توتەنشە جاعدايدىڭ ۇزارتىلۋى قازاقستانعا قانداي قاۋىپ توندىرەدى

16 ناۋرىزدان، ياعني توتەنشە جاعداي جاريالانعان كۇننەن باستاپ ەلدە شاعىن جانە ورتا بيزنەس جۇمىسىن ۋاقىتشا توقتاتتى. ساۋدا ورىندارى مەن بازارلار جابىلدى. مىڭداعان قازاقستاندىق جۇمىسسىز قالدى. جۋىردا پرەزيدەنت توتەنشە جاعداي رەجيمىن ءبىرىنشى مامىرعا دەيىن ۇزارتتى. ءبىر جارىم ايعا سوزىلعالى تۇرعان توتەنشە جاعداي قازاقستان ەكونوميكاسىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن وتاندىق ساراپشىلاردان سۇراپ كوردىك.

ەكونوميكا مەن حالىق اراسىنداعى تاڭداۋ

بەلگىلى قارجىگەر راسۋل رىسمامبەتوۆ ىندەتتىڭ تارالۋىن توقتاتۋ ءۇشىن كارانتين ەڭ ءتيىمدى شارا دەپ سانايدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ جاعدايى ءماز بولماسا دا، رەجيمنىڭ ۇزارتىلۋىن قۇپتاپ وتىر.

"شاعىن جانە ورتا بيزنەس جالپى ىشكى ءونىمنىڭ شامامەن 25-28 پروتسەنتىن قۇرايدى. ءدال قازىر بۇل سەكتوردا جاعداي كوڭىل كونشىتەرلىك ەمەس، ارينە. ساۋدا توقتاپ تۇر، بارلىعى تۇرالاپ قالدى. جالپى، كەز كەلگەن توتەنشە جاعداي، ونىڭ ۇزارتىلۋى ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزعا تەرىس اسەر ەتەدى. الايدا، ازاماتتاردىڭ جاپپاي ىندەتكە شالدىعۋى ودان دا جامان دەپ ويلايمىن. سوندىقتان بۇل جەردە جاقسى-جامان دەپ تاڭداۋ جاساي المايمىز. رەجيمنىڭ ۇزارتىلۋى قاجەتتى شارا دەپ سانايمىن", - دەدى قارجىگەر.

ونىڭ ۇستىنە 20 ساۋىردەن باستاپ بيزنەستىڭ كەي تۇرلەرى بىرتىندەپ جۇمىسىن باستايدى. سوندىقتان، كوشتەن بۇرىن بايبالام سالۋدىڭ قاجەتى جوق، ءسوزىن جالعادى رىسمامبەتوۆ.

"كارانتين اياقتالعاننان كەيىن شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ كەيبىر كومپانيالارى مۇلدە جابىلىپ قالۋى مۇمكىن. بۇل قالىپتى جاعداي. بىرەۋى جابىلسا، باسقاسى ىسكە قوسىلادى. ەكونوميكانىڭ قاي سالاسى قاتتى زارداپ شەككەنىن دە كارانتيننەن كەيىن تالداۋ جاساپ، شىعىنداردى ەسەپتەپ، بايىبىنا بارا جاتارمىز. ازىرگە، كارانتيننىڭ اتى كارانتين، ونى ساقتاۋ كەرەك", - دەپ سانايدى ساراپشى.

ول ساۋدادان بولەك، قازىر اۋىل شارۋاشىلىعى دا قيىندىقتارعا تاپ بولعانىن ايتتى.

"كوكتەمگى ەگىس جۇمىستارى باستالدى. پرەزيدەنت ءوز سوزىندە ەگىن ناۋقانى زارداپ شەكپەۋى كەرەكتىگىن ەسكەرتكەن بولاتىن. سول سەبەپتى مەملەكەت دالا جۇمىستارىن ۋاقىتىلى وتكىزۋ ءۇشىن قولدان كەلگەنىن ايانىپ جاتقان جوق. ەگىس ناۋقانى دەگەندە، بۇل تەك بيداي ەمەس، كوكونىستەر جانە تاعى باسقا. مەنىڭ ويىمشا، كارانتيننىڭ سالدارى اۋىل شارۋاشىلىعىنا دا تيەدى. بىراق شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قاراعاندا، بۇل سالا از زارداپ شەگەدى", - دەدى رىسمامبەتوۆ.

قازاقستان كارانتينگە دەيىنگى ومىرىنە قاشان ورالادى

قارجىگەر ەلىمىز سوڭعى بەس جىل بويى ەكونوميكالىق داعدارىستى باستان وتكەرىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى.

"داعدارىس كارانتينگە دەيىن باستالعان. ونىڭ اياقتالۋىنا كەمىندە ەكى-ءۇش جىل ۋاقىت كەتەتىن شىعار. ال توتەنشە جاعدايعا دەيىنگى ومىرىمىزگە ورالۋ – ءارى كەتسە، ءۇش-ءتورت ايدىڭ ەنشىسىندە. پوستكارانتيندىك كەزەڭ، ياعني بىلتىرعى جىلدىڭ ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرىنە كۇزدە قول جەتكىزەمىز دەپ ويلايمىن. بىراق، ارينە، تاعى ءبىر كارانتيننىڭ قۇرساۋىندا قالماساق", - دەپ بولجامىمەن ءبولىستى ساراپشى.

جۇمىسسىزدار ارتىپ بارادى

ال بەلگىلى ەكونوميست ماقسات حالىق قازاقستان الەم ەلدەرىنىڭ كوپشىلىگى تاڭداعان جولعا بەت بۇرعانىن ايتتى. بيلىك حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن ويلاپ، توتەنشە جاعداي جاريالاۋعا شەشىم قابىلداعان. كارانتين ەنگىزۋگە سەبەپ بولعان ەكىنشى فاكتور – وتاندىق دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ ىندەتپەن كۇرەسۋگە دايىن بولماۋى.

"شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇل كوپ كومپانياعا كەرى اسەرىن تيگىزىپ جاتىر، اسىرەسە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنا. ويتكەنى ءبارى تۇرىپ قالدى. كاسىپكەردە، ءبىرىنشى كەزەكتە، شىعىن شىقپاۋى كەرەك، سونداي زاڭدىلىق بار. تابىسى ازايسا دا، شىعىن بولماۋ كەرەك. سوندىقتان ولار، جۇمىسشىلارىن بىردەن اقىسىز ەڭبەك دەمالىسىنا جىبەردى. جاۋاپسىز كومپانيالار بىردەن بانكروت جاريالادى.  جۇمىستان شىعاسىزدار، اقشا تولەمەيمىن دەپ. مۇنىڭ ءبارى، تۇپتەپ كەلگەندە، جۇمىسسىزدار قاتارىنىڭ وسۋىنە اكەپ سوعىپ وتىر", - دەيدى حالىق.

ايتۋىنشا، ميلليونداعان ادامنىڭ 42500 تەڭگەگە ۇمىتتەنىپ، ءوتىنىش بەرۋى قانشاما حالىقتىڭ تابىسىنان ايىرىلىپ، جۇمىسسىز قالعانىن كورسەتەدى.

"ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى كەشە عانا ءوز مالىمدەمەسىندە جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4,8% بولعان، قازىر 5,8 پروتسەنتكە ءوستى دەدى. ياعني، ءجۇز مىڭ ادامعا كوبەيگەن. الايدا، وتىنىشتەردىڭ سانىنا قاراساق، بۇل كورسەتكىشتىڭ شىندىقتان الدەقايدا الىس ەكەنىن كورەمىز. دەمەك، جاعداي وتە قيىن", - دەپ سانايدى ەكونوميست.

ماقسات حالىق الەۋمەتتىك سالاعا كارانتيننىڭ سالدارى اۋىر تيەدى دەپ وتىر.

"بيلىككە ءوتىنىشىم بار"

ساراپشى ۇكىمەتتىڭ داعدارىسقا قارسى باعدارلاماسىن قولدايدى. اسىرەسە، قۇرىلىس سالاسىن جانداندىرۋى وتە ورىندى دەپ سانايدى.

"بىراق، وسى تۇستا مەنىڭ بيلىككە ءبىر ءوتىنىشىم بار. قۇرىلىس ماتەريالدارىن شەتەلدەن تاسىماي، وتاندىق ونىمدەردى پايدالانسا قۇبا-قۇپ بولار ەدى. ءۇيدى شەتەلدىڭ قۇرىلىس ماتەريالدارىمەن تۇرعىزساق، ول باسپانانىڭ باعاسى شارىقتايدى. ويتكەنى ءدال قازىر دوللار دا ءوسىپ كەتتى. حالىقتىڭ  باسپاناعا قولى جەتپەيدى، قىمبات بولعاننان كەيىن العىسى دا كەلمەيدى، سۇرانىس تومەندەيدى. بۇل ءبىزدى ءبارىبىر داعدارىستان قۇتقارمايدى. سوندىقتان دا وتاندىق شيكىزات ونىمدەرىنە باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. وتاندىق ماتەريالدارمەن بوي كوتەرگەن تۇرعىن ءۇي ارزانعا ساتىلادى، ءارى جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلادى. كەزەكتە تۇرعان حالىق بىرتىندەپ باسپانالى بولادى، بۇل الداعى ۋاقىتتا الەۋمەتتىك فونعا وڭ اسەرىن تيگىزەر ەدى", - دەيدى ەكونوميست.

ماقسات حالىق وسى جولعى داعدارىستىڭ تابيعاتى بولەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

"ويتكەنى ول كوروناۆيرۋسقا بايلانىستى ەنگىزىلگەن كارانتينمەن ۇلاسىپ جاتىر. الەۋمەتتىك سالاعا اۋىر سوققى بولىپ تيگەلى وتىر. بيىل جاعداي وڭالىپ كەتەدى دەپ ايتۋ قيىن. كەلەسى جىلى دا جالعاسۋى مۇمكىن. مەملەكەتتىڭ ءبىر عانا ءپليۋسى بار – ۇلتتىق قوردا ءبىراز قارجى جينالعان. مۇناي باعاسى قازىرگىدەي تومەن بولىپ تۇرا بەرسە، ول اقشا بىزگە بەس جىلعا جەتەدى. داعدارىس ءۇش جىلعا سوزىلسا، مەملەكەت ازىرگە سول قاراجاتتى پايدالانادى", - دەيدى ساراپشى.

ول مۇنايعا سەنۋ قازاق ەكونوميكاسىنىڭ اۋرۋىنا اينالعانىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان وسى ءساتتى پايدالانىپ، ەل ەكونوميكاسىن تۇرلەندىرۋگە تىرىسۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى.

"ەكىنشىدەن، ارينە، اۋىل شارۋاشىلىعىنا كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك. لوگيستيكا وتە وزەكتى بولىپ كەلە جاتىر. سوسىن IT سالاسىنا دەن قويۋ قاجەت. كارانتيننەن كەيىن ءومىر مۇلدە باسقا بولادى. قازىر ءبىلىم دە، جۇمىس تا ونلاين، ءبارى وسى باعىتقا قاراي اۋىسۋدا. دەمەك وسى سالادا بولاشاق بار", - دەپ قورىتتى ءسوزىن حالىق.

نۇرگۇل اباي،