىڭ ارعى بەتىندەگى كازپي كورپۋسىنا اسىرە قيماستىقپەن جالتاق-جالتاق قاراي بەرگەنمىن. ول قايدان كوكىرەكتەن كەتسىن. قايدا ەكەن، قايدا سول كۇندەر؟ وسى كۇنى قازاقتىڭ ءۇنى ەرەك اقىنى ءارى ادۋىندى ءپۋبليتسيسى اتاعىن اۋىرسىنباي ارقالاپ جۇرگەن مىرزان كەنجەبايدىڭ ساپتاياقتاعى سالقىن سىرانى مىسە تۇتپاي:
كوك سكۆەر تابىستىرىپ تالايلاردى تەڭىمەن،
قۇشاعىندا گۇلىمەنەن، جاپىراعىمەن تەلىگەن.
ەسىمدە ءالى، جيىرمانىڭ بالقىپ تۇرعان بۋىندا،
ايمالاپ ەم اياۋلىمنىڭ العاش رەت ەرنىنەن.
سول ورىندىق ءالى تۇر عوي كۋاسى سول تۇندەردىڭ،
ساعىنعانداي قوس جۇرەكتىڭ باقىت تولى ۇندەرىن.
ءبىز كەتتىك قوي...
تاعى كىمدى ساعىندىرىپ، ەگىلىپ،
كۇزگى جەلمەن ۇشىپ جاتىر قۋراپ بىتكەن گۇلدەرىڭ، - دەپ سكۆەردە سەرۋەندەر فيزفاكتىڭ ادەمىسى باتيحاعا قاراي ۇشا جونەلەتىنى دە جادىمدا. تاڭنىڭ اتىسىنان كۇننىڭ باتىسىنا دەيىن اسەت بەيسەۋوۆتىڭ «التىنىمىن» اۋزىنان تاستمايتىن ءوزىمىزدىڭ جۇماقان ەرتەلى-كەش فيلفاكتاعى بيكەش سۇلۋدىڭ جولىن تورۋىلدايتىن، «قىز جىبەك» ءفيلمىنىڭ ماسسوۆكاسىنان ورالعان تارزانداي ماقۇلبەك ۇيرەكتىڭ بالاپانىنداي دامەتكەندى كورسە، ءبىر ۋىس بولىپ، اۋزىنا ءسوز تۇسپەي قالاتىن. ال ولار اڭعاردى ما ەكەن: مەن پاقىردىڭ جۇرەك تۇكپىرىمدەگىنى تىسقا شىعارۋعا يمەنەتىنىمدى. يمەنۋ، سەكەم الۋ، قاۋىپتەنۋ، كۇدىكتەنۋ – وزگەشە ءبىر تانىم ۇدەرىسى مە دەيمىن. داريعاي، سول ستۋدەنتتىك الاڭسىز، اق جارقىن دوستىقتى دا بىرەۋلەر ۇمىتار. جۇزشىلدىك پەن رۋشىلدىقتىڭ ۇرانىن تۇيسىكتەرىمەن ماقۇلداپ، ءبىر-بىرىمىزگە سالقىن قاباق تانىتار كۇندەر دە تۋار، سۇرىنە-قابىنا، ۇيقىلى-وياۋ وقۋ تاۋىسقان مىسكىندەر تالاي جىلعى ديدارلاستىقتى تارپىپ تاستار دەگەن وي ناق سول مەزەتتە كوڭىلدى كىرلەتپەسە دە، الدەبىر سەكەم مەن كۇدىك كوز سۇعىن قاداپ، كەلەر جىلدار قيىرلارىنان:
چتو دەلات! ۆەد كاجدىي سترالسيا
سۆوي سوبستۆەننىي دوم وتراۆيت.
ۆسە ستەنى پروپيتانى يادوم،
ي نەگدە گلاۆى پرەكلونيت!
پرەداتەلي ۆ جيزني ي درۋجبە،
پۋستىح راستوچيتەلي سلوۆ.
چتو دەلات! مى پۋت راسچيششاەم
دليا ناشيح دالەكيح سىنوۆ!- دەپ جىلماڭداي دا جادىگويلەنە ءتىل قاتقانداي ەدى-اۋ...
ەكىنشى قاباتتان قاس قارايا ساباققا دايىندالۋعا جاتاقحانانىڭ ءۇشىنشى ەتاجىنا كوتەرىلەمىز. داعدىلى ادەت، ۇيرەنشىكتى جول. قاراشا ايىنا قاراي ءبىزدى بۇل قيىن ساپارعا قازاق اۋەنىمەن، دومبىرا ۇنىمەن كوتەرمەلەپ شىعارىپ سالاتىن ءبىر ءۇردىس ءورىس الدى. ايتەۋىر، ساعات جەتىدەن كەيىن «سارىارقا»، «بالبىراۋىن»، «كوڭىلاشار»، «تۇرىك مارشى» ءبىزدىڭ اياق دىبىسىمىزعا ۇيلەسە ەكىنشى قاباتتان ۇشكە قاراي ەكپىندەي كوتەرىلەدى. كەيىن بىلدىك، ءدال سول مەزەتتە داۋلەسكەر دومبىراشىنىڭ دا قول قىزدىرۋ، ەت قىزدىرۋ دايىندىعى باستالادى ەكەن. كۋرستاسىم مەيرام ورالوۆتىڭ كەڭكىلدەي كەيىپتەۋىنشە، بىزدەن ءبىر سۇيەم جوعارى وقيتىن بولمەلەسى تىلەۋمۇرات قوجابەكوۆ دومبىرامەن بىرگە تۋىپ، بىرگە ەرجەتكەن جىگىت كورىنەدى. ال مەيرام دوسىمىز ناعىز شايقوردىڭ ءوزى، ءبىر شاۋگىم ءشايدى الدىنا الىپ، بودا-بودا تەرلەپ-تەپشىپ وتىرعانىن كورسەڭىز عوي، شىركىن! قاستەەۆ پەن كۋستوديەۆ كارتيناسى! تىلەۋمۇرات جايساڭىڭ پايدى بولماسا، شايدى ونشا جاراتپايدى. وقتا-تەكتە ادەيى مەيرامنىڭ قىتىعىنا ءتيىپ، سىلتىڭ قىلادى. بىردە:
- ەي، مەيرام، قارا شايدى قۇيشى باپتاپ،
بۇل اعاڭ بىردە داريا، بىردە اپتاپ.
«پيستوننان» ءۇش سومىڭدى قىلتيت قانە،
ايتپەسە كەتەم جانشىپ، كەتەم تاپتاپ.
مەيرام قاراپ قالسىن با، ونىڭ دا جىرشىلىعى ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلادى. ول دا جالما-جان:
- تىلەۋمۇرات، «تورەمۇرات»، قانداي مۇرات؟
قايتەسىڭ باقىر سۇراپ، بورىش سۇراپ،
جانىمنىڭ كۇيىن كەلتىر بالبىراتىپ،
قۇلاعىن دومبىراڭنىڭ مىڭ ءبىر بۇراپ، - دەپ ايىلىن جيمايدى.
تىلەۋمۇراتقا دا سول كەرەك، مەيرامدى ودان ءارى قاجاي تۇسەدى. دومبىراسىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، «ادايدى» ەكپىندەتە الا جونەلەدى. تىزگىندى تارتا بەرە:
- مىنا كۇي – كەت-بۇعادان، قۇرەكەڭنەن،
تاتتىمبەت، دينالاردان، جۇمەكەننەن.
ساۋساعىم مايماڭدايدى قوس جەلىمەن،
سولاردىڭ اساۋ مىنەز ۇلى ەكەم مەن، - دەپ مەيرامعا
قارايدى، مەيرام دا جاۋابىنان جاڭىلمايدى.
- بۇل كۇيدى مىنا جۇرتىم باعالاسىن،
كاسپيدىڭ قالقىپ ۇشقان شاعالاسىن.
تورگە وز، تىلەۋمۇرات، بەكتەرىڭمەن،
ءبىر شيشا التى اۋىزدى جاعالاسىن، - دەيدى.
ەستەرىڭىزدە مە، ايگىلى كەڭەس كينورەجيسسەرى لەونيد گايدايدىڭ «كاۆكاز تۇتقىنى» كومەدياسىندا جاس زەرتتەۋشى شۋريك قاپ جەرىندەگى ەتنوگرافيالىق ساپارىندا فولكلور مۇرالارىن دا قاپقا سالماۋشى ما ەدى، ال ءبىزدىڭ وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى اياعىنداعى قازاقى ستۋدەنتتىك اۋىز ادەبيەتىنىڭ وسىندايلىق سيپات العانى بار. ءيا، وسىنداي قىزىقپەن، باسقالاي سوقپاقتارمەن شاكىرتتىك ءومىر ءوتىپ جاتتى.
1969 جىلى، ەكىنشى كۋرستىڭ باسىندا مەن ويدا-جوقتا فاكۋلتەت كومسومول ۇيىمى حاتشىلىعىنا سايلانا قالدىم. ۋنيۆەرسيتەتكە جاڭا رەكتوردىڭ – ءو.ا. جولداسبەكوۆتىڭ كەلگەن كەزى دە سول شاما عوي دەيمىن. بايقايمىن، ۇلتتىق سانا، سالت-داستۇرىگە شىنداپ مويىن بۇرا باستاعان سياقتىمىز. سونىڭ ءبىر دەرەكتى كادرلارى ءالى ەستەن كەتپەيدى. ول كەزدە كەيبىر ساباقتاردى قازاق جانە ورىس توبى بىرىگىپ وقيتىن. ەكىنشى كۋرستا جيىرمانشى عاسىرداعى باتىس ەۆروپا ادەبيەتىنەن ءدارىس وتكىزەتىن كەكسە ايەل قازاق توبى ستۋدەنتتەرىن مەنسىنىڭكىرەمەي، ءتايىرى، سەندەر نە بىلەتىن ەدىڭدەر دەگەندەي قىڭىر قاباق تانىتا باستادى. ارعى-بەرگى كوركەم دۇنيەنى ورىس ءتىلدى ستۋدەنتتەردەن ارتىق بولماسا، ءبىر مىسقال كەم بىلمەيتىن ءبىزدىڭ جانىمىزعا ونىڭ بۇل شوۆينيستىك قىلاپاتى قاتتى باتتى. قايتەيىك، نە قايران ەتەيىك؟ كۇندەردىڭ كۇنى ءدارىس باستالا بەرە قازاق توبىنىڭ ەلۋ ستۋدەنتى ءۇن-ءتۇنسىز لەكتسيادان شىقتىق تا كەتتىك. ونداي اشىق قارسىلىق بۇرىن-سوڭدى ۋنيۆەرسيتەت تاريحىندا بولماعان كورىنەدى. اياق استىنان جىك شىقتى، ەكى قۇلاعى تىك شىقتى. توتەن ءزىلزالا، قارا جەر قاق ايرىلعانداي. اپاي-توپاي. دۋ-دۋ. گۋ-گۋ. ۇشقىر بي-بي-سي مەن ايبىندى «ازاتتىق» راديوسى قازاقتار ورىستاردىڭ وتارشىلدىق ەزگىسىنە قارسى باس كوتەرىپ جاتىر دەپ جەدەل اقپارات تاراتىپتى، ماسكەۋدەگى ورتالىق كوميتەت قۇلاقتانىپتى، ءوزىمىزدىڭ ورتالىق كوميتەت ويبايعا اتتان قوسىپتى، مقك ۇلتشىلدار اكتسياسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردى جەدەل ىزەستىرىپ جاتىر-مىس... مۇنداي قىسىلتاياڭ شاقتا ءبىزدىڭ كۋرس ستۋدەنتتەرى قايىسپادى، تايسالمادى، جادىگوي ازعىرۋعا كونبەدى، ءبىرىن-ءبىرى جاۋعا بەرمەدى. رەكتورىمىز دا، دەكانىمىز دا ناعىز ەر ەكەن، اققا قۇداي جاق دەدى. ءسويتىپ، پىكىرى جات الگى وقىتۋشى ۋنيۆەرسيتەتتەگى جۇمىسىمەن قوش ايتىستى.
ءبىز وسىلايشا ءوز ەلىمىزدەگى رۋحاني اۋاننىڭ جاعىمدى جاعالاۋلارعا قول سوزعانىن ءوز قىلىعىمىزدان دا، جوعارى جاقتاعى ۇلت جاناشىرلارىنىڭ ىشتەي ماقۇلداۋىنان انىق اڭعارا باستادىق. بۇنداي سويلى ارەكەتتەرگە جاستاردى ەڭ الدىمەن ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ تاريحي روماندارى، راسۋل عامزاتوۆتىڭ «مەنىڭ داعىستانىم» ەسسەسى دەم بەرىپ، جەتەلەگەنىن نەسىنە جاسىرامىز. ەندى ءبىزدى وكتەمسىنگەننىڭ وكپەك جەلىنەن قورعار مىقتى ىقتاسىن بارىن جان-جۇرەگىمىزبەن ۇعىندىق. كەڭەستىڭ الاباجاق بوستەگىندە ۇيىقتاپ قالعان كوڭىلدى ەندى نە وياتار؟ البەتتە، ەڭ الدىمەن ۇلتتىق ونەر. فورماسىمەن ەمەس، ءمان-مامۇنىمەن. بۇرىن ءبىرتۇتاس ينتەرناتسيونالدىق كونتسەرتتەردە جەكە نومىرلەر ورىنداپ جۇرگەن كۇيشىلەر ەندى ۇلكەن وركەسترگە ۇيىستىرىلا باستادى، كوستيۋمدەر، اسپاپتار الىندى. تىلەۋمۇراتتىڭ اسقان كۇيشىلىگىنە قوسا، شەبەر ۇيىمداستىرۋشىلىعى وسىندايدا بىردەن بايقالدى. ءبىز انشەيىن دەمەۋشى، كوتەرمەلەۋشى بولساق، ول شىعارماشىلىق تۇلعا، رەپەرتۋار ءتۇزۋشى، وركەستردى قۇرۋشى رەتىندە ساحناعا شىقتى. ت. قوجابەكوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن قۇرىلعان «اققۋ» ۇلت اسپاپتارى وركەسترىنىڭ دومبىراشىلارى – مەنىڭ كۋرستاستارىم مىرزان كەنجەباەۆ، وڭداسىن ەلۋباەۆ، بەرىك شامشيەۆ سول ونەر مەكتەبىنەن ابدەن بۋىنى بەكىپ شىقتى. نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «الاتاۋىن» كەز كەلگەن پروفەسسيونالدان كەم شىرقامايتىن كامال ءابدىراحمانوۆتىڭ ءور داۋىسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تۇڭلىگىن داۋىلداي جەلپىلدەتەتىن. كامال دوسىمىزدىڭ اندەرىنە ەرتەدەگى گرەك، ەرتەدەگى ريم ادەبيەتىنەن ساباق بەرەتىن س.م. ساگالوۆيچ ۇستازىمىز اسا ءتانتى ەدى. سول كەزدە ءبىزدىڭ «بۇزاۋلار» توبىندا ءبىلىم ساۋىپ جۇرگەن، قازىرگى ساتيرا ءدۇلدىلى كوپەن امىربەك تە سول انسامبلدە – باس كونفەرانسە. ول مەحمات اكت-زالى ساحناسىنا جەلىپ شىعىپ:
- قاتيرا قازىر بيلەيدى،
اياعى جەرگە تيمەيدى، - دەپ فيلفاكتىڭ بۋىنسىز ءبيشىسى، بۇگىندەرى بەلگىلى اقىن قاتيرا جالەنوۆانىڭ «ءۇندى ءبيىن» جاريالايدى، ءتورت-بەس نومىردەن كەيىن:
- «تورەمۇرات». ورىندايتىن تىلەۋمۇرات، - دەپ داۋلەسكەر كۇيشى تىلاعاڭدى كوپ الدىنا شاقىرادى.
وركەستر قۇرىلدى، ءانسابلىمىز بار. فاكۋلتەت نامىسى ارقاشان بيىكتە، ۋنيۆەرسيتەت، قالا بايقاۋلارىندا جۇلدە الىپ ءجۇردى. ءتىپتى ءبىزدىڭ جىگىتتەر مەن قىزدار ۋنيۆەرسيتەت اتىنان رەسەيدەگى جوعارى وقۋ ورىندارى كوركەمونەرپازدار كونكۋرسىنا قاتىسىپ، ابىرويلى ورالعانى كوڭىلىمىزدى ءبىر شالقىتىپ تاستادى. وڭداسىن كۋرستاسىمنىڭ رەسەي ساپارى تۋراسىندا ايتقان اڭگىمەسىنىڭ نيۋانسى مۇلدە قىزىق: كونتسەرت جاريالاۋشى ءبىزدىڭ ونەر ۇجىمىن الماتى ۋنيۆەرسيتەتى دەپ جاريالاعاندا، جىگىتتەر مەن قىزدار ساحناعا اتتاپ باسپاتى. تەك قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وركەسترى دەگەندە بارىپ، شىرەنە كورەرمەن الدىنا جايعاسىپتى. ءبارى جاقسى-اۋ، بىراق ءانسامبلدى، وركەستردى قارجىلاندىرۋ جاعى جانىمىزعا باتادى. رەكۆيزيتتى جاڭالاپ تۇرماسا، جاڭا كيىم-كەشەك الماسا، كوركەمونەرپازداردى ىنتالاندىرماسا، ساز ونەردىڭ وكپەسى ءوشىپ قالماي ما؟ وسى پروبلەمانى شەشۋ ءۇشىن وركەستر مەن ءانسامبلدىڭ جامبىل وبلىسىنا جاسىرىن گاسترولگە بارىپ قايتقان جايى دا بار. باسشىلارىمىز تىلەۋمۇراتقا سەنبەدى مە، الدە قوسىمشا دەمەۋ بولسىن دەدى مە، ءتورتىنشى كۋرس ستۋدەنتى، فاكۋلتەت بەلسەندىلەرىنىڭ ءبىرى – حاميت لۇقپانوۆتى سول ساپارعا جەتەكشى ەتىپ بەكىتكەن-ءدى. قايتىپ كەلگەن سوڭ تىلەۋمۇرات، بەرىك جانە وڭداسىن حاميت اعامىزدىڭ كەيبىر قىلىقتارىن ايتىپ، شەك-سىلەمىزدى قاتىراتىن. حاقاڭ كەشكىلىك كونتسەرت باستالار الدىندا كونتسەرتكە مەنى دە جازىڭدار، ءماديدىڭ «قاراكەسەگىن» اۋەلەتەمىن دەپ الادى دا، جەمە-جەمگە كەلگەندە، بۇگىن داۋسىم بۇزىلىپ تۇر دەپ تايقىپ شىعا كەلەدى ەكەن. گاسترول اياقتالعانشا سولاي بولىپتى. كەلگەن سوڭ، حاقا، بۇنىڭىز قالاي، بارقىت باريتونىڭىزدى ايادىڭىز با، فاكۋلتەت نامىسى قايدا، نەدەن تارتىندىڭىز دەپ ءتورت جاقتاپ تاقىمدادىق.
- جىگىتتەر، بولشايا پوليتيكا. مەن كوممۋنيست ەمەسپىن بە؟ «سۇراساڭ رۋىمدى - قاراكەسەك»، - دەپ وزەۋرەپ تۇرعانىم جاراسار ما ەدى مەنىڭ وبرازىما؟ ونىڭ ۇستىنە قاراكەسەك مەنىڭ رۋىم ەمەس، جەڭگەلەرىڭنىڭ رۋى. قاتىنىمنىڭ ەلىن جالاۋلاتقانىمدى ورالداعىلار ەستىسە، نە دەيدى؟ - دەپ قاراپ تۇر. ءاي، مۇنداي كۇلمەسپىز. ارينە، حاقاڭنان ۇزاپ كەتىپ شيقىلدادىق-قيقىلدادىق، كوزىنشە كۇلسەك، ول ءبىزدى وڭدىرمايدى.
تىلەۋمۇراتتىڭ مەنشىكتى كۋرستاسى – ءانۋار قودارۇلى جانىبەكوۆ. قازىر اقتاۋ قالاسىندا تۇرادى. مەنىڭ دە جاقسى جولداسىم. ستۋدەنت كەزىندەگى سەرىلىگى، بيپازدىعى وزىنشە ءبىر اڭگىمە. كوڭىلدەنگەن كەزدە كۇيدى دە توگىپ جىبەرۋگە، ءاندى دە قالىقتاتىپ اكەتۋگە دايار. ايتپاقشى، ول ءۇشىنشى كۋرستا، مەن ەكىنشى كۋرستا № 1 جاتاقحانادا، ءبىر بولمەدە جاتتىق. بىردە كەشكە قاراي كوڭىلدى وتىرىستان ورالعان انەكەڭ قوڭىر شلياپاسىن قيسايتا كيىپ، بولمەگە ىڭىلداي كىردى. ونداي كۇندەرى ول ءداستۇرلى اندەردىڭ ءماتىنىن ادەيى بۇزىپ، ءسال بادىكتەندىرىپ ايتاتىن. تولەۋبەك جاقىپبايۇلىنىڭ ايگىلى «سەن ماعان ىستىقسىڭ باسقادان» ءانىنىڭ كەيبىر جولدارى انەشتىڭ اۋزىنان بىلايشا توگىلەتىن:
- مەن سەنى جانىما بالايمىن،
ساۋابىن الىپ ەم تالايدىڭ.
ارعى جولدارىن ايتپاي-اق قويايىن. سول ءانۋارىمنىڭ اياق استىنان ونەر شىعارعانى. ماعان مۋزىكالىق سۇيەمەل كەرەك، قازىر تىلەۋمۇراتتىڭ بولمەسىنە بارامىز. ول موندولينمەن سۇيەمەلدەيدى، مەن ءان سالامىن. سەن قاسىمىزدا بولاسىڭ، كومسومولدىڭ باستىعى وتىرسا، بىزگە شاڭ جۋىمايدى دەيدى. نەسىن جاسىرايىن، ەرىپ جۇرە بەردىم. سول ءتۇنى، قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايىم، نەلەر اندەر توگىلدى، نەلەر كۇيلەر بەبەۋلەدى. ساناعامىز جوق. قۇرەكەڭ، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ اعامىز شىرقاعان اندەر ەسەبىنەن اسىپ كەتپەسەك تە، سوعان جەتەقابىل ماڭايلاعانىمىز انىق. ماڭايلاعانىمىز بار بولسىن، ۇشەۋمىز دە ەكى اپتا قىرىلداققا اينالدىق.
ءۇشىنشى كۋرستىڭ باسىندا ما ەدى، اياعىندا ما ەدى – الماتى قالاسىنىڭ سىلقىم-دەنديلەرى اق شالبار كيۋدى سانگە اينالدىردى. ءبىزدىڭ كۋرستىڭ مودا اياق الىسىنان ءبىر ەلى قالمايتىن ابدۋل-عازيز، بەكزاتتار، بەيسەنباي، يساحان سىندى سەرىلەرى برازيليانىڭ كاپاكابانا جاعاجايىندا جۇرگەندەي ءارى-بەرى قايشىالىستى كەپ. بىراق ارزاننىڭ جىلىگى قايدان تاتىسىن، ءبىرىنشى دارەجەلى اتەلەدە بوزدەن تىگىلگەن شالباردىڭ ەكى-ءۇش اپتا وتپەي جاتىپ الدى-ارتى اينەكتەي ساۋلەلەنىپ شىعا كەلەتىندى شىعاردى. كومىر تيەلگەن ۆاگون، ەت كومبيناتىندا تەرى ءتۇسىرىپ اق شالبارعا اقشا جيناپ جۇرگەن بىزدەردىڭ تاۋىمىزدى دوستارىمىزدىڭ الگىندەي ايقىن ونەگەسى تاس-تالقان ەتتى. وسىندايدا قاسىم اقىننىڭ:
- جىگىتتىڭ كوردىك جۇيرىك، شابانىن دا،
ياپىرماي، ءبىر شابا الماي قالامىن با؟
ۇستىمنەن قويدى-اۋ تۇسپەي قارا پالتو،
كوك بورىك، كوك جاعانىڭ زامانىندا، - دەپ نالىعانى قايدان كوكەيدەن
كەتسىن.
1973 جىلى بەس بەلەستى تاۋىسىپ، قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ جولداماسىمەن جان-جاققا تاراپ كەتتىك. ءوزىم استاناداعى مەمتەلەراديكوميتەتتىڭ ورتالىق اپپاراتىنا جۇمىسقا ورنالاستىم. ىسساپارعا ىنتىقپىن. بىرگە وقىعان جىگىتتەردى، جورا-جولداستاردى اڭسايمىن. وسى رەتتە مەنىڭ جولىم بولعان سياقتى، قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن ارالادىم. كوردىم، سويلەستىم، جازدىم. اقتاۋ قالاسىنا باقانداي بەس رەت ات ءىزىن سالىپپىن. بەكزاتتار ءدىناسىلوۆ پەن امزە مولداباەۆقا سوندا جولىققانمىن. شولاققورعاننان امانكەلدى قۇلماشەۆ دوستى ىزدەپ تاپتىم. جەزقازعاندا نۇرماحان وزبەكوۆ باۋىرىم حان كوتەرىپ قارسى الدى. اقتوبەدە قوناي ءالجانوۆ كۋرستاسىم ۇشىراسا كەتتى. اقمولادا قايىركەن اساۋوۆ ءىنىم قالباڭ-قۇلباڭ ەتىپ، قاسىمنان شىعا المادى. كوكشەتاۋ جەرىندە اۋناپ-قۋناپ، داۋرەنبەك شورەنتاەۆ دوسپەن ەكى كۇن سايران سالعانىم ءالى كوز الدىمدا. وسكەمەن بارىپ، وڭداسىن ەلۋباەۆ جۇراعاتتىڭ مەرەيتويىن دۋىلداتىپ قايتتىم. مەيرام ورالوۆتىڭ زايبىمىز ەكەۋمىزدى اقسۋاتقا ارنايى شاقىرتىپ العانىن، كۋرستاسىممەن بىرگە تارباعاتاي جوتالارىمەن سايگۇلىكپەن جوسىلتقانىمىز قايدان ەستەن كەتسىن. قايدا بارساق تا مارە-سارەمىز. وتكەن-كەتكەندى ايتىپ تاۋىسا المايمىز. ستۋدەنتتىك جىلداردىڭ ۇساق-تۇيەگىنە شەيىن ۇمىتپاپپىز. سودان بەرى تۇپ-تۋرا قىرىق جەتى جىل عۇمىر ءوتىپتى. تىرشىلىك دەگەنىمىز – كونتراست، بارشا دۇنيە سالىستىرىمدى. دەي تۇرعانىمەن الماتىنىڭ ءجونى بولەك. وسىندا، شىعارماشىلىق ەڭبەك جولىن «لەنينشىل جاستان» باستاعان مارات قابانباەۆ كۋرستاسىمىز قازاق پروزاسىن سونى لەپپەن سەرگىتىپ، حانس حريستيان اندەرسەن اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىققا يە بولدى، اقىندار بازارىنىڭ اق ساۋلەسى، عاجاپ ليريگىمىز كۇلاش احمەتوۆانىڭ قازاقستان لەنين كومسومولى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىقتارىنىڭ لاۋرەاتى اتانعانىنا ءوزىمىزسىپ، ءوزىمسىنىپ ءبىر مارقايىپ قالدىق. لاۋازىم جاعىنان ورگە ورمەلەگەندەر لەگىنەن دە ءبىزدىڭ جىگىتتەر ەشكىمگە ەسە جىبەرە قويعان جوق. بەيسەنباي سۇلەيمەنوۆ – ءوز ىشىمزدەن ەڭسە كوتەرگەن العاشقى باستىق – رەسپۋبليكالىق «ۇلان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، تۇڭعىش رەت شەت ەل كورىپ، لاتىن امەريكاسىن ارالاپ قايتقان دا سول دوسىمىز. ال اسقانباي ەرعوجاەۆ – «اراي» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، ماقۇلبەك رىسداۋلەتوۆ – جامبىل وبلىستىق گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، كوپەن امىربەكوۆ – «ارا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى (كەيىن – «شالقار» راديوسىنىڭ باس رەداكتورى) قىزمەتتەرىن يستەبليشمەنت پەن الەۋمەت سۇرانىسىنا ساي اتقارعان بىرەگەي جاندار. وزىندىك دۇنيەتانىمى مەن قالامگەرلىك شەبەرلىگى قالىپتاسقان، الەمدىك سپورت وليمپياداسىنىڭ بىردە-بىرىنەن شەت قالماعان وڭداسىن ەلۋباەۆ باۋىرىمىز – كەيىنگى جىلدارعا دەيىن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى، ودان سوڭ "سپورت" باسىلىمىنىڭ وڭىردەگى ۋاكىلى. وتكەن كۇندە بەلگى بار دەسەك، جانى جايساڭ باعدات مەكەەۆ – «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمىنىڭ قاراعاندى وبلىسى بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشىسى، بەلگىلى ەتنوگراف كامال ءابدىراحمانوۆ – تالدىقورعان وبلىسى اكىمشىلىگىنىڭ مادەنيەت ءبولىمىنىڭ باستىعى سياقتى قايقاڭداردا وزىندىك ورنەك قالدىرعان ەر جىگىتتەر. اقپارات الاڭى تەورياسىنىڭ بايىپتى ويىنشىلارى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتتارى، تانىمال ۇستازدار تورەگەلدى بەكنيازوۆ مارقۇم مەن كلارا قابىلعازينا حانىمنىڭ ورىندارى بولەك.
ارينە، پروگرەسس تە، رەگرەسس تە ءبارىمىزدىڭ باسىمىزدا بار. قاتارلاسىپ، قول ۇستاسىپ كەلە جاتىر. ءبىرسىپىرا جىگىتتەرىمىز بەن قىزدارىمىز قايتپاستىڭ كەمەسىنە ءمىنىپ كەتكەن. تىرىلەرىمىز تىرشىلىكتىڭ قامىمەن ءجۇرمىز. قيماس شاقتار قىرىق جەتى جىلدىق شاڭنىڭ استىندا قالعانداي ما، قالاي؟ سونى ءبىر ۇرلەپ تاستايىقشى. تاعى ءبىر ارمانسىز جۇزدەسەيىكشى، قانە، ءبىر ەسكە الايىقشى جيىرما مەن جيىرما بەستىڭ ارالىعىن. ايتپەسە مىنا كەسىمدى ۋاقىت ءاي-شايعا قاراتپاي، زۋ ەتىپ وتە شىعار. ولشەۋلى دۇنيە عوي، ولشەۋلى.
كاكەن قامزين،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور
