Tötenşe jaǧdaidyŋ ūzartyluy Qazaqstanǧa qandai qauıp töndıredı

16 nauryzdan, iaǧni tötenşe jaǧdai jariialanǧan künnen bastap elde şaǧyn jäne orta biznes jūmysyn uaqytşa toqtatty. Sauda oryndary men bazarlar jabyldy. Myŋdaǧan qazaqstandyq jūmyssyz qaldy. Juyrda prezident tötenşe jaǧdai rejimın bırınşı mamyrǧa deiın ūzartty. Bır jarym aiǧa sozylǧaly tūrǧan tötenşe jaǧdai Qazaqstan ekonomikasyna qalai äser etetının otandyq sarapşylardan sūrap kördık.

Ekonomika men halyq arasyndaǧy taŋdau

Belgılı qarjyger Rasul Rysmambetov ındettıŋ taraluyn toqtatu üşın karantin eŋ tiımdı şara dep sanaidy. Şaǧyn jäne orta biznestıŋ jaǧdaiy mäz bolmasa da, rejimnıŋ ūzartyluyn qūptap otyr. "Şaǧyn jäne orta biznes jalpy ışkı önımnıŋ şamamen 25-28 prosentın qūraidy. Däl qazır būl sektorda jaǧdai köŋıl könşıterlık emes, ärine. Sauda toqtap tūr, barlyǧy tūralap qaldy. Jalpy, kez kelgen tötenşe jaǧdai, onyŋ ūzartyluy bızdıŋ ekonomikamyzǧa terıs äser etedı. Alaida, azamattardyŋ jappai ındetke şaldyǧuy odan da jaman dep oilaimyn. Sondyqtan būl jerde jaqsy-jaman dep taŋdau jasai almaimyz. Rejimnıŋ ūzartyluy qajettı şara dep sanaimyn", - dedı qarjyger. Onyŋ üstıne 20 säuırden bastap biznestıŋ kei türlerı bırtındep jūmysyn bastaidy. Sondyqtan, köşten būryn baibalam saludyŋ qajetı joq, sözın jalǧady Rysmambetov. "Karantin aiaqtalǧannan keiın şaǧyn jäne orta biznestıŋ keibır kompaniialary mülde jabylyp qaluy mümkın. Būl qalypty jaǧdai. Bıreuı jabylsa, basqasy ıske qosylady. Ekonomikanyŋ qai salasy qatty zardap şekkenın de karantinnen keiın taldau jasap, şyǧyndardy eseptep, baiybyna bara jatarmyz. Äzırge, karantinnıŋ aty karantin, ony saqtau kerek", - dep sanaidy sarapşy. Ol saudadan bölek, qazır auyl şaruaşylyǧy da qiyndyqtarǧa tap bolǧanyn aitty. "Köktemgı egıs jūmystary bastaldy. Prezident öz sözınde egın nauqany zardap şekpeuı kerektıgın eskertken bolatyn. Sol sebeptı memleket dala jūmystaryn uaqytyly ötkızu üşın qoldan kelgenın aianyp jatqan joq. Egıs nauqany degende, būl tek bidai emes, kökönıster jäne taǧy basqa. Menıŋ oiymşa, karantinnıŋ saldary auyl şaruaşylyǧyna da tiedı. Bıraq şaǧyn jäne orta bizneske qaraǧanda, būl sala az zardap şegedı", - dedı Rysmambetov.

Qazaqstan karantinge deiıngı ömırıne qaşan oralady

Qarjyger elımız soŋǧy bes jyl boiy ekonomikalyq daǧdarysty bastan ötkerıp kele jatqanyn atap öttı. "Daǧdarys karantinge deiın bastalǧan. Onyŋ aiaqtaluyna kemınde ekı-üş jyl uaqyt ketetın şyǧar. Al tötenşe jaǧdaiǧa deiıngı ömırımızge oralu – ärı ketse, üş-tört aidyŋ enşısınde. Postkarantindık kezeŋ, iaǧni byltyrǧy jyldyŋ ekonomikalyq körsetkışterıne küzde qol jetkızemız dep oilaimyn. Bıraq, ärine, taǧy bır karantinnıŋ qūrsauynda qalmasaq", - dep boljamymen bölıstı sarapşy.

Jūmyssyzdar artyp barady

Al belgılı ekonomist Maqsat Halyq Qazaqstan älem elderınıŋ köpşılıgı taŋdaǧan jolǧa bet būrǧanyn aitty. Bilık halyqtyŋ densaulyǧyn oilap, tötenşe jaǧdai jariialauǧa şeşım qabyldaǧan. Karantin engızuge sebep bolǧan ekınşı faktor – otandyq densaulyq saqtau jüiesınıŋ ındetpen küresuge daiyn bolmauy. "Şynyn aitu kerek, būl köp kompaniiaǧa kerı äserın tigızıp jatyr, äsırese qyzmet körsetu salasyna. Öitkenı bärı tūryp qaldy. Käsıpkerde, bırınşı kezekte, şyǧyn şyqpauy kerek, sondai zaŋdylyq bar. Tabysy azaisa da, şyǧyn bolmau kerek. Sondyqtan olar, jūmysşylaryn bırden aqysyz eŋbek demalysyna jıberdı. Jauapsyz kompaniialar bırden bankrot jariialady.  Jūmystan şyǧasyzdar, aqşa tölemeimın dep. Mūnyŋ bärı, tüptep kelgende, jūmyssyzdar qatarynyŋ ösuıne äkep soǧyp otyr", - deidı Halyq. Aituynşa, milliondaǧan adamnyŋ 42500 teŋgege ümıttenıp, ötınış beruı qanşama halyqtyŋ tabysynan aiyrylyp, jūmyssyz qalǧanyn körsetedı. "Ūlttyq ekonomika ministrlıgı keşe ǧana öz mälımdemesınde jūmyssyzdyq deŋgeiı 4,8% bolǧan, qazır 5,8 prosentke östı dedı. Iаǧni, jüz myŋ adamǧa köbeigen. Alaida, ötınışterdıŋ sanyna qarasaq, būl körsetkıştıŋ şyndyqtan äldeqaida alys ekenın köremız. Demek, jaǧdai öte qiyn", - dep sanaidy ekonomist. Maqsat Halyq äleumettık salaǧa karantinnıŋ saldary auyr tiedı dep otyr.

"Bilıkke ötınışım bar"

Sarapşy ükımettıŋ daǧdarysqa qarsy baǧdarlamasyn qoldaidy. Äsırese, qūrylys salasyn jandandyruy öte oryndy dep sanaidy. "Bıraq, osy tūsta menıŋ bilıkke bır ötınışım bar. Qūrylys materialdaryn şetelden tasymai, otandyq önımderdı paidalansa qūba-qūp bolar edı. Üidı şeteldıŋ qūrylys materialdarymen tūrǧyzsaq, ol baspananyŋ baǧasy şaryqtaidy. Öitkenı däl qazır dollar da ösıp kettı. Halyqtyŋ  baspanaǧa qoly jetpeidı, qymbat bolǧannan keiın alǧysy da kelmeidı, sūranys tömendeidı. Būl bızdı bärıbır daǧdarystan qūtqarmaidy. Sondyqtan da otandyq şikızat önımderıne basa nazar audaru kerek. Otandyq materialdarmen boi kötergen tūrǧyn üi arzanǧa satylady, ärı jaŋa jūmys oryndary aşylady. Kezekte tūrǧan halyq bırtındep baspanaly bolady, būl aldaǧy uaqytta äleumettık fonǧa oŋ äserın tigızer edı", - deidı ekonomist. Maqsat Halyq osy jolǧy daǧdarystyŋ tabiǧaty bölek ekenın atap öttı. "Öitkenı ol koronavirusqa bailanysty engızılgen karantinmen ūlasyp jatyr. Äleumettık salaǧa auyr soqqy bolyp tigelı otyr. Biyl jaǧdai oŋalyp ketedı dep aitu qiyn. Kelesı jyly da jalǧasuy mümkın. Memlekettıŋ bır ǧana pliusı bar – ūlttyq qorda bıraz qarjy jinalǧan. Mūnai baǧasy qazırgıdei tömen bolyp tūra berse, ol aqşa bızge bes jylǧa jetedı. Daǧdarys üş jylǧa sozylsa, memleket äzırge sol qarajatty paidalanady", - deidı sarapşy. Ol mūnaiǧa senu qazaq ekonomikasynyŋ auruyna ainalǧanyn atap öttı. Sondyqtan osy sättı paidalanyp, el ekonomikasyn türlendıruge tyrysu qajet ekenın aitty. "Ekınşıden, ärine, auyl şaruaşylyǧyna köŋıl bölınuı kerek. Logistika öte özektı bolyp kele jatyr. Sosyn IT salasyna den qoiu qajet. Karantinnen keiın ömır mülde basqa bolady. Qazır bılım de, jūmys ta onlain, bärı osy baǧytqa qarai auysuda. Demek osy salada bolaşaq bar", - dep qorytty sözın Halyq.

Nūrgül Abai,