مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا ەلىمىزدىڭ بارلىق سالاسىنا جان-جاقتى توقتالدى. مەملەكەتتىڭ بارومەترى – وندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالىق دەسەك، دەمەك، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاقسى بولۋى شارت. پرەزيدەنت سۇحباتىندا تۇيتكىلدى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن كەڭىنەن تارقاتقان. ماسەلەن، ءالەۋمەتتىك سالادا قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەرءدىڭ بىرتىندەپ شەشىلە باستاعانىن اتاپ ءوتتى.
«اۋىلداردا دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىسالىنىپ جاتىر. الەۋمەتتىك تۇرعىدان وسالتوپتاعى ازاماتتارعا كەشەندى تۇردە قولداۋ كورسەتۋءۇشىن الەۋمەتتىك كودەكس قابىلداندى. زياندى ەڭبەكجاعدايىندا جۇمىس ىستەيتىن ازاماتتار ءۇشىن ارنايىتولەماقى ەنگىزىلدى. تابيعاتتى قورعاۋعا جاۋاپتىمەكەمەلەردىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ولاردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا تونەتىن قاۋىپ-قاتەرگە قاتىستىۇستەمەاقى تولەنەتىن بولدى. مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ, مەكتەپتە, كوللەدجدە جانەبالاباقشادا جۇمىس ىستەيتىن پەداگوگتەردىڭجالاقىسى ءوستى. ۇلتتىق قوردان بالالارعا قارجىبەرۋ ماسەلەسىن رەتتەيتىن زاڭ كۇشىنە ەندى. نەگىزگىەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردى, ونىڭ ىشىندەينفلياتسيا دەڭگەيىن ەسكەرە وتىرىپ ەڭ تومەنگىجالاقىنى انىقتايتىن ادىستەمە قابىلداندى»، – دەدى پرەزيدەنت.
جانە بۇل جۇمىستىڭ ءبارى بيىل دا جالعاساتىنىن اتاپ ءوتتى. سونداي-اق، العا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن تياناقتى, ءارى جوسپارلى ارەكەت جاساپ, ۇزدىكسىز العا ۇمتىلا بەرەتىنىمىزدى دە تىلگە تيەك ەتتى.
پرەزيدەنت سۇحباتىندا قاڭتار وقيعاسىنا دا توقتالىپتى. ءسال شەگىنىس جاسايىن. بارىمىزگە ءمالىم، ازاماتتاردىڭ بيلىككە ءوزىن تولعاندىراتىن ماسەلە تۋرالى اشىق ايتۋعا تولىقتاي مۇمكىندىگى بار. سەبەبى، مەملەكەت باسشىسى مەملەكەتتىك ورگانداردان «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنا سايكەس قوعامنىڭ پىكىرىمەن ساناسىپ وتىرۋدى ۇنەمى تالاپ ەتىپ كەلەءدى. دەگەنمەن، كوزقاراسىمدى ءبىلدىرۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ، جاپپاي كوشەگە شىعىپ كەتۋ قۇپتالماسا كەرەك-ءتى. ەلىمىزدە بەيبىت جينالىستاردى رەتتەيتىن دەموكراتيالىق سيپاتتاعى زاڭ بار. ەندى جۋىرداپەتيتسيالاردى تاپسىرۋ جانە قاراۋ ءتارتىبىن رەتتەيتىن زاڭ قابىلدانباق.
مەملەكەت باسشىسى قاسىرەتتى قاڭتار وقيعاسىنا جىلدار بويى قوردالانعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالار، جالپى توقىراۋدىڭ بيلىك پەن قوعامدى ازدىرىپ-توزدىرۋى سەبەپ بولعانىن جاسىرعان جوق.
«بءىر نارسەنى انىق بىلۋگە ءتيىسپىز. بەيبىت شەرۋگە تىيىم سالىنبايدى، ال جاپپاي تارتىپسىزدىكتىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە قاتاڭ توسقاۋىل قويىلادى. ەلىمىزدە زاڭ مەن ءتارتىپ قانا ۇستەمدىك قۇرۋعا ءتيىس. بۇل – مەن ءۇشىن مىزعىماس قاعيدا. دەموكراتيانىڭ بەسىگى سانالاتىن باتىس ەلدەرىنە قاراڭىزدار، ەشكىم دە كوشەدە جاپپاي تارتىپسىزدىك جاساعان، مەملەكەتتىك ورگاندارعا شابۋىلداعان ادامنىڭ ماڭدايىنان سيپاپ، وبەكتەپ وتىرمايدى.
پوليتسيا جاپپاي تارتىپسىزدىكتى ۇيىمداستىرۋشىلاردى، ياعني بيلىكتىڭ زاڭدى تالاپتارىنا قارسى شىعۋعا ۇندەگەن، قارۋ-جاراق اكەلىپ تاراتقان، جاعدايدى ۋشىقتىرىپ، ادامداردى كۇش قولدانۋعا، ماڭايداعىنىڭ ءبارىن قيراتۋعا، ورتەپ-تالقانداۋعا ازعىرعان ادامداردى انىقتاپ، اشكەرەلەدى. ال تارتىپسىزدىككە كەزدەيسوق قاتىسقان، بىلمەستىكپەن ارانداپ قالعان ادامداردىڭ بۇزاقىلارعا قاتىسى جوق. ولارعا مەنىڭ باستاماممەن راقىمشىلىق جاسالدى. بۇعان دەيىن سوتتالعان 1205 ادامنىڭ 1095-ءى وسى راقىمشىلىققا ىلىكتى. ال جاپپاي تارتىپسىزدىكتى ۇيىمداستىرعاندار مەن لاڭكەستىك ارەكەتى، مەملەكەتكە ساتقىندىعى، بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋعا تىرىسقانى جانە باسقا دا اۋىر قىلمىس جاساعانى ءۇشىن سوتتالعاندار جازاسىن تولىعىمەن وتەيتىن بولادى»، – دەدى ق.توقاەۆ.
كەيىنگى كەزدە قوعامدا زورلىق-زومبىلىق پەن قاتىگەزدىك بەلەڭ الىپ بارا جاتقانى جاسىرىپ-جابار جايت ەمەس. ايەلدەر مەن بالالاردىڭ تۇرمىستا تەپەرىش كورىپ جۇرگەن وقيعالارىنان اقپارات بەتتەرىنەن حاباردار بولىپ وتىرمىز. پرەزيدەنت وسىنداي قىلمىستاردى بولدىرماۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان نە ىستەلىپ جاتقانىن دا ايتتى. مەملەكەت باسشىسى ايەلدەر مەن بالالارعا جاسالعان زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى قىلمىستاردى تەرگەۋمەن ايەل تەرگەۋشىلەر اينالىساتىن بولادى دەدى. سونداي-اق ىشكى ىستەر ورگاندارىندا ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋمەن شۇعىلداناتىن مامانداردىڭ شتاتى قالپىنا كەلتىرىلىپ، ولاردىڭ قۇزىرەتى كۇشەيتىلەتىنىن قاداپ ايتتى.
«1 شىلدەدەن باستاپ پوليتسيا جابىرلەنۋشىنىڭ شاعىمىن ەمەس، قىلمىستىڭ انىقتالۋىن نەگىزگە الىپ، قىلمىستىق ءىستى تىركەۋگە كوشتى. ياعني مۇنداي قىلمىستارعا قاتىستى ءىس قوزعاۋ ءۇشىن زورلىق-زومبىلىقتان جاپا شەككەن ادامنىڭ ارىزى قاجەت ەمەس. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جاساعاندارعا اكىمشىلىك جانە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك ەداۋىر كۇشەيتىلدى. جابىرلەنۋشى قايتا-قايتا قىسىمعا ۇشىراماۋى ءۇشىن بۇدان بىلاي مۇنداي ىسكە قاتىستى تاراپتارعا ەكىنشى رەت تاتۋلاسۋ مۇمكىندىگى بەرىلمەيتىن بولدى.
سونداي-اق ءماجىلىستىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتى حالىققا جولداۋىمنىڭ اياسىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەستىڭ جاڭا ءارى ءتيىمدى شارالارىن قاراستىراتىن زاڭ جوباسىن ازىرلەپ جاتىر»، – دەدى ق. توقاەۆ.
پرەزيدەنت ەلىمىزدە «زاڭ مەن ءتارتىپ» قاعيداتىنىڭ ورنىعا تۇسكەنىن قالايتىنىن، سوندىقتان تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قاتىستى جازانى قاتايتۋدى تولىق قولدايتىنىن ايتتى.
«قوعامدا وزبىرلىق پەن زورلىق-زومبىلىقتىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە مۇلدەم توزبەيتىن تۇسىنىك قالىپتاسپاسا، زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردەن اسا قايىر بولمايدى. جۇرت زورلىق-زومبىلىق جاساعاندارعا جازانى قاتايتۋدى تالاپ ەتە تۇرا، قىلمىس الەمىندەگى شىتىرمان وقيعالارعا تاڭداي قاعىپ، فيلمدەردىڭ زاڭدى بەلدەن باساتىن كەيىپكەرلەرىن عانا ەمەس، ءتىپتى شىنايى ومىردەگى كانىگى قىلمىسكەرلەردىڭ ءوزىن ءپىر تۇتىپ جاتادى. بۇل جاعداي ءبىر-بىرىنە مۇلدە كەرەعار جانە وتە وعاش كورىنەدى. سولاي ەمەس پە؟! ءبىز قوعامدى ىشىنەن ىرىتەتىن، ادامگەرشىلىككە جات قىلىقتاردى اقتاۋدى كوزدەيتىن كەز كەلگەن ارەكەتكە جانە قۇقىقتىق نيگيليزمگە تۇتاس ەل بولىپ توسقاۋىل قويۋىمىز كەرەك»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ءيا، ءبىز جالپى ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىقتاردىڭ اياقاستى بولۋىن قاتاڭ ايىپتاپ، ونىمەن بىرلەسە كۇرەسۋىمىز كەرەك.
فوتو: egemen.kz
