Sarapshylar munaıǵa sený qazaq ekonomıkasynyń aýrýyna aınalǵanyn aıtady, sondyqtan osy sátti paıdalanyp, el ekonomıkasyn túrlendirý qajet dep sanaıdy
16 naýryzdan, ıaǵnı tótenshe jaǵdaı jarııalanǵan kúnnen bastap elde shaǵyn jáne orta bıznes jumysyn ýaqytsha toqtatty. Saýda oryndary men bazarlar jabyldy. Myńdaǵan qazaqstandyq jumyssyz qaldy. Jýyrda prezıdent tótenshe jaǵdaı rejımin birinshi mamyrǵa deıin uzartty. Bir jarym aıǵa sozylǵaly turǵan tótenshe jaǵdaı Qazaqstan ekonomıkasyna qalaı áser etetinin otandyq sarapshylardan surap kórdik.
Ekonomıka men halyq arasyndaǵy tańdaý
Belgili qarjyger Rasýl Rysmambetov indettiń taralýyn toqtatý úshin karantın eń tıimdi shara dep sanaıdy. Shaǵyn jáne orta bıznestiń jaǵdaıy máz bolmasa da, rejımniń uzartylýyn quptap otyr.
"Shaǵyn jáne orta bıznes jalpy ishki ónimniń shamamen 25-28 proentin quraıdy. Dál qazir bul sektorda jaǵdaı kóńil kónshiterlik emes, árıne. Saýda toqtap tur, barlyǵy turalap qaldy. Jalpy, kez kelgen tótenshe jaǵdaı, onyń uzartylýy bizdiń ekonomıkamyzǵa teris áser etedi. Alaıda, azamattardyń jappaı indetke shaldyǵýy odan da jaman dep oılaımyn. Sondyqtan bul jerde jaqsy-jaman dep tańdaý jasaı almaımyz. Rejımniń uzartylýy qajetti shara dep sanaımyn", - dedi qarjyger.
Onyń ústine 20 sáýirden bastap bıznestiń keı túrleri birtindep jumysyn bastaıdy. Sondyqtan, kóshten buryn baıbalam salýdyń qajeti joq, sózin jalǵady Rysmambetov.
"Karantın aıaqtalǵannan keıin shaǵyn jáne orta bıznestiń keıbir kompanııalary múlde jabylyp qalýy múmkin. Bul qalypty jaǵdaı. Bireýi jabylsa, basqasy iske qosylady. Ekonomıkanyń qaı salasy qatty zardap shekkenin de karantınnen keıin taldaý jasap, shyǵyndardy eseptep, baıybyna bara jatarmyz. Ázirge, karantınniń aty karantın, ony saqtaý kerek", - dep sanaıdy sarapshy.
Ol saýdadan bólek, qazir aýyl sharýashylyǵy da qıyndyqtarǵa tap bolǵanyn aıtty.
"Kóktemgi egis jumystary bastaldy. Prezıdent óz sózinde egin naýqany zardap shekpeýi kerektigin eskertken bolatyn. Sol sebepti memleket dala jumystaryn ýaqytyly ótkizý úshin qoldan kelgenin aıanyp jatqan joq. Egis naýqany degende, bul tek bıdaı emes, kókónister jáne taǵy basqa. Meniń oıymsha, karantınniń saldary aýyl sharýashylyǵyna da tıedi. Biraq shaǵyn jáne orta bızneske qaraǵanda, bul sala az zardap shegedi", - dedi Rysmambetov.
Qazaqstan karantınge deıingi ómirine qashan oralady
Qarjyger elimiz sońǵy bes jyl boıy ekonomıkalyq daǵdarysty bastan ótkerip kele jatqanyn atap ótti.
"Daǵdarys karantınge deıin bastalǵan. Onyń aıaqtalýyna keminde eki-úsh jyl ýaqyt ketetin shyǵar. Al tótenshe jaǵdaıǵa deıingi ómirimizge oralý – ári ketse, úsh-tórt aıdyń enshisinde. Postkarantındik kezeń, ıaǵnı byltyrǵy jyldyń ekonomıkalyq kórsetkishterine kúzde qol jetkizemiz dep oılaımyn. Biraq, árıne, taǵy bir karantınniń qursaýynda qalmasaq", - dep boljamymen bólisti sarapshy.
Jumyssyzdar artyp barady
Al belgili ekonomıst Maqsat Halyq Qazaqstan álem elderiniń kópshiligi tańdaǵan jolǵa bet burǵanyn aıtty. Bılik halyqtyń densaýlyǵyn oılap, tótenshe jaǵdaı jarııalaýǵa sheshim qabyldaǵan. Karantın engizýge sebep bolǵan ekinshi faktor – otandyq densaýlyq saqtaý júıesiniń indetpen kúresýge daıyn bolmaýy.
"Shynyn aıtý kerek, bul kóp kompanııaǵa keri áserin tıgizip jatyr, ásirese qyzmet kórsetý salasyna. Óıtkeni bári turyp qaldy. Kásipkerde, birinshi kezekte, shyǵyn shyqpaýy kerek, sondaı zańdylyq bar. Tabysy azaısa da, shyǵyn bolmaý kerek. Sondyqtan olar, jumysshylaryn birden aqysyz eńbek demalysyna jiberdi. Jaýapsyz kompanııalar birden bankrot jarııalady. Jumystan shyǵasyzdar, aqsha tólemeımin dep. Munyń bári, túptep kelgende, jumyssyzdar qatarynyń ósýine ákep soǵyp otyr", - deıdi Halyq.
Aıtýynsha, mıllıondaǵan adamnyń 42500 teńgege úmittenip, ótinish berýi qanshama halyqtyń tabysynan aıyrylyp, jumyssyz qalǵanyn kórsetedi.
"Ulttyq ekonomıka mınıstrligi keshe ǵana óz málimdemesinde jumyssyzdyq deńgeıi 4,8% bolǵan, qazir 5,8 proentke ósti dedi. Iaǵnı, júz myń adamǵa kóbeıgen. Alaıda, ótinishterdiń sanyna qarasaq, bul kórsetkishtiń shyndyqtan áldeqaıda alys ekenin kóremiz. Demek, jaǵdaı óte qıyn", - dep sanaıdy ekonomıst.
Maqsat Halyq áleýmettik salaǵa karantınniń saldary aýyr tıedi dep otyr.
"Bılikke ótinishim bar"
Sarapshy úkimettiń daǵdarysqa qarsy baǵdarlamasyn qoldaıdy. Ásirese, qurylys salasyn jandandyrýy óte oryndy dep sanaıdy.
"Biraq, osy tusta meniń bılikke bir ótinishim bar. Qurylys materıaldaryn shetelden tasymaı, otandyq ónimderdi paıdalansa quba-qup bolar edi. Úıdi sheteldiń qurylys materıaldarymen turǵyzsaq, ol baspananyń baǵasy sharyqtaıdy. Óıtkeni dál qazir dollar da ósip ketti. Halyqtyń baspanaǵa qoly jetpeıdi, qymbat bolǵannan keıin alǵysy da kelmeıdi, suranys tómendeıdi. Bul bizdi báribir daǵdarystan qutqarmaıdy. Sondyqtan da otandyq shıkizat ónimderine basa nazar aýdarý kerek. Otandyq materıaldarmen boı kótergen turǵyn úı arzanǵa satylady, ári jańa jumys oryndary ashylady. Kezekte turǵan halyq birtindep baspanaly bolady, bul aldaǵy ýaqytta áleýmettik fonǵa oń áserin tıgizer edi", - deıdi ekonomıst.
Maqsat Halyq osy jolǵy daǵdarystyń tabıǵaty bólek ekenin atap ótti.
"Óıtkeni ol koronavırýsqa baılanysty engizilgen karantınmen ulasyp jatyr. Áleýmettik salaǵa aýyr soqqy bolyp tıgeli otyr. Bıyl jaǵdaı ońalyp ketedi dep aıtý qıyn. Kelesi jyly da jalǵasýy múmkin. Memlekettiń bir ǵana plıýsi bar – ulttyq qorda biraz qarjy jınalǵan. Munaı baǵasy qazirgideı tómen bolyp tura berse, ol aqsha bizge bes jylǵa jetedi. Daǵdarys úsh jylǵa sozylsa, memleket ázirge sol qarajatty paıdalanady", - deıdi sarapshy.
Ol munaıǵa sený qazaq ekonomıkasynyń aýrýyna aınalǵanyn atap ótti. Sondyqtan osy sátti paıdalanyp, el ekonomıkasyn túrlendirýge tyrysý qajet ekenin aıtty.
"Ekinshiden, árıne, aýyl sharýashylyǵyna kóńil bólinýi kerek. Logıstıka óte ózekti bolyp kele jatyr. Sosyn IT salasyna den qoıý qajet. Karantınnen keıin ómir múlde basqa bolady. Qazir bilim de, jumys ta onlaın, bári osy baǵytqa qaraı aýysýda. Demek osy salada bolashaq bar", - dep qorytty sózin Halyq.
Nurgúl Abaı,
Sputnik.
